Aquo-lex Waterwoordenboek

Info @ https://migratie.dcat-ap-donl.nl/dataset/aquo-objectencatalogus 
Can be searched @: https://www.aquolex.nl/html5/ 
This data extracted from PDF from: https://www.samsamwater.com/library/rap_aquo-lex_v10_20100715.pdf (retrieved on 2019-10-11)

Begrip	Afkorting	Synoniem	Definitie
schijngrondwaterspiegel		zwevende grondwaterspiegel | tijdelijk freatisch oppervlak | bovenste freatisch oppervlak | schijn- waterspiegel	grondwaterspiegel van een grondwaterlichaam gelegen op een slecht doorlatende laag, waaronder weer een onverzadigde zone voorkomt.
zwel		zwelling	het groter worden van volume (door het opnemen van water)
black smoker		zwarte roker	onderzeese warme bron waar kokend heet, mineraalrijk water onder grote druk uit de bodem opborrelt.
zwaaiplaats		Zwaaikom	een plaats waar de vaarweg is verbreed met als doel de schepen de gelegenheid te geven te keren
aëroob		Zuurstofrijk	met vrije zuurstofmoleculen.
anaëroob		Zuurstofloos	zonder vrije zuurstofmoleculen
gezuiverd afvalwater		zuiveren afvalwater	het reduceren van de mate van vervuiling in afvalwater en het tot stand brengen en in stand houden van de daarvoor benodigde voorzieningen.
areometer		Zoutweger	instrument waarmee onder andere het zoutgehalte van het water of het zuurgehalte van de accu's gemeten kan worden.
saline		zoutmijn	plaats waar zout gewonnen wordt
zoutindringing		zoutintrusie	het binnendringen van zeewater in een waterloop of in de grond
zomerdijk		zomerkade	dijk die alleen het lage water tijdens de zomer kan keren.
zoet-zout grensvlak		zoet-zout overgang	denkbeeldig vlak gelegen in de meestal betrekkelijk smalle (maar geen scherpe) overgangszone tussen het zoete en het zoute grondwater.
kern		ziel	het binnenste van een touwwerk van vier of meer strengen, dat de lijn veerkrachtiger en sterker maakt.
leptospirose		Ziekte van Well	een bacteriële ziekte die zowel bij mensen als dieren voorkomt en veroorzaakt wordt door Leptospira
zendbereik		zendcapaciteit	de capaciteit van een zender om ontvangers op afstand te kunnen bereiken.
zeilboot		zeilschip	een pleziervaartuig dat ontworpen en uitgerust is om door middel van windkracht te worden voortbewogen
reepnet		zegen | ankernet	staand haringnet.
zegelkast		zegelkamer	ruimte aan boord met alle artikelen die ten lande vallen onder de bepalingen inzake de douane en de acciinzen, de wapenwet en de narcoticawet.
kelp		Zeewier | fam. der Laminariales	verzamelnaam voor algensoort met grote bladeren, die in de koudere kustgebieden op rotsen groeit.
zout water		zeewater	water met een chloridengehalte hoger dan 10.000 mg/l.
zeevast zetten		zeevasten	voor men het zeegat uit gaat alles wat kan vallen of verschuiven vastzetten of vastsjorren.
nautiek		Zeevaartkunde | maritiem	de kennis van al wat tot de zeevaart behoort.
getijhoogwaterstijging		Zeespiegelstijging | zeespiegelrijzing	de stijging van de gemiddelde zeestand ten opzichte van NAP.
hoogwaterstijging		Zeespiegelstijging	de relatieve stijging van de gemiddelde hoogwaterstand (inclusief de NAP-daling).
zegen		zeegnet	lap netwerk van zeer grote lengte en naar verhouding geringe hoogte, waarmee men de vis achtervolgt.
windgolven		Zeegang	golven, ontstaan door de wrijving van de lucht over het water.
filter		zeef	poreus voorwerp of voorwerp met gaatjes dat gassen of vloeistoffen doorlaat en tegelijk zuivert
drijfanker		zeeanker	een van zeildoek vervaardigde conische of trechtervormige zak.
suppletie		zandsuppletie	aanvulling van de kustverdedigingstrook met zand om kustachteruitgang te compenseren
mediaan zandfractie	M50 | M50-2000	Zandmediaan	het getal dat die korrelgrootte aangeeft waarboven en waar beneden de helft van de massa van de zandfractie ligt.
zandfractie		zandgehalte | grove fractie	massapercentage aan korrels liggende tussen 0.063 en 2 mm
bank		zandbank | ondiepte	ondiepte ontstaan door sedimentatie of erosie van de omgeving.
zinklaag		zaklaag	vorm van bodemverontreiniging waarbij de verontreinigende stof (meestal organische verbindingen) een dichtheid groter dan die van het water bezit en tevens als puur product op scheidende bodemlagen aangetroffen kan worden (o.a. creosoot of vluchtige organochloorverbindingen).
zetting		zakking	bodemdaling als gevolg van inklinking, krimp en door het aanbrengen van een bovenbelasting.
zetting		zakking	bodemdaling uitsluitend door het aanbrengen van een bovenbelasting.
markeerboei		wrakboei	boei waarmee bijvoorbeeld de ligging van een wrak wordt aangegeven.
drift		wraak	de (doorgaans geschatte) hoek tussen de richting waarin een schip zich beweegt en de kiellijn, uitgedrukt in graden.
woonschip		woonboot	een drijvende inrichting of vaartuig bestemd en/of in gebruik om op te wonen.
toevallige fout		witte ruis | punt ruis | fluctuaties | random fout	een fout waarvan de waarde statistisch onafhankelijk is van voorgaande of latere waarden.
white smoker		witte roker	soort van geisers op de oceaanbodem
dik water		wit water | doorgeslagen water	met door de golfbeweging losgewoeld slib vermengd water
surfen		Windsurfen	plankzeilen.
beaufortschaal	WINDKT	windkracht	schaal voor het meten van windsterktes van windkracht 0 tot 12
waterslaginstallatie		windketel | uit- stroomtoren | druktoren | water- slagdemper | waterslagvoorzie- ning	toestel ter voorkoming van drukgolven in vloei- stofleidingen
kaapstander		windas	wiel op een verticale as met een ketting eraan
cerviduct		wildviaduct	viaduct ten behoeve van grote dieren (met name herten), zodat zij zonder risico gebiedsdoorsnij- dende wegen kunnen oversteken.
terp		wierde	heuvel aangelegd tot wijkplaats bij overstroming, vaak permanent bewoond.
draaikolk		wieling | kolk | wervel | neer	wervel van een zekere grootte, die zich aan het wateroppervlak vertoont.
kolk		Wiel | Waai	ontgrondingkuil direct achter of voor een dijk die is ontstaan bij een oude dijkdoorbraak waar nu vaak de dijk in een kronkel omheen ligt. Het is dan een klein meertje geworden.
verdamping (grootheid)		werkelijke verdamping | werkelijke evapotranspiratie	de hoeveelheid vloeistof die overgaat naar de gasvormige fase.
neerslagtekort		werkelijk neerslagtekort	het verschil tussen de verdamping en de netto neerslag
scheepswerf		werk | jachtwerf	terrein van scheepsbouwer of -reparateur, waarop dokken, hellingen, kantoren enzovoort.
bron		wel	grondwater dat op natuurlijke wijze uit het aardoppervlak tevoorschijn komt
wegdeel		wegsegment	kleinste functioneel onafhankelijk stukje weg met gelijkblijvende, homogene eigenschappen en relaties voor wegverkeer en vliegverkeer te land.
hydraulische weerstand	c	weerstand tegen verticale stroming | c-waarde	weerstand die een bepaalde laag biedt tegen (meestal verticale) grondwaterstroming.
radiale weerstand		weerstand tegen radiale stroming | convergentie weerstand	het verschil tussen de weerstand die per strekkende meter leiding wordt ondervonden door de werkelijke grondwaterstroming naar een relatief ondiepe leiding (waterloop) en de weerstand bij een even grote grondwaterstroming naar een open leiding met denkbeeldige verticale taluds en tot op de ondoorlatende basis, eveneens per strekkende meter leiding.
aquifer		watervoerend pakket	een geologische formatie waarbinnen de relatief (ten opzichte van de omgeving) hoge doorla- tendheid aanzienlijk transport van grondwater mogelijk maakt.
hydrologisch systeem		watersysteem | waterhuishoudkun- dig systeem	een geografisch te onderscheiden, coherente, functionele eenheid van subsystemen van oppervlaktewater, bodemwater en grondwater, waterbodems, kusten en technische infrastructuur voor water, inclusief de biotische gemeenschappen en alle geassocieerde natuurlijke en kunstmatige fysische, chemische en biologische karakteristieken en processen.
veiligheidsnorm		Waterstandnorm	de eis waaraan een primaire waterkering moet voldoen, aangegeven als de gemiddelde overschrijdingskans - per jaar - van de hoogste hoogwaterstand waarop de tot directe kering van het buitenwater bestemde primaire waterkering moet zijn berekend, mede gelet op overige het waterkerend vermogen bepalende factoren.
peil	h | WATHTE	waterstand | waterhoogte | waterniveau | waterpeil	kortstondig gemiddelde van de hoogteligging van de waterspiegel t.o.v. een referentievlak, zoals NAP.
verhang	s	waterspiegelver- hang	het quotiënt van het verval tussen twee punten en hun afstand.
wetland		waterrijk gebied | moeras	gebieden die ondergelopen of verzadigd zijn van oppervlakte of grondwater met een frequentie en duur die lang genoeg is om vegetatie die typisch is aangepast voor het leven in verzadigde bodemomstandigheden, mogelijk te maken en ook deze normaliter ook ondersteund.
ecologisch waardevolle wateren		waterparel	kleine wateren die buiten de minimale omvang van een oppervlaktewaterlichaam vallen en vanwege ecologische waarden toch opgenomen (zouden moeten) worden als waterlichaam.
opzet		wateropzet	positieve verschil tussen de optredende hoog- c.q. laagwaterstand en die volgens het berekende astronomische getij.
waterspiegel		waterlijn | wateroppervlak	benaming voor de oppervlakte van water
oppervlaktewaterli- chaam	OWL	waterlichaam	een onderscheiden oppervlaktewater van aanzienlijke omvang, zoals een meer, een waterbekken, een stroom, een rivier, een kanaal, een deel van een stroom, rivier of kanaal, een overgangswater of een strook kustwater
keurzone		Waterkeringzone | Beheersgebied | keurgebied | waterstaatkundige zonering	een zone gelegen langs/op een oppervlaktewa- ter/ waterkering met een juridische status die uit de keur voortvloeit
watergehalteprofiel		watergehalteverde- ling | vochtgehalteprofiel | vochtgehaltever- deling	het verloop van het watergehalte met de diepte onder het grondoppervlak.
waterloop		watergang | tocht | wetering | vaart | sloot | gracht | leiding | open leiding | gang | wijk | priel | geul | lijnvormige wateren	een langgerekte verlaging in het terrein van natuurlijke of kunstmatige oorsprong die permanent of periodiek stromend water bevat.
doorlatendheid		waterdoorlatend- heid	verhouding tussen specifiek debiet en verhang.
baggertraject		waterbodem	het gedeelte in het oppervlaktewater waar de bodem wordt uitgediept, of waar het profiel ervan wordt hersteld
bergingsvoorzieningen voor water		waterberging | berging	voorzieningen voor de tijdelijke berging van polder- of boezemwater waar het hoogheemraadschap de functie waterberging aan heeft toegekend.
bergbassin		waterbassin	reservoir dat water opslaat voor nuttig gebruik.
warmtewisselaar		warmteuitwisselaar	toestel voor de overdracht van warmte-energie
hydrothermale bron		warmtebron	een spleet in het aardoppervlak waaruit geothermisch (vanuit de aarde) verwarmd zwavelrijk water mondt.
kril		walvisaas | Eup- hausiide | krill	planktonkreeftjes (orde der Euphausiaceae), die vooral in Antarctische wateren voorkomen.
buitendijk		wakerdijk | waker	dijk die nog als waterkering dienst doet.
wachtschip		waker	doorgaans een afgekeurd oorlogsschip dat bij een haven, riviermonding of zeegang de wacht houdt.
zeepier		wadpier | Arenicola marina	een borstelworm die in gangen voorkomt op stranden, slikken en in ondiepe kustgebieden en zijn aanwezigheid verraadt door de typische 'tandpastahoopjes'
wacht-/ligplaats		Wachtplaats | ligplaats	wachtplaats of ligplaats voor duwvaart en/of andere beroepsvaart met of zonder kegels en/of recreatievaart
vluchthaven		wachthaven	haven in gebruik als ligplaats bij slechte weersomstandigheden of bij calamiteiten.
circular error probable	CEP	waarschijnlijke cirkelvormige fout	de straal van een cirkel, gecentreerd op de gemeten positie, waarbinnen de werkelijke positie met 50% betrouwbaarheid ligt.
waarnemingssoort- nummer		waarnemingssoort	een combinatie van parameter, eenheid, hoedanigheid, compartiment, orgaan en taxon.
peilbuis		waarnemingsbuis | stijghoogtebuis	algemene term voor een buis of soortgelijke constructie met een kleine diameter voorzien van een filter, waarin de grondwaterstand c.q. stijg- hoogte kan worden gemeten.
woz-object		Waardering Onroerende Zaken object	volgens de bepalingen in de Wet WOZ wordt de afbakening van een onroerende zaak (verder aangeduid als WOZ object) bepaald door het feit dat voor het WOZ object 1 eigenaar en 1 gebruiker aangewezen kunnen worden
verticaalreeks		waardereeks verticaal	een reeks uitkomsten van een meting of toetsing van een grootheid en/of parameter variërend in hoogte en/of diepte
tijdreeks		waardereeks tijd	reeks van uitkomsten van een meting of toetsing van een grootheid en/of parameter variërend in tijd
plaats-tijd reeks		waardereeks plaats-tijd	een reeks uitkomsten van een meting of toetsing van een grootheid en/of parameter variërend in zowel geo-object als in tijd
plaatsreeks		waardereeks plaats	een reeks uitkomsten van een meting of toetsing van een grootheid en/of parameter variërend in geo-object.
klassenindeling		Waardeklasse- indeling	indeling in klassen van de mogelijke waarden van een parameter
bewerkingsmethode		waardebewerking- methode	aanduiding van de manier waarop een reeks meetwaarden (rekenkundig) bewerkt zijn.
waadbroek		waadpak	waterdichte broek met rubberlaarzen en een borststuk
lichtschip		Vuurschip	soort drijvende vuurtoren.
rioolwater		Vuilwater	afvalwater dat met een rioolstelsel is verzameld
uitwatering		vrijboord	de kleinste afstand van het uitwateringsdek tot de waterlijn waartoe een schip mag worden geladen.
luchtdroger		vriesdroger	toestel voor het drogen van lucht
boeg		Voorschip	het voorste deel van de romp, ongeveer 1/3 a 1/4 van de lengte.
onderwateroeversup- pletie		Vooroeversuppletie	zandtoevoeging op de onderwateroever.
buiten delta		voordelta	bankenstelsel in zee aansluitend op een rivier of zeearm.
telemetrie		vonkbeheerssys- teem	bedrijfsvoering op afstand
brug		vonder | vlonder	civielkundige constructie die doorgang verschaft voor voetgangers, dieren, voertuigen en diensten boven obstakels of tussen twee punten op een hoogte boven de grond
adult		volwassen dier	volwassen of geslachtsrijp dier
volume stroomdichtheid		volumefluxdicht- heid | volume fluxdichtheid | fluxdichtheid	het differentiaalquotiënt van de volumestroom naar het oppervlak, soms aangeduid als volumestroom per eenheid van oppervlak.
volumestroom	Q I qv	volumeflux | flux | volume debiet	het volume water dat per tijdseenheid door een gedefinieerde doorsnede stroomt.
vollopen		volstromen	vol worden door en met wat binnenstroomt
capillaire zoom		vol-capillairezone	het gedeelte van de verzadigde zone dat direct gelegen is boven de grondwaterspiegel.
ingegoten steenzetting		vol en zat gepenetreerde steenzettingen	steenzetting waarbij tussen de toplaagelementen van boven af tot meer dan de helft van de top- laagdikte beton of asfalt is aangebracht
cycloïdeschroef		Voith-
voelbare warmte- stroomdichtheid	H	voelbare warmte(- flux)	de energie per eenheid van tijd en eenheid van oppervlakte, die in de vorm van verwarming van lucht aan de atmosfeer wordt afgegeven.
atroof		voedselarm	arm aan minerale voedingsstoffen
nutriënten		Voedingsstoffen	vHiermee worden met name mineralen aangeduid, die essentieel zijn voor de groei van planten.
potentiaal van het water		vochtpotentiaal	de arbeid nodig om een hoeveelheid water vanuit een referentie-toestand over te brengen naar de beschouwde toestand.
waterhoudend vermo- qen	SFC	vochthoudend vermoqen	de hoeveelheid water, die per eenheid horizontaal oppervlak bij veldcapaciteit in de bewortelbare zone aanwezig is.
watergehalte (natuurlijk)		vochtgehalte	watergehalte van het monster in situ op het moment van steken
waterdrukprofiel		vochtdrukprofiel	het verloop van de waterdruk met de diepte onder het grondoppervlak.
overnachtinghaven		vluchthaven | wachthaven	een haven waar uitsluitend overnacht kan worden door de beroepsvaart.
flocculatie		vlokvorming	het proces waarbij klei en colloïde deeltjes samenpakken in kleine groepen of massa's genaamd vlokken.
vloed		vloedstroom	stroom in de richting die overheerst bij stijgend water.
vloedschaar		vloedgeul	een getijgeul, die voornamelijk openligt voor de vloedstroom en die aan het landwaartse einde een drempel heeft.
vliet		vlieter	plaatselijke sterke stroming, geul waarin het water snel stroomt
zeebrief		vlaggenbrief	nationaliteitsbewijs van een zeegaand schip.
visstoep		vissteiger	kade of steiger bestemd voor sportvissers
visafslag		vismijn | afslag	de plaats waar de vis wordt verkocht bij afslag
meetlichaam		vis	een meetlichaam is een object waarop een of meerdere sensoren gemonteerd zijn.
vetsmeerapparaat		vetsmeerpomp | vetpot	apparaat om vloeibaar vet onder druk in machinedelen te spuiten
drijflaaqafvoerput		vetput	put in een voor- of nabezinktank waarin het geruimde drijvende materiaal wordt verzameld
bergingsvermogen		verzadigingstekort	het volume water dat nodig is om een deel van de grond, met gegeven afmetingen en met gegeven initiële berging, in de verzadigde toestand te brengen.
reinigingsrendement		verwijderinqsren- dement	percentage van een verontreinigende stof dat verwijderd is
kruiszee		verwarde Zee	korte, hoge golftoppen in een overigens betrekkelijk kalme zee, ontstaan door het schuin door elkaar lopen van verschillende golfpatronen.
vervuiling		vervuiler	(Ongewenste) substantie of activiteiten in een systeem of compartiment ingebracht.
consolidatie		versteviging	het proces waarbij een geleidelijke toename van de korrelspanningen in de grond optreedt door een afname van de waterdruk.
primair slib		versslib	het met het influent aangevoerde slib
dispergeermiddel		verspreidingsmid- del	olieoplossende middelen
biodiversiteit		verscheidenheid	de variëteit aan flora en fauna in een ecosysteem.
reling		verschansinq	halfhoge opstaande lijst langs het boord.
verstoring		verontrusting	iets verbreken.
toxine		vergif	giftige stof.
reductievlak		vergelijkingsvlak | verticaal datum | verticaal referen- tievlak	het vlak van waaruit op de zeekaart alle waterdiepten en enkele hoogten zijn aangegeven.
stuwmeer		vergaarkom | stuwbekken	het meer bovenstrooms van een stuwdam.
verdeelwerk		Verdeelstelsel	civiel werk voor het verdelen van een afvalwaterstroom over diverse processen of procesonderdelen
verdampingssnelheid	E	verdampingsflux	de massa water die per eenheid van oppervlak per tijdseenheid verdampt.
potentiële evapotrans- piratie		verdamping (totale potentiele)	maximale hoeveelheid water die kan verdampen in een bepaald klimaat vanuit een continue vege- tatiebedekking die de hele bodem bedekt en goed voorzien is van water.
actuele evapotranspi- ratie		verdamping (totale
evaporatie		verdamping	“gebruik van deze term met als verklaring: ”“De som van de interceptieverdamping en de bo- demverdamping.”“ kan verwarring veroorzaken en is hierdoor af te raden.”
ecologische verbin- dingszone	EVZ	verbindingszone	gebied of structuur die verbreiding, migratie en uitwisseling van organismen tussen verschillende soorten kerngebieden mogelijk maakt.
ongeslachtelijke voortplanting		vegetatieve voortplanting	aseksuele voortplanting waardoor de nakomelingen identiek aan de ouder zijn
detritus		Veenafslag	dood plantaardig materiaal
significant		veelbetekenend | belangrijk	statistisch verantwoord
vloedmerk		Veek	drijfvuil dat na hoge waterstanden op het buitenbeloop achterblijft
van veen grijper		van veen happer | van Veen bodem- happer	happer die met een kabel of touw wordt neergelaten tot op de bodem
deep scattering layer	DSL	valse bodem	het is een in de waterkolom gelegen dunne horizontale zone van levende organismen in de oceaan.
equivalent	eq	val	meeteenheid die aangeeft in welke mate een stof bindingen kan aangaan met andere stoffen.
knooppunt		vakbegrenzing	een virtuele aanduiding van een punt in een water dat de begrenzing vormt van een vak, een (vaar-)weg of een waterloop
vaarwegcategorie		Vaarwegrang	indeling van watersysteemdelen op grond van het gebruik door de beroepsscheepvaart.
oeverlijn		vaarwegbegrenzing	de scheidingslijn tussen water en land
vaarstrook		vaarbreedte	dat deel van de vaarweg dat op de waterspiegel vrijgehouden moet worden om veilig scheepvaartverkeer mogelijk te maken.
vadem		vaam	dieptemaat, 6 voet of 1.8288 meter.
ultrasoon		ultrasono- re| ultrasonoor	geluidsgolven met een frequentie hoger dan hoorbaar geluid.
spuisluis		Uitwateringssluis	een sluis die tot doel heeft een aansluitende vaarweg of haven op diepte te houden, door het opwekken van een plotselinge krachtige waterstroming.
modeluitvoer		uitvoer	alle berekende variabelen en daaruit afgeleide resultaten van een modelberekening.
uitmeting		uit-survey | uitlo- ding	een meting nadat het werk gereed is
erosie		uitschuring	het proces waarbij grond, gesteente en dergelijke verplaatst worden door c.q. wegspoelen onder invloed van wind, stromend water of bewegende ijsmassa's.
naijling		Uitloopeffect	het langzaam wegvloeien van de opgebouwde waterhoeveelheid in de dijk (berging) bij een situatie na hoogwater (waterspanningen blijven hierdoor lang hoog).
uitloging		uitlogen	de hoeveelheid van een stof in een bouwmateriaal of grondstof die oplosbaar is en in het milieu terecht kan komen
overloopleiding		uitlaatleiding | noodoverlaatleiding | noodoverloop | overlaatleiding	buis of stelsel van buizen aansluitend op de overloop
baggeren		uitbaggeren	het gehele proces van ontgraven, transport en storten van materiaal onder water met als doel het verdiepen of winnen van mineralen.
totaal zuurstof verbruik	TOD	TZV	indicator voor de hoeveelheid vervuiling in water.
typering		typeringwaarne- ming	dynamisch kenmerk van een medium of (meet- )object dat wordt waargenomen of beoordeeld en dat is gedefinieerd in een methodiek of voorschrift
bivalven		tweekleppigen | bivalvia	weekdieren (mollusken) die steeds een schelp hebben die uit twee met een scharnier gelede kleppen bestaat
binnenwaterkering		tweede waterkering | slaper(dijk) | indirecte waterkering	een dijk om eventueel door of over de hoofdwaterkering binnendringend overstromingswater te keren.
oppervlaktewater		tussenstroom	het grondoppervlak in principe bedekt met water
troebelheid		turbiditeit	mate van ondoorzichtigheid van een op zichzelf heldere vloeistof veroorzaakt door de aanwezigheid van fijn verdeeld zwevend materiaal.
tsoenami		tsunami | havengolf	enorme golf, vaak meer dan 15 meter hoog, veroorzaakt door een aardbeving, zeebeving of vulkaanuitbarsting. In open water kan een tsoe- nami de vorm aannemen van verschillende golven achter elkaar, die zich met een snelheid van tientallen kilometers per uur (soms 800 kilometer per uur!) maar een amplitude van niet meer dan een meter voortbewegen, waardoor zij op de oceaan doorgaans niet worden opgemerkt door schepen. Langs de kust en in zee-engten neemt de tsoenami echter in snelheid af, om in hoogte toe te nemen. Zodoende ontstaan golven van tientallen meters hoog, die ver landinwaarts kunnen worden geworpen en daar enorme schade aanrichten. Een tsoenami kondigt zich soms aan door een plotseling terugtrekken van het water aan de kust.
stampen		trim	de scheefstand van een vaartuig ten opzichte van het waterpasvlak in langsrichting
trimmen		tremmen	een lading stuwen.
trawler		treiler | trolder	vaartuig dat met een trawl vist en waarop vaak ook verwerking van de vis plaatsvindt.
getransporteerd afvalwater		transporteren afvalwater	het transporteren van afvalwater en het daartoe tot stand brengen en in stand houden van de hiervoor benodigde voorzieningen.
wilde vaart		Trampvaart	ongeregelde vaart, waarbij allerlei vracht voor iedere opdrachtgever naar elke willekeurige haven wordt vervoerd.
laagspanningsruimte		trafogebouw	ruimte waar zich het afleverpunt van het elektriciteitsbedrijf bevindt
evapotranspiratie	ET	totale verdamping	de totale verdamping van een begroeid oppervlak.
bochtigheidcoëfficiënt		tortuositeit	verhouding tussen de werkelijke lengte van een stroombaan gemeten tussen twee punten langs de middenlijn en de kortste (rechte) afstand tussen die punten.
tonnenmaat		tonnage	de inhoudsmaat van een schip uitgedrukt in bru- toregisterton of gross tonnage.
ton		ton droge stof	duizend kilo.
boei		Ton	een verankerd drijvend voorwerp met of zonder verlichting, vervaardigd van staal, hout of kunststof, dat dient voor het aangeven van vaarwegen, gevaren onder water, bijzondere punten van een wedstrijdbaan, of de positie van een uitstaand anker..
getijverschil		tijverschil	het peilverschil tussen hoogwater en laagwater van een bepaald getij.
samengestelde data		Tijdgesynchroni- seerde data	het synchroniseren van data van verschillende sensoren tot hetzelfde meetmoment door terug te rekenen naar dat meetmoment.
carbonaathardheid	HHT	tijdelijke hardheid	gehalte aan opgeloste kalk en magnesiumzouten die kunnen neerslaan door verhitting.
vrije convectie		thermiek	stijging van warme lucht boven verwarmde oppervlakken.
international union for conservation of nature and natural resources	IUCN	The World Conservation Union	internationaal samenwerkingsverband dat zich bezighoudt met natuurbehoud en het duurzaam gebruik van natuurlijke middelen.
toetsen		testen	het controleren of de momentane toestand van de constructie nog voldoet aan de vigerende functionele en wettelijke eisen. Toetsing van kunstwerken en objecten dient te passen in de beoordelingsmethodiek zoals geformuleerd in de Leidraad Toetsing.
backflush		Terugspoeling | backpulse | backflow | terugwassen	periodieke omkering van de permeaatstroom door het membraan (van de schone naar de vuile zijde) met als doel de verwijdering van vervuiling van het membraanoppervlak.
geavanceerde waterbehandeling		tertiaire behandeling	het niveau van de waterbehandeling dat een reductie van 85% van de concentratie van de verontreiniging vereist.
bedrijfswater		terreinrioleringwa- ter | straatwater | terreinwater | reinwater	gebruikswater op een rwzi , is GEEN drinkwater maar (gefilterd) effluent
terreinwaterleiding		terreinrioleringslei- ding | centraatleiding | vuilwaterleiding | lenswaterleiding | filtraatleiding | straatwaterleiding	buis of stelsel van buizen voor de afvoer van rioolwater op het terrein van de rioolwaterzuiveringsinstallatie
terreinwaterkelder		terreinriolerings- kelder | straatwaterkelder | terreinrioleringswa- terkelder | terreinrioleringsput	kelder of put voor de inzameling van afvalwater uit de terreinriolering
loodsboot		tender | loodskot- ter	schip van het loodswezen
bevoorradingsschip		tender	bevoorraadt onder andere boor- en productie- platforms en oorlogsschepen met materieel en proviand.
beheersregister		technisch beheersregister	register van de beheerder, waarin de feitelijke toestand van het beheerde staat aangegeven.
hydrant		Tappunt	tappunt voor bedrijfswater
tuigage		takelage	het samengesteld stelsel van rondhouten, staand- en lopend want en zeilen dat dient om het vaartuig met behulp van windkracht voort te stuwen en het te laten ankeren.
surfen		surfriding	zich met hoge snelheid op een surfplank op de golven van de branding naar het strand laten glijden.
koolhydraten		suikers	in de scheikunde een bepaald type verbinding van koolstof-, waterstof- en zuurstofatomen waarbij de waterstof- en zuurstofatomen in een verhouding 2:1 voorkomen.
sublittorale zone		subtidaal	zone zeewaarts gelegen van het door gemiddeld getij beïnvloed gebied
deelmonster		submonster	een deel van het totale monster
sublitoraal milieu		sublitoraal	deel van het litoraal dat de zone beneden de laagwaterlijn, die in principe altijd onder water staat, aanduidt.
uitwateringssluis		suatiesluis	doorlaatsluis die dient voor afvoer van overtollig water.
stouwen		stuwen	het oordeelkundig plaatsen van de lading in de ruimen.
reofiel		stroomminnend	voorliefde hebbend voor stromend water
hydrologisch jaar		stroomjaar	de tijdsduur ter lengte van een jaar waarin gemiddeld gesproken de afvoerkarakteristiek van een rivier wordt doorlopen.
stroomgebied		stroombekken	een gebied vanwaar al het over het oppervlak lopende water via een reeks stromen, rivieren en eventueel meren door één riviermond, estuarium of delta, in zee stroomt -
stroombuis		stroombaan	denkbeeldige koker met vaste afvoer en begrensd door stroomlijnen, deel uitmakend van een aangenomen stromingspatroon.
duurlijn		stroom duurlijn	grafiek die de tijd weergeeft gedurende waarvan de waarde van een zekere parameter groter of gelijk is onafhankelijk van de continuïteit in de tijd.
stroombaan		stromingsweg	baan die een bewegend (water-)deeltje beschrijft.
stuwpeil	S	streefpeil	het feitelijke of nagestreefde peil op een bepaalde plaats in een stuwpand.
Strateqische milieube- oordelinq	SMB	strategische m.e.r.	richtlijn betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma's.
beachvolleybal		strandvolleybal	vorm van volleybal die wordt gespeeld op het strand
jutten		strandjutten	op het strand aangespoeld materiaal zoeken en zich dit toe-eigenen.
refractie		straalbreking	afbuiging van golven bij hun schuinse voortplanting over een onderwatertalud.
slagzee		stortzee	over het schip slaande golf.
natte strand		stormstrand	het gedeelte van het strand dat lager ligt dan het droge strand.
gesloten seizoen		Stormseizoen	de periode waarin geen werkzaamheden aan waterkeringen mogen worden uitgevoerd (meestal 15 oktober - 15 april).
windopzet		Stormopzet | stormeffect	de lokale waterstandverhoging ten gevolge van de door de wind op een watermassa uitgeoefende kracht.
maalpeil		Stoppeil	de vastgestelde waterstand in de boezem waarbij het lozen op de boezem door de inliggende polders moet worden gestaakt.
decompressiestop		stop	een opstijgpauze dichtbij de oppervlakte om overtollige stikstof te verwijderen.
stootkussen		stootwil | fender | wil | wrijfhout	soms van touw, maar meestal opgeblazen plastic cilinders die over de rand van de boot worden opgehangen om beschadiging te voorkomen.
toplicht		Stoomlicht	wit licht dat zichtbaar is over een boog van de horizon van 225E, van recht vooruit tot 22,5 graden achterlijker dan dwars naar beide zijden van het vaartuig. Het wordt gevoerd aan of voor de mast en ten minste 1 meter hoger dan de boordlichten.
elevator		stofzuiger	zuiginrichting in de haven waarmee met sterke pompen bijvoorbeeld graan uit het ruim omhoog wordt gezogen.
metaboliet		stofwisselingspro- duct	chemische stof die tijdens de stofwisseling wordt gevormd
peilbuis		stilling well	algemene term voor een buis of soortgelijke constructie die via een verbindingsbuis met een kleinere diameter in verbinding staat met een open waterloop om daarin de waterhoogte te meten.
stand still beginsel		Stand-still principe	beginsel, dat is gericht op het voorkomen van een toename van het totaal van directe en indirecte lozingen van zwarte lijststoffen, alsmede gericht is op het voorkomen van en achteruitgang in de waterkwaliteit niet zwarte lijststoffen
open vaarweg		staande mast route	vaarwegen waar kruisende leidingen praktisch gesproken geen belemmering voor de scheepvaart vormen.
voorindiktank		spuislibindikker | primairslibindikker | voorindikker	tank waar primair slib of surplusslib wordt ingedikt door middel van gravitatie
surplusslib		spuislib | secundair slib	slib dat uit een actiefslibproces wordt verwijderd.
clupea sprattus		sprot	vissoort die in de Zuiderzee niet voorkwam, maar tegen de herfst op onze kusten verschijnt en dan in grote hoeveelheden gevangen en gerookt wordt.
sproeier		sproei-nozzle	toestel om met fijne stralen of druppels iets te begieten
zandwasser		spoelpomp | zand- hark	installatie voor het wassen van het afgescheiden zand
spits		spitsbak	belgisch motorschip met stompe voorsteven.
spuigat		spijgat	gat in de reling dat dient om het water van dek weg te laten lopen.
snelle motorboot		speedboat | powerboat	volgens het BPR: een klein schip dat bij gebruik van zijn mechanische middelen tot voortstuwing sneller kan varen dan 20 kilometer per uur.
golfspectrum		Spectrum	verdeling van de golfenergiedichtheid als functie van de periode (bij een breed spectrum zijn de golfperioden van de windgolven onderling sterk verschillend).
gemiddelde neersla- gintensiteit		specifieke neersla- qintensiteit	de specifieke neerslag gedeeld door het tijdsinterval waarbinnen de neerslag valt.
elektrisch (specifiek) geleidingsvermogen	EGV	specifieke geleiding	een maat voor de elektrische geleidbaarheid van water.
specifieke evenwichts waterinhoud (maximaal)	We +	specifieke evenwicht vochtinhoud	de berging van de onverzadigde zone per eenheid van horizontaal oppervlak bij de evenwichtswaterverdeling na uitzakking.
specifieke evenwichts waterinhoud (minimaal)	We -	specifieke evenwicht vochtinhoud	de berging van de onverzadigde zone per eenheid van horizontaal oppervlak bij de evenwichtswaterverdeling na capillaire opstijging.
filtersnelheid	v | q	specifiek debiet | darcy-snelheid	snelheid met een richting gelijk aan de gemiddelde stroomrichting van de waterdeeltjes in de directe omgeving van het beschouwde punt en met een absolute waarde gelijk aan de volume- stroomdichtheid in die richting.
specifiek bodemwater- tekort	Sd | Wd	specifiek bodem- vochttekort	de hoeveelheid water, die bij een gegeven grondwaterstand per eenheid van horizontaal oppervlak aan de bodem moet worden toegevoegd om in het profiel een evenwichtswaterverdeling aan te brengen.
supralittoraal		Spatzone	e zone net boven het springtij-hoogwater die nooit onder water komt, maar waar wel opspattend water terechtkomt
afgesloten grondwater		spanningswater | afgesloten laag	water in een afgesloten watervoerend pakket, dat aan boven- en onderzijde begrensd wordt door ondoorlatende bodemlagen.
spaarbekken		spaarkom | spaar- bassin	bekken waarin water wordt verzameld om op zeker tijdstip gebruikt te worden.
dichtheid van grond	b	soortelijke massa van grond | volumetrische massa van grond	massa van de grond, waarin zich vaste deeltjes, vloeistof en eventueel lucht (gassen) bevinden, gedeeld door het oorspronkelijke volume van de grond.
dichtheid	SG	soortelijke massa | soortelijk gewicht	het quotiënt van de massa m en het ingenomen volume V
zeefkromme		sommatiecurve	in een grafiek aangegeven korrelgrootteverde- ling van een grondmonster
opgeloste stof		solutie	een stof die opgelost is in een oplossing.
oliekoeler		smeeroliekoeler	toestel om olie te koelen
sluiswachter		sluismeester | sas- senier | sasser	persoon belast met het toezicht op en gebruik van de sluis.
schot		slingerschot	tijdelijke afscheiding, verticaal in het ruim geplaatst, zowel dwarsscheeps als langsscheeps, om het schuiven van de lading te voorkomen.
kimkielen		slingerkielen	twee ter hoogte van de kimmen aangezette kielen, om het verlijeren en slingeren tegen te gaan.
slik		slijk	buitendijks aangeslibde, onbegroeide grond die bij vrijwel elk hoogwater onderloopt.
retourslibgemaal		slibretourgemaal	civiel werk waarin zich de retourslibvijzels en/of - pompen bevinden
slibleeftijd		slibretentietijd	verblijftijd van het slib in een zuiveringsinstallatie
gistingstank		slibgistingtank	tank waarin door anaërobe micro-organismen verandering of ontleding van slib plaatsvindt
sleepboot		sleper	zeer sterk vaartuig met krachtige motor, bestemd voor het slepen van drijvende objecten.
zwin		slenk	buitendijks gelegen verzande zeearm.
bodemtransport		sleeptransport	in de onmiddellijke nabijheid van de bodem optredend materiaaltransport, waarbij de deeltjes zich schuivend, rollend en/of sprongsgewijs verplaatsen.
inlaagdijk		slaperdijk | binnendijk	reservedijk, deel uitmakend van de hoofdwaterkering, binnenwaarts gelegen van een dijk die sterk bedreigd werd of wordt.
rollen		slagzij | rollen | overhellen	de scheefstand van een vaartuig ten opzichte van het waterpasvlak in dwarsrichting.
slaggaard		slagaard	peilstok voor het meten van diepten, meestal met dm. Verdeling
enkelvoudig echolood		singlebeam echolood	een echolood dat meet doormiddel van één enkelvoudige neerwaarts gerichte akoestische bundel.
signaal		signaalkabel	kabel bestemd voor de voortgeleiding van signalen
tagrijn		shipchandler	handelaar in (soms tweedehands) scheepsbeno- digdheden.
schiften		shiften	het verschuiven van de luikbalken.
gedeeltelijk afgesloten grondwater		semi spanningswa- ter	water in een gedeeltelijk afgesloten watervoerend pakket, dat aan de boven- en onderzijde wordt begrensd door respectievelijk een slecht - en ondoorlatende laag.
contacttank		selector	ruimte waarin bacteriemassa en afvalwater worden samengebracht in een bepaalde verhouding om gunstige omstandigheden te hebben voor de groei van een bepaalde bacteriesoort.
halinq		seiches	schommeling van het water in havens en andere bekkens.
afzetting		sediment | sedi- mentafzetting	vaste stof die is neergewaaid of neergeslagen uit een vloeistof
seculaire zetting		secundaire zetting	dit is de zetting die optreedt nadat de wateroverspanning volledig aan verhoging van de korrelspanning ten goede is gekomen.
secundaire grondstof		secundaire bouwstof	materialen, die via hergebruik of nuttige toepassing worden ingezet als grondstof of bouwstof.
scheernet		schutnet	net dat over de gehele breedte van het viswater wordt gespannen om ontsnapping van de vis te beletten.
kolklengte (nuttig)	Lk	schutlengte (nuttig)	afstand tussen de stopstrepen van een sluis
schutting		schut- ten| omschutten	het geheel van handelingen, die verricht moeten worden om een vaartuig van het vaarwater aan de ene kant van de sluis, naar de andere kant te brengen.
inslingertijd		Schulerperiode | ongedempte slin- qertijd	de tijd die de projectie van de gyroscoop van het gyrokompas nodig heeft om de ellips te doorlopen.
schuifkracht		schuifspanning	kracht per eenheid van oppervlak waarbij de krachtswerking evenwijdig aan het vlak plaatsvindt.
spoed		schroefspoed	de theoretisch afgelegde weg van het schip bij één omwenteling van de schroef in een vaste massa, die niet meegeeft.
kantnetvisserij		schrobnetvisserij	het vangen van platvis met schrobnetten, dicht langs de kust, in zachte jaargetijden.
kor		schrobnet | kornet | sleepnet	trechtervormig sleepnet voor de vangst van kabeljauw, schelvis, schol, tong enzovoort.
schrob		schrobbe	aan een beugel en stok bevestigd visnet waarvan de opening toegehaald kan worden.
dijkgraaf		Schout	voorzitter van het algemeen bestuur en het dagelijks bestuur van het waterschap
strandwal		schoorwal	in het Holoceen gevormde zandbank, evenwijdig aan de huidige kust, die bij normale getijden boven water uitstak, hierop hebben zich de oude duinen gevormd - thans lage en langgerekte zandrug evenwijdig aan de kust en gevormd door de werking van de zee.
intershipverkeer		schip-schipverkeer	radiotelefonieverkeer tussen schepen onderling.
echeneis remora		Schildvis	soort zuigvis met een langwerpige ronde schijf op de kop, waarmee hij zich aan schepen vastzuigt.
ecliptica		Schijnbare zonne- baan	de baan die de zon van de aarde af gezien in de loop van een jaar tussen de sterren beschrijft.
depotscheiding		scheidingsbekkens	scheiding van baggerspecie door middel van opspuiten in sedimentatiebekken
resolutie		Scheidend vermogen	het kleinst waarneembare detail
scheepshypotheek		scheepsverband	hypotheek met het schip als onderpand.
logboek		Scheepsjournaal	document waarin voor de interpretatie achteraf relevante aantekeningen van acties worden bijgehouden
gabion		schanskorf	een korf of mand gevuld met een granulair materiaal, in gebruik voor bekledingsconstructies of keerwanden
spectrum		scala	reeks van verscheidenheden
schutsluis		sas | verlaat | zijl	een aan weerszijden afsluitbaar kunstwerk waarin door aanpassing van het waterpeil, schepen van het ene op het andere niveau worden gebracht.
vlakheid		ruwheid | ribbelig- heid | grilligheid	de mate waarin niveaus van punten in een gerealiseerd oppervlak afwijken van het niveau van het ter plaatse van deze punten gemiddeld gerealiseerde vlak
bilge		ruimwater	oliehoudend afvalwater afkomstig van de machinekamer, de voor- en achterpiek, de kofferdammen en de ruimten tussen zijwand en beunwand van een schip.
ruimerbrug		ruimer	constructie voor de aandrijving en ophanging van ruimers
remote operated vehicle		ROV	een op afstand bediend onbemand robotisch duikvaartuig
koerswendingpunt		routemarkerings- punt	d e punten waar de koerslijn eindigt en een nieuwe koerslijn begint
wegroute		route	door een weggebruiker te volgen of gevolgde weg(en) tussen begin- en eindpunt van een verplaatsing
roostergoed		roostervuil	stoffen die door roosters of zeven zijn tegengehouden.
windroos		roos	plaat die met het kompas meedraait en waarop de horizon is verdeeld over 32 windstreken
rond jacht		rondebodemjacht	typisch Nederlands jacht met ronde spantvormen
monsterrol		rol	lijst met namen van de kapitein en bemanning, de naam van het schip, de naam van de reder en de bestemming van het schip.
vastmakers		roeiers | roeiers- vastmakers | bootsmannen | vletterlieden	vaklieden die zich bezighouden met het vast- en losmaken van schepen.
kajuit		roef	woonruimte in een schip.
cauchy- randvoorwaarde		robin-
binnenloods		rivierloods	loods op de binnenwateren, die het schip van de haven tot de monding van de rivier brengt, waarna zijn werk wordt overgenomen door de zeeloods
bandijk		rivierdijk | winterdijk	hoogwaterkering langs een rivier bovenstrooms van het kenteringgebied.
riviertak		rivierarm	een aftakking van de rivier die permanent of periodiek deelneemt aan de rivierafvoer.
risicoanalyse		risicobeoordeling	het nagaan van de kans op een ongewenste gebeurtenis en de gevolgen daarvan
rioolgemaal		Riooleindgemaal | influentgemaal	civiel werk waarin alle technische voorzieningen zijn ondergebracht die benodigd zijn voor het verpompen van rioolwater
rioolbemalinggebied		Rioleringsnetwerk | bemalinggebied (riolering)	het gebied waarbinnen alle leidingen en knooppunten zijn gelegen, die alle tot doel hebben afvalwater naar één gemaal of afnamepunt te transporteren
rioolstelsel		riolering | Riole- ringsnetwerk, Rioleringsgebied	een stelsel van (civiel)technische voorzieningen dat zich onder of boven het aardoppervlak bevindt, bestemd voor de inzameling, transport en tijdelijke opslag van afvalwater.
rijpingsvat		rijpingstank	tank waarin een stof (bijvoorbeeld PE) enige tijd wordt gehouden om (optimaal) te kunnen worden gebruikt
radiorichtingzoeker	D-F	Richtingzoeker	draaibare raamantenne in de vorm van een ring of twee vaste ramen in de vorm van loodrecht op elkaar staande ringen, waarmee men de richting van een radiobaken kan vaststellen.
rits		richel	evenwijdig aan de kustlijn lopende smalle rug of bank van schelpen en zand.
reynoldsgetal	Re	Reynoldsgetal	een dimensieloos getal dat in de vloeistofmecha- nica wordt gebruikt om aan te geven of de stroming laminair of turbulent is.
elastische vervorming		reversibele vervorming	vervormingen waarbij het materiaalelement na het verwijderen van de aangebrachte belasting tot zijn oorspronkelijke vorm terugkeert
retourslib		Retourslib	het actiefslib dat na afscheiding van het effluent aan het proces wordt teruggevoerd
meetresultaat		resultaat	verzameling waarden, die tijdens een inwinning aan objecten gemeten of zijn berekend.
residu		restverschil	het verschil tussen een waargenomen waarde en een berekende waarde van een grootheid
restfout		residu	verschil tussen de uitkomsten van een model en metingen na parameteroptimalisatie.
reserveringsstrook		Reservestrook	de strook (duin), direct landwaarts van het grensprofiel, deel uitmakend van de primaire waterkering, onder meer ten behoeve van de opvang van de effecten van de verwachte zeespiegelstijging over een periode van 200 jaar.
verschansing		reling	vaste wand rondom het dek.
waterdruk	p	relatieve waterdruk | waterspanning	de druk van het water verminderd met de atmosferische druk.
mengverhouding	r	relatieve damp- dichtheid	het quotiënt van de massa van de waterdamp mv en de massa van de droge lucht ma
nap-daling		relatieve bodemdaling	daling van het NAP-vlak als gevolg van onderlinge bewegingen in de aardkorst. Wegens het ontbreken van een meetbaar referentiepunt kan deze daling niet zelfstandig, maar alleen in combinatie met de getijhoogwaterstijging worden gekwantificeerd.
reisbevrachting		reischarter	stelsel van bevrachting waarbij de vrachtprijs wordt bepaald naar de afstand, niet naar de reisduur.
bergingsvoorzieningen voor regenwater		regenwaterberging | berging	voorzieningen die bedoeld zijn om regenwater tijdelijk of langdurig vast te houden, ofwel te bergen voordat het verdampt, door planten wordt opgenomen, infiltreert in de bodem, of wordt afgevoerd naar een regenwaterriool of het oppervlaktewater.
referentiesysteem		Referentiestelsel	een coördinaatstelsel met minimaal nationale reikwijdte.
referentie-ellipsoïde		Referentie- oppervlak	wiskundig oppervlak (referentieoppervlak) dat gebruikt wordt als basis voor kaartprojecties
meetwaarde		reekswaarde	waarde van een parameter / waarnemingssoort
overtallig		redundantie	de aanwezigheid van meervoudigheid in het systeem voor het uitvoeren van bepaalde systeemfuncties ten einde de betrouwbaarheid van het totale systeem te vergroten
tandwielkast		reductorkast | ver- tragingskast	mechanisch toestel voor het aanpassen van het toerental
drukreduceerventiel		Reduceerventiel	toestel voor het verminderen van druk
cargadoor		Rederij-agent | scheepsbevrachter	scheepsmakelaar, die als tussenpersoon optreedt bij het kopen en verkopen en het beladen en lossen van schepen.
ware koers	WK	Rechtwijzende koers	de hoek tussen de langsscheepse as (kiellijn) van een varende boot en de ware noord-zuidlijn.
vergun- ning/recht/overeenko mst		rechtsverhouding | Vergunning / Overeenkomst	overeenkomsten tussen het overheden en derden zoals vergunningen, verplichtingen, privaatrechtelijke en publiekrechtelijke beperkingen, ontheffingen, zakelijk rechten etc.
subject		Rechtspersoon | relatie	een natuurlijk dan wel niet-natuurlijk persoon waarvan het waterschap gegevens bewaart
jurist		rechtsgeleerde	deskundige op het gebied van de rechtsleer
cartesiaans coördi- naatstelsel		Rechthoekig coör- dinaatstelsel	coördinaatstelsel, dat gedefinieerd wordt door een aantal rechte lijnen, die elkaar loodrecht snijden in de oorsprong, en die allen eenzelfde schaalfactor hebben
hydraulische randvoorwaarden		Randvoorwaarden	hydraulische Randvoorwaarden voor het jaar xxxx voor het toetsen van primaire waterkeringen
calamiteitengebied		rampgebied	gebied waarbinnen de calamiteit (ramp/crisis) zich voltrekt
calamiteitenbestrij- dingplan		rampenbestrijdingsplan | calamiteitenplan | rampenplan | be- strijdingsplan	plan dat de bestrijding in generieke termen beschrijft (rampenbestrijdingsplan)
boomen		rainbowen	het over enige afstand overboord spuiten van baggerspecie dmv een uitkragende persbuis
roepnaam		Radioroepnaam	in Nederland de tweeletterige, viercijferige code van een schip ten behoeve van het marifoonver- keer
radiomedische dienst van het nederlandse rode kruis	RMD	radiomedische adviesdienst
onttrekking		qrondwater onttrekken	de verwijdering van grondwater uit de bodem.
reken netwerk		qrid	netwerk dat wordt gevormd bij de ruimtelijke discretisatie en dat de punten definieert waarvoor een model resultaten berekent.
diffractie		qolfverstrooiinq | verstrooiinq	zijwaartse uitwaaiering van golven naar en in het gebied achter een obstakel.
afvoerkromme		Q-h kromme (kunstwerk)	grafische weergave van het in zekere periode geldende gemiddeld verband tussen het plaatselijke peil en de afvoer in een bepaalde doorsnede.
onttrekkingput		put	een constructie die geboord of gegraven is onder het maaiveld met als doel het verkrijgen van water uit een aquifer systeem.
puntbron		puntlozing	de oorsprong van een emissie, die gekenmerkt wordt door een specifieke locatie.
meetdichtheid		puntdichtheid	aantal metingen/punten per eenheid.
jig		Pulseerzeef | deinmachine	scheidingsmachine die scheidt op basis van verschil in dichtheid tussen verschillende materialen.
puin		puinsteen	massa vergruizeld steen
pseudolite		pseudo satelliet	een op de aarde geplaatst augmentatie station welke een GNSS achtig signaal uitzend waardoor aanvullende afstandmetingen aan de gebruiker worden geboden
schroef		propeller | Scheepsschroef	voortstuwingswerktuig voor schepen, bestaande uit een naaf met twee tot vijf schroefbladen, meestal in één gietstuk uitgevoerd, en wentelend om de door de scheepsmachine voortbewogen schroefas.
procedurestap beschrijving		procedurestap beschikking	de stappen waarin een procedure op grond van de WM en AWB is onderverdeeld
probabilisme		Probabilistiek | waarschijnlijkheidsleer	leer volgens welke er geen zekerheid van kennen maar alleen waarschijnlijkheid bestaat.
privaatrechtelijke vergunning		Privaatrechtelij ke rechtsverhouding	gegevens betreffende privaatrechtelijke overeenkomsten
prioriteitsstoffen		Prioritaire stoffen	stoffen, bepaald overeenkomstig artikel 16, lid 2, en vermeld in bijlage X (Europese Kaderrichtlijn Water). Hiertoe behoren gevaarlijke prioriteits- stoffen, dit wil zeggen overeenkomstig artikel 16, lid 3 en lid 6 geïdentificeerde stoffen waarvoor maatregelen zijn getroffen overeenkomstig artikel 16, lid 1 en lid 8 -
primaire ontgronding		primaire ontzan- ding	ontgronding die is gericht op winning van opper- vlaktedelfstoffen.
doelstelling		primair doel meting	doel waarvoor een meting uitgevoerd wordt.
adellijke titel / predikaat		predikaat	een niet tot de naamgegevens behorende aanduiding die de persoon erfrechtelijk krijgt toegekend of anderszins verkrijgt
potentiële verdamping	Ep	potentiële evaporatie	de theoretische verdamping die zou optreden wanneer een oppervlak dat voldoende van water is voorzien, blootgesteld wordt aan de heersende meteorologische omstandigheden die onveranderd blijven door het verdampingsproces zelf
drukhoogte	hp	potentiaal	de hoogte van de waterkolom die een druk levert gelijk aan de relatieve waterdruk.
effectieve snelheid	e	poriënwater stroomsnelheid | werkzame snelheid	feitelijke snelheid van de waterdeeltjes.
poriëngetal		poriënvolume	het volume van de poriën gedeeld door het volume van de vaste delen.
porositeit	n	poriëngehalte | poriënfractie | percentage poriën	het (intergranulaire) volume van de poriën gedeeld door het totale volume van de grond (bodemdeeltjes en poriën).
holle ruimte		porie	niet met vaste stof gevulde ruimte tussen korrels
patrijspoort		poort	rond venster met waterdichte sluiting.
veerpont		pont	bPR: een schip dat een veerdienst onderhoudt, waarbij de vaarweg wordt overgestoken en dat door de bevoegde autoriteit als veerpont is aangemerkt.
noodkoeler		pomp noodkoeler	apparaat voor de tijdelijke verzorging van extra koeling bij onvoorziene procesomstandigheden
polyester		polyesterhars	kunststof waarvan veel zeilboten en kano's zijn gemaakt, door middel van mallen.
polderdijk		polderkade	(dijk van) een gebied dat door een waterkering is beschermd tegen water van buiten en waarbinnen de waterstand kan worden beheerst.
meerpaal		polder | paal	paal voor een kade of in een haven waaraan een schip kan worden afgemeerd.
poolster		Polaris | tramontane	de heldere ster die op het noordelijk halfrond bijna het ware noorden aangeeft.
eggen		ploegen	het met een werktuig gelijk maken van de bodem
uitwateringsmerk		Plimsollmerk	dient om de grootste geoorloofde inzinking van het water aan te geven in verschillende jaargetijden, verschillende vaargebieden en eventueel voor bepaalde wijzen van belading.
nooddouche		plensdouche	veiligheidshulpmiddel voor het afspoelen van personen
continentale drift		Platentectoniek	voortdurende verplaatsing van de continenten
platbodem		platbodemjacht	typisch Nederlands jacht met een plat vlak, zoals de botter of de schouw.
vegetatietype		plantengezelschap	een vegetatiekundige eenheid bepaald door een eigen structuur en soortensamenstelling en die op een bepaalde standplaats groeit.
vegetatie		plantendek | begroeiing	het plantenkleed van een locatie (concreet).
primaire duin		pioniersduin	eerste duinen die ontstaan op het strand onder invloed van de zee door het invangen van zand door in eerste instantie biestarwegras.
piezoresistief element		piezoresistief element	een weerstandselement, waarvan de weerstand verandert door vervorming.
grondwaterstandbuis		piëzometer | land- bouwbuis	peilbuis met een betrekkelijk kort filter waarvan de onderkant zich op korte afstand onder de grondwaterspiegel bevindt zodat de gemeten stijghoogte weinig van de grondwaterstand afwijkt.
bruinvis		Phocaena phocae- na	dolfijnachtig zeezoogdier, behorend tot de On- derorde der Tandwalvissen (Odontoceti)
schuimalg		Phaeocystis | plaagalg	flagellaat die voorkomt als losse cellen (niet zichtbaar met blot oog) of in kolonies ingebed in een gelatine-matrix (wel zichtbaar)
bestrijdingsmiddel		pesticiden	een chemisch middel gebruikt voor het controleren of uitroeien van ongedierte of onkruid, inclusief insecticiden, herbiciden, fungiciden en rodenticiden.
scubaduiken		persluchtduiken	duiken met gebruik van zuurstoffles(sen)
instrumentenlucht		perslucht | stuur- lucht | instrumentatie- lucht | proceslucht	lucht voor de bediening van instrumenten / meet- en regelapparatuur
dielektrische constante		Permittivi- teit| dielektrische constante	een fysische grootheid die beschrijft hoe een elektrisch veld een medium beinvloedt en erdoor beinvloed wordt
doorlatendheid		permeabiliteit	het vermogen van de grond om vloeistof of gas door te laten.
kaliumpermanganaat verbruik		permanganaatin- dex	de hoeveelheid kaliumpermanganaat dat nodig is om de totale hoeveelheid organisch materiaal te oxyderen.
stationaire stroming		permanente stroming	de stroming waarbij gedurende de beschouwde periode de plaatselijke snelheid niet verandert ((v/(t = 0).
percolaat		Percolaatwater | percolatie water	water dat door vervuild materiaal, bijvoorbeeld afval, is gestroomd
peilantenne		peilraam	draaibare antenne van een radiopeiltoestel, met een ringvormig raam.
loden		peilen	het meten van het bodemniveau ten opzichte van een referentievlak.
polymeer		PE, Flocculant
particulaire concentratie		particulair gebonden	deel van de concentratie dat in de vorm van deeltjes of dat aan deeltjes voorkomt.
monster		parameterreeks	een representatieve hoeveelheid materiaal die volgens een bepaalde bemonsteringswijze op één bepaalde locatie en op één bepaald tijdstip of gedurende een aaneengesloten tijdsperiode verzameld is uit één compartiment van een watersysteem voor het verrichten van onderzoek.
breedtecirkel		parallel	cirkel over een ellipsoïde, evenwijdig aan de equator
teredo navalis		Paalworm	dit dier boort, net als de boordpissebed, gaten in het hout van schepen, en kan worden opgespoord door te kloppen en te prikken.
paalrij		paalscherm | palenrij	enkele of dubbele rij van verticale (houten) palen die haaks op de kust is uitgebouwd om de stroomsnelheid te reduceren als onderdeel van een kustverdedigingssysteem.
afvoerbare neerslag		overtollige neerslag | effectieve neerslag	deel van de netto neerslag dat oppervlakkig of ondergronds tot afvoer komt in het oppervlaktewater.
overstromingsrisico		overstromingskans	risico/kans op overstromen
overlopen		overstromen	zo vol zijn, dat de inhoud over de rand loopt
spilling		overschuimende golf	een golf, die bij breking op een helling schuim- vorming vertoont aan de kammen, en continu zijn en energie verliest
overlaat		overloop | over- laatwerk | uitlaat | noodoverlaat | overloop	een verlaagd stuk in een bandijk, waterkering of andere constructie dienende tot waterafvoer en ter voorkoming of beperking van waterbezwaar elders.
verladen		overladen	iets in een ander schip laden, of overladen in een voertuig.
meetstuw		overlaat	kunstmatige verhoging van de bodem van een waterloop waardoor kritische stroming wordt gecreëerd om debieten te meten.
leeftijd	LEEFTD	ouderdom	de duur van de periode van bestaan
luchtfoto's		orthofoto	foto's van aardoppervlak gemaakt vanuit een vliegtuig/helikopter
voorschrift		ordonnantie | prescriptie	wat voorgeschreven is
orka		Orcinus orca	dolfijn achtige
drijfvermoqen		opwaartse kracht | wet van archimedes	de resultante van de omhoog gerichte krachten die op een drijvend lichaam worden uitgeoefend door de vloeistof waarop het drijft.
parameter optimalisatie		optimalisatie	het minimaliseren van de (in de doelfunctie vastgelegde) modelfout door het aanpassen van parameterwaarden.
passagiers		opstapper	alle personen aan boord met uitzondering van de kapitein en de schepelingen, alsmede kinderen beneden de leeftijd van één jaar.
overgoten steenzettingen		oppervlakkig gepenetreerde steenzettingen	steenzettingen waarbij tussen de toplaagelementen van boven af tot minder dan de helft van de toplaagdikte beton of asfalt is aangebracht
aanhangwagen		oplegger	wagen die aan een voorgaande wagen wordt aangehangen en daardoor wordt voortgetrokken
laveren		opkruisen	vordering maken tegen de wind in onder een zo klein mogelijke hoek met de wind, beurtelings over beide boegen.
vloed		opkomend water	de toestand waarin de vloedstroom overheerst.
vloed		opkomend water	het stijgen van de waterspiegel na de ebkente- ring.
opgeloste concentratie		opgeloste fractie	deel van de concentratie dat opgelost en niet gebonden is aan zwevend stof.
procesvoering		Operationeel beheer	het 'eigenlijke' besturen van het zuiveringsproces (-transport, zuivering en slibverwerking). Dit bestaat uit meten, controleren, bijstellen, besturen en registreren van het zuiveringsproces
realisatie		Operationalisering	de vastlegging van een datum in het terrein door middel van markers, waarvan de coördinaten bekend zijn uit metingen. Wordt ook operationalisering genoemd. Zie ook verdichting.
open-water verdamping	E0	open- waterreferentie verdamping | Penman verdamping	de theoretische verdampingssnelheid die zou optreden van een oneindig uitgestrekt ondiep glad wateroppervlak (zonder dat opslag van energie optreedt) wanneer dit wateroppervlak wordt blootgesteld aan de heersende, meteorologische omstandigheden, die onveranderd blijven door het verdampingsproces zelf.
effectieve grondwater- snelheid	ve	opdringsnelheid	snelheid van de waterdeeltjes, te berekenen als quotiënt van de filtersnelheid v en de effectieve porositeit ne
eiland		Oog	land dat aan alle zijden door water is omringd en geen continent vormt.
ontzilting		ontzouting	het verwijderen van zout uit de zee of brak water.
planperiode		Ontwerplevens- duur	periode waarvoor de voorziene wijzigingen in omstandigheden worden meegenomen in het ontwerp van een waterkering
maatgevende hoogwaterstand	MHW	ontwerp waterstand	hoogwaterstand, behorende bij de in de wet op de waterkering (art 3.2) gegeven Hoogwaterstand gebiedsfrequentie
maatgevende afvoer		ontwerp afvoer	de afvoer die bepalend is gesteld voor het ontwerp of een deel ervan.
uitwateringsdiepte		ontwateringdiepte	de afstand tussen het grondoppervlak en de hoogste grondwaterstand tussen de ontwate- ringmiddelen.
ontwateringinstallatie		ontwateringcentri- fuge	toestel voor het ontwateren van slib
drainagebasis	h	ontwateringbasis	de grondwaterstand die bereikt wordt na een droge periode en dan bij benadering overeenkomt met a)het peil in de ontwateringmiddelen. b)de hoogteligging van de drainbuizen. c)de bodem van waterlopen op het moment dat deze droogvallen.
ontvangwerk		Ontvanqstelsel	civiele constructie voor het ontvangen van aangevoerd rioolwater
filter (grondwater)		onttrekkingsfilter	geperforeerd gedeelte van een buis of pijp, waardoor water in of uit kan treden.
uitputtingskromme		onttrekkingkrom- me	dat gedeelte van de afvoerverlooplijn waarin de afvoer gedurig afneemt, als gevolg van het alleen optreden van basisafvoer.
afpompingskegel		onttrekkingkegel | pompkegel	de kegelvormige verlaging van de grondwaterspiegel c.q. van het stijghoogteoppervlak veroorzaakt door onttrekking van grondwater aan een put.
relaxatie		ontspanninq	met ontspanning of relaxatie wordt bedoeld dat in actief bedrijf de membranen gedurende een bepaalde tijd zonder (noemenswaardig) drukverschil over het membraan worden bedreven. Dit heeft een reinigend effect op het membraan.
verzachten		ontharden	de verwijdering van calcium en magnesium uit water om de hardheid te verkleinen.
evertebraten		ongewervelde dieren	lagere dieren zonder wervelkolom.
disproportionele kosten		onevenredig hoge kosten	onevenredig hoge kosten - er is geen definitie van disproportioneel in de KRW opgenomen.
freatisch water		ondiep grondwater | vrij grondwater	water in de verzadigde zone met een vrije grondwaterspiegel.
onderzeeboot		Onderzeeër | duikboot	vaartuig dat door het innemen of wegpompen van waterballast in staat is om onder water te varen, respectievelijk aan de oppervlakte te komen.
vooroever		onderwateroever | voorland	deel van een dwarsprofiel van een onderwater- oever gelegen tussen de waterlijn en de (vlakke) bodem, niet beschermd door een gespecificeerde bekleding en met een taludhelling van minder dan 1:10
retourstroom		Onderstroom	zeewaarts gerichte stroming bij de bodem als gevolg van een verticale circulatie tijdens het breken van golven
opdrijven		Onderloopsheid	vorm van hydraulische grondbreuk waarbij een cohesieve afdekkende laag wordt opgelicht tengevolge van wateroverspanning in de onderliggende watervoerende laag.
piping		onderloopsheid	de lekstroom onder een constructie door.
ondergrond		onderlaag	alle lagen die kunnen voorkomen tussen de kern van een dijklichaam en de toplaag van een bekleding
maintenance cleaning	MC	onderhoudsreini- ging	dit is een onderhoudsreiniging van de membranen die op reguliere basis plaatsvindt.
submers		ondergedoken	zich volledig onder de waterspiegel bevindend
inactief volume		onderdrempel berging	het volume inactieve water wat geborgen wordt tussen een minimum niveau en de bodemhoogte van een opslag tank.
nevengeul		omloopkanaal	geul die gemaakt is om het hoogwater af te voeren wat niet veilig door de hoofdstroom kan worden afgevoerd.
cross track fout		off track	het verschil in afstand, loodrecht op de track- richting, tussen de werkelijke afstand en de gewenste afstand behorend bij een bepaald tijdsmoment
emergenten		oeverplanten	planten die met hun wortels in het water staan maar die voor het grootste deel boven water uitsteken
afkalven		oeverafkalving	instorten of afschuiven van de oevers van een oppervlaktewater.
oesterteelt		oestercultuur	het uitplanten van oesterbroed op met kalk bestreken dakpannen in putten met water die weinig zout bevatten.
zandoer		oer	zand met een koffiebruine kleur, soms verkit, rijk aan ijzerhydroxide en soms aan humus
waarneming		observatie	het bepalen van de waarde van een variabele in de werkelijkheid.
natuurlijke grondwa- teraanvulling		nuttige neerslag	de netto aanvulling van het grondwater ten gevolge van enerzijds percolatie van netto neerslag en anderzijds capillaire opstijging.
norovirussen		norwalkachtige virussen | calicivi- russen	een groep virussen die “buikgriep” of gastroenteritis veroorzaken bij mensen
normaalwaarde		normaal	de gemiddelde waarde van een meteorologische grootheid over het meest recente 30-jarige tijdvak beginnend met een jaar dat eindigt op een 1
normfrequentie		Norm	overschrijdingsfrequentie van Maatgevend Hoogwater. Deze is per dijkring vastgelegd in de Wet op de waterkering
no effect level	NOEC	No observed effect concentration	hoogste van een reeks toegepaste concentraties in een toxiciteitexperiment waarbij geen effect wordt waargenomen.
nes		nisse	landtong aan scherpe bochten van rivieren of aan zee.
niche		nis	een plaats van een organisme in een ecosysteem.
dynamisch model		niet-stationair model	model waarbij de tijd een onafhankelijke variabele is.
regionale waterkering		Niet-primaire (wa- ter)kering | Secundaire waterkeringen	waterkeringen van regionaal belang - de meeste keren direct of indirect boezem- of tussenboe- zemwater. Ze zijn aangegeven op de bij de Keur behorende Keurkaarten.
niet stationaire stroming		niet-permanente stroming | tijdsafhankelijke stroming	de stroming waarbij de plaatselijke snelheid verandert in de tijd ((v/(t ( 0).
niet eenparige stroming		niet-eenparige beweging	stroming in een open leiding waarbij tenminste één van de hydraulische grootheden (waterdiepte, stroomsnelheid, dwarsdoorsnede) verandert in de lengterichting ((/(s(0).
ongesorteerd		niet samen	niet per soort bijeen
vaarwegnetwerk		netwerk	het geheel van onderling verbonden vaarwateren
netto stralingsstroom- dichtheid	Rn | Q*	netto straling	het verschil tussen de neerwaartse en opwaartse totale (kortgolvige en langgolvige) stralings- stroomdichtheid per eenheid van tijd en eenheid van oppervlakte.
momentane neersla- gintensiteit		neerslagintensiteit	de afgeleide van de specifieke neerslag naar de tijd.
specifieke neerslaq		neerslaghoogte	de neerslag die per eenheid van horizontaal oppervlak valt.
neerslag	NEERSG	neerslaghoeveelheid	de massa waterdeeltjes, zowel vloeibaar als vast, die vanuit de atmosfeer het aardoppervlak bereikt.
strijkend tij		neergaand tij	situatie waarbij stroom en wind uit dezelfde richting komen.
nauw		nauwte	zee-engte.
zeekaart		Nautische kaart	kaart waarop alle diepten, vaargeulen, beton- ning, bakens, wrakken, blinde klippen en getijden staan aangegeven, alsmede vaste ori- entatiepunten aan de wal, zoals vuurtorens, kerktorens en andere hoge objecten.
zeevaartonderwijs		Nautisch onderwijs	technisch beroepsonderwijs, gegeven aan zeevaartscholen, visserijscholen, scholen voor de kustvaart en scholen voor de Rijn- en binnenvaart.
zeeziekte		Naupathie	ziekte die veroorzaakt wordt door een verstoring van de evenwichtsorganen
drempel		natuurlijke drempel	een verondieping over de volle breedte van een (rivier)geul, veroorzaakt door hetzij sedimentatie, hetzij een erosievaste laag.
natuurontwikkeling		natuurbouw	abiotische voorwaarden scheppen waarna een geheel of grotendeels spontaan verlopend proces ontstaat, waardoor (meestal gewenste maar niet altijd te voorspellen) levensgemeenschappen ontstaan met een hogere natuurwaarde dan die er daarvoor aanwezig waren.
coniophora cerebella		Natte rot	vaak voorkomende vorm van houtbederf, vooral op slecht geventileerde plaatsen (voor- en ach- terpiek) en lekkende plaatsen boven de waterlijn.
evaluaties		nabeschouwing	beoordeling, waardering
scheepsnaam		naam van het schip	naam van het schip
kompasnaald		Naald	magneetnaald die de noordrichting op het kompas aangeeft.
gymnospermen		naaktzadigen	zaaddragende, terrestrische vaatplanten
hub		naaf	haven die als knooppunt functioneert in het ha- venverkeer.
padloder		multibeam echolood	een echolood dat meet met behulp van series neerwaarts gerichte akoestische bundels in de dwarsrichting van het vaartuig.
motor/zeilkegel		Motorkegel | kegel	wettelijk verplicht Zwart, kegelvormig merk, dat met de punt naar beneden goed zichtbaar moet worden gevoerd wanneer men zowel op de motor als op de zeilen vaart.
offset		montagehoek	hoekverschil tussen nul-assen van de sensor met respectievelijk het XY vlak in X-richting, het XY vlak in Y-richting en het YZ vlak in Z-richting van het bootgeometriestelsel
bemonsteringsappa- raattype		monsternameappa- raat	apparaat voor het nemen van monsters (waarmee een bemonstering van een parameterreeks uitgevoerd wordt)
weekdier		mollusk	groep van ongewervelde dieren met een week lichaam zonder benig skelet
malaria		Moeraskoorts	tropische infectieziekte die wordt overgebracht door malariamuggen.
aardgas		moerasgas	gas uit de aarde, grotendeels uit methaan bestaand
veen		moer	grondsoort die grotendeels bestaat (ontstaan is) uit afgestorven plantenresten
modal shift		Modal split	de verdeling van de vervoerstromen over weg, rails, water en lucht.
menger		mixer	apparaat om twee of meer stoffen met elkaar te mengen
zeemijl		Minuutmijl | internationale nautische mijl | nautische mijl	de lengte van een meridiaanminuut.
minimum waarde		minimum	de kleinste waarde uit een reeks waarden
xenobiotische stoffen		milieuvreemde stoffen	stoffen die van nature niet voorkomen in het milieu.
gemiddelde zeestand	MSL	middenstand | gemiddeld zeeniveau	het rekenkundig gemiddelde van het peil in een getijgebied over een bepaalde periode.
nonius		Micrometer	micrometer van een hoekmeetinstrument.
visserijband		MF-band	de radiofrequentie boven 1605 KHz. voor het verkeer van en met vissersschepen.
meetpunt		meting	aanduiding van een plaats of gebied waar een meting is/wordt verricht.
methaanqas	CH4	Methaan	brandbaar gas in gistingsgas
stofwisseling		metabolisme	totaal van allerlei opbouw- en afbraakprocessen in de cel, zoals de vorming van enzymen en de afbraak van stoffen waaruit de nodige energie wordt verkregen.
route		meettocht | meetroute	een logische verzameling meetpunten met als doel waarnemingen, bemonstering en onderhoud te kunnen plannen
nauwkeurigheid		meetnauwkeurig- heid	het totaal van precisie en betrouwbaarheid.
tonnagedek		meetdek	dek van waaraf de tonnage wordt gemeten.
veldapparaat		meetapparaat	de beschrijving van het soort apparaat of zintuig, of combinatie van soorten apparaten en/of zintuigen, waarmee de monstername, waarneming, meting of analyse in het veld wordt uitgevoerd.
tros		meertros	elke landvast van een aanzienlijk beroepsvaartuig.
waterbodem		meerbodem	de bodem onder open wateren, meestal aange- rijkt met een laag slib (bestaande uit organische en/of mineralen bestanddelen) die door (natuurlijke) sedimentatie van zwevende bestanddelen in het open water is ontstaan.
indikinstallatie		mechanische indikinstallatie	toestel voor het mechanisch indikken van slib
maximum waarde		maximum	de grootste waarde uit een reeks waarden
infiltratiecapaciteit	fp	maximale infiltra- tie-intensiteit | infiltratievermogen	de maximale waarde van de infiltratie-intensiteit die bij de gegeven omstandigheden (o.a. afhankelijk van het watergehalte) mogelijk is.
vracht	VRACHT	massastroom	de op een locatie getransporteerde hoeveelheid van een stof.
bulk		Massagoed	onverpakte droge lading die in grote hoeveelheden tegelijk in het laadruim gestort wordt
gehalte	MASSFTE	massafractie	de betrekkelijke hoeveelheid van een bestanddeel in een mengsel.
mariene beschermde gebieden	MPA	Marine Protected
aardmantel		mantel	de aardmantel is een laag in de inwendige structuur van de aarde die gelegen is tussen de kern en de korst.
vloedbos		mangrovebos | strandbos | man- grovewoud	bostype aan (sub-)tropische kusten, dat er bij vloed als een overstroomd bos uitziet.
(Scheeps)werktuigkun dige		machinist	(Scheeps)officier die belast is met de zorg voor onderhoud en werking van de technische installaties
gage		Maandgage	salaris van de zeeman.
maandbrief		maandcedel	document waarin de schepeling de reder opdraagt een gedeelte van de gage op één of meerdere bankrekeningen te storten.
maansbovenculminatie		maanbovendoor- gang	het door de maan bereiken van de hoogste stand
geïnstalleerde capaciteit		maalcapaciteit	de geïnstalleerde capaciteit welke de (maximaal) per tijdseenheid te verpompen hoeveelheid water weergeeft
plaatsingsprecisie		maakprecisie	precisie waarmee een object op de gewenste positie kan worden genavigeerd / geplaatst
maaktoleranties		maaknauwkeurig- heid	mate (en betrouwbaarheid) waarin het gerealiseerde profiel het theoretische profiel benadert
onderhoudspad		maaipad	werkpad naast de watergang in eigendom van het waterschap.
laadhoofd		luikhoofd	rechthoekige, door luiken afgedekte opening in het dek van een schip, die toegang tot de ruimen geeft.
luchtverwarmer		Luchtverwarmer	ruimteverwarmer
luchtgehalte	a	luchtgevulde porositeit	het volume aan lucht in de poriën gedeeld door het totale volume grond (bodemdeeltjes en pori- en).
atmosferische druk	LUCHTDK	luchtdruk	uitdrukking voor het gewicht van de aarde omringende gassen.
real time kinematic dgps	RTK-DGPS	LRK-DGPS	plaatsbepalingsysteem gebruik makend van DGPS voor zeer precieze XY en Z bepaling.
lozingsobject	Loz.obj(ec t).	Lozingsbron	het object (bijvoorbeeld gebouw, inrichting, vaartuig, rioolwaterzuiveringsinstallatie, brug) dat systematisch lozing van aan het object gebonden afvalwater voortbrengt, waarbij het geloosde afvalwater al dan niet via werken op directe of indirecte wijze in het oppervlaktewater terechtkomt.
lo- zing/onttrekkingvoorzi ening	Loz./onttr. voorz.	Loz./onttr.voorz. | Lozingsvoorziening	overig vastgoed element dat een voorziening betreft voor lozing- of ontdekkingpunt
eenling golf		losse golf	golf van betrekkelijk korte lengte die zich, zonder door andere soortgelijke golven te worden gevolgd, vrijwel onvervormd voortplant.
stroomtijd		looptijd	gemiddelde tijd, die de waterdeeltjes bij een bepaald peil nodig hebben om door een zeker riviervak te stromen.
loodsafhaalboot		loodsjol | redeboot	klein maar zeewaardig vaartuig dat heen en weer vaart tussen de loodsboot en de wal en tussen de loodsboot en schepen, om loodsen aan boord te brengen en van boord te halen.
hogerwal		loef	plaats vanwaar de wind komt.
lijfseizing		lijflijn	reddingslijn die bij werkzaamheden buiten boord om het middel van de schepeling wordt gebonden, om overboord vallen te voorkomen.
vuurtoren		lichttoren	toren langs de kust, als drager van een voor oriëntatie op zee bestemd licht.
biocoenose		levensgemeenschap | biocenose	het geheel van in een omgeving (gebied) voorkomende levende organismen met hun onderlinge relaties.
life cycle analysis		levenscyclusanalyse	beschouwing over één of meer aspecten van een product, proces, etc., waarbij de gehele levenscyclus van het onderzochte in de beschouwing voorkomt.
abiotisch		levenloos	behorende tot de niet-levende natuur.
meridiaan		Lengtecirkel	noord-zuid verbinding over de ellipsoïde, die punten met een gelijke lengtegraad verbindt
geografische lengte		lengte	afstand van een plaats tot de eerste of beginme- ridiaan, in graden gemeten langs de breedtecirkel.
calamiteitenbak		lekbak	bak voor het opvangen van vaste stoffen of vloeistoffen in geval van een calamiteit
milieu		Leefklimaat	het geheel van essentiële voorwaarden en invloeden dat voor het leven van organismen van belang is.
hospitaalschip		Lazaretschip	vaartuig in gebruik voor de medische behandeling van zeelieden en de eerste klinische opvang van slachtoffers van zeeslagen.
lateraal oppervlak		lateraalvlak	rompdeel onder de waterlijn, dwarsscheeps geprojecteerd.
latente warmte- stroomdichtheid	EE	latente warmte(-
langshelling		langshelling	bouwplaats van scheepsrompen, die loodrecht op de oever staat en onder water nog een stuk doorloopt om de tewaterlating te vergemakkelijken.
langgolvige stralings- stroomdichtheid	L	langgolvige stra- ling(sflux)	de straling met een golflengte tussen 4 (m en 100 (m per eenheid van tijd en eenheid van oppervlakte.
lage wal		lagerwal	de kust of oever waar de wind naartoe waait.
depressie		lagedrukgebied	gebied met een lage barometerstand en onbestendig weer.
lijgierig		Laf	een zeilboot is lijgierig wanneer zij de neiging heeft om af te vallen, van de wind af te draaien.
laagwater (zee)	LW	laagwaterstand	de laagste getijstand.
eb		laagwater | ebbe	de toestand van laagwater.
dijkkwel		kwelwater | kwel	doorsijpeling van water onder de dijk door
kwelweglengte		kwellengte	de afstand die het kwelwater ondergronds aflegt voordat het weer aan de oppervlakte komt.
cabotage		Kustvaart.	handelsverkeer te water tussen havens van hetzelfde land.
kleine (handels)vaart		Kustvaart	schepen begrensd door een laadvermogen van 4000 Gross Tonnage.
franjerif		kustrif	rif dat een zoom vormt langs de kust en vrijwel direct aan het land grenst.
haf		kustmeer	inham achter een landtong
kustvaarder		kuster	vaartuig behorende tot de Kleine Handelsvaart.
kuil		kuilnet | ankerkuil	langgerekt, trechtervormig, nauwmazig net, dat bij sterk stromend water voor anker wordt gelegd of door één of twee schepen door het water wordt getrokken.
loodsstation		Kruisstation	de plaats waar volgens de zeekaart de loodsboot moet liggen.
krooshek		Kroosrooster	een constructie van metalen staven, die moet dienen als vuilvang in een waterloop voor een gemaal of een ander kunstwerk.
kritiek onderdeel		Kritiek element	deel van een object waarvan falen tevens tot gevolg heeft dat door het object niet meer wordt voldaan aan een functie-eis voor een bepaalde functie.
hydrologische kringloop		kringloop van het water	het doorlopen van een reeks processen en toestanden door het water (zoals neerslag, berging , afvoer, verdamping), waarbij telkens weer een andere toestand wordt bereikt.
krebbe		krib	vierkante afgesloten ruimte aan bak- en stuurboord in het ruim van een haringschip, waarin de haring uit het net wordt gestort.
teenbestorting		Kreukelberm	horizontaal gedeelte van een dijk, aan de buitenzijde gelegen, als overgang tussen de harde bekleding en de rest van het talud of de vooroe- ver.
doodtij		kranktij	het of de minst ontwikkelde der getijden kort na eerste of laatste kwartier
reuzeninktvis		kraak
kortgolvige stralings- stroomdichtheid	K	kortgolvige stra- ling(sflux)	de straling met een golflengte <4 (m per eenheid van tijd en van oppervlakte.
korrelgrootteverdeling		Korrelverdeling | korrelgroottefractie	fractionele verdeling van de door zeefanalyse en/of afslibbing (conform NEN 5753) bepaalde afmetingen van korrels in een sedimentmonster.
fractie		korrelgrootte klasse | korrelfractie | zeeffractie | kor- relgroep	verzameling korrels die de grootste van twee nader aangeduide zeven (nominale fractiegren- zen) passeert en blijft liggen op de kleinste. De ondergrens kan daarbij ook nul zijn
koningsstuk		kopstuk	stuk hout dat loodrecht op het midden van de slagbalk van een sluis wordt gezet en naar buiten uitsteekt.
boeglastig		koplastiq	Het vaartuig ligt van voren (veel) dieper in het water dan van achteren.
biologische koolstof- pomp		koolstofpomp	proces waarbij het fytoplankton in zeewater opgeloste koolstofdioxide (onder andere afkomstig van de atmosfeer) in de oppervlaktewateren opneemt en in de cellen inbouwt.Een deel zal na het afsterven naar de zeebodem zinken en daar opstapelen.
organisch gehalte		koolstofgehalte	de verhouding tussen koolstofverbindingen, afkomstig van levende of niet-levende organismen, en de totale chemische samenstelling van de stof.
miswijzing		kompasfout	de algebraïsche som van variatie en deviatie,
magnetisch noorden	Nm	kompas noorden	de richting van de magnetische noordpool
kolsum		kolzwijn | tegen- kiel | zaathout | kolspijnplaat	langsscheeps verband midscheeps, dat binnen in het schip over de buikstukken met de buitenkiel wordt verbonden.
schutkolk		kolk	deel van de sluis waarin de te schutten schepen afmeren en op een hoger of lager niveau worden gebracht.
cardium edule		Kokkel | Cerasto- derme edule	eetbare hartschelp
aanslagbiljet		kohier	biljet waarop een of meer aanslagen bekend gemaakt worden aan een belastingplichtige
afwateringseenheid		knooppuntgebied	een gebied dat een (hydrologische) relatie heeft met een afvoervak.
rioleringselement		Knooppunt	aanduiding van een ruimtelijk element dat onderdeel van een rioolstelsel
shredders		knippers	detrivoren die dood plantaardig materiaal al etend opknippen tot kleinere stukjes die vervolgens weer kunnen worden verteerd door andere, kleinere detrivoren.
belboei		klokboei	verankerde boei of ton, die ten gevolge van de golfbeweging van het water voortdurend een belgeluid laat horen.
inklinking		klink	daling van het grondoppervlak veroorzaakt door een daling van de grondwaterstand en/of de stijghoogte (zie bodemdaling).
hydrologische		kleiner deel- stroomgebied	verdere opdeling van een regio - hanteerbaar hydrologisch begrensd gebied waarop analyses, beoordelingen en maatregelen kunnen worden geformuleerd, bijv. Vecht
gewoon onderhoud		klein onderhoud	ingrepen zoals maaien, snoeien, materiaal en vuil verwijderen en reparaties van schade veroorzaakt door bijvoorbeeld vee, dieren en mensen.
diatomeeën		kiezelwieren | kie- zelalgen	microscopisch kleine plantaardige wiertjes met een stijve, harde wand van kiezel (silicium).
kielzog		kielwater | zog | hekgolf	een streep schuimend water door een varend schip achtergelaten
kielrichting		kiellijn	midscheepslijn tussen spiegel en boeg.
trimballast		kielballast	binnenballast waarmee een schip op de juiste waterlijn wordt gebracht en de stabiliteit verbeterd.
kapseizen		kenteren	omslaan van het schip.
aantal kegels		Kegel	een klassenindeling voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over water
neer		keerwater	rondgaande waterbeweging, waarbij de snelheid der waterdeeltjes nabij de rand groter is dan in het midden.
rabot		keersluis	keersluis in een waterloop, bestaande uit twee op elkaar liggende horizontale balken, die aan de uiteinden in de groeven van de sluismuren passen.
waterkerende hooqte		keerhooqte | kerende hooqte	maximale waterstand, exclusief golfeffect, die door een constructie kan worden gekeerd gedurende langere tijd (72 uur).
doorlaatvermogen	T | kD	kD-waarde | transmissiviteit | doorlaatbaarheid	maat voor het vermogen van een watervoerend pakket om water door te laten, gelijk te stellen aan de volumestroom die per breedte-eenheid van het watervoerend pakket en per eenheid van stijghoogtegradiënt door een watervoerende laag stroomt.
katadroom		katadrome vis	vis die in zoet water leeft en in zout water paait.
inlaag		Karrevelden	diepgelegen, nat, brak natuurgebied tussen de dijk en de binnendijk.
spreidingslengte	B	karakteristieke lengte	de wortel uit het product van het doorlaatver- mogen kD van een watervoerend pakket en de hydraulische weerstand c van de onder- of bovenliggende slecht doorlatende laag:
bezwijken		kapot gaan	niet meer bestand zijn tegen
polymeerdoseerappa- raat		kalibreerglas | PE- doseercilinder	doseerapparaat waarmee polymeer wordt toegevoegd aan een proces.
model kalibratie		kalibratie | ijking	activiteiten om een vooraf bepaalde mate van overeenkomst tussen model en metingen in het veld te verkrijgen door het (systematisch) veranderen van onzekere factoren (vaak parameters).
europese kaderrichtlijn water	KRW | EKRW	Kaderrichtlijn Water	door de EU (Richtlijn 2000/60/EG) dd 23 okt. 2000 vastgestelde richtlijn
loswal		Kade / Laad loswal	een verharde oeverstrook aan de vaarweg, geschikt en bestemd voor het laden en lossen van schepen
kadastraal perceel	kad.Perc	kadastrale aanduiding | kadastraal object | perceel	een virtuele eenheid van zakelijk recht, in het terrein af te bakenen door middel van uit te zetten en omsluitende rechtsgrenzen, en voorzien van een unieke kadastrale aanduiding volgens de identificatie van het Rijkskadaster.
piketambtenaar		kabinetschef	ambtenaar belast met piket
kabel/leiding		kabel | leiding	de kabels, buisleidingen en andere elementen onder of boven de grond in gebruik voor transport van energie of materie
candela		kaars	wetenschappelijke benaming van kaars
liggeld		kaaigeld	belasting van schepen geheven voor het liggen aan een kade of in een haven.
parlevinker		Kaaidraaier | ka- draaier	soort SRV-wagen op een bootje, dat in de haven langszij komt.
consolidatie		K0-consolidatie | Isotrope consolidatie	het proces van uitpersen van water uit de poriën van het korrelskelet van slecht water doorlatende, samendrukbare grond onder invloed van een belastingverhoging tengevolge waarvan een vo- lumeverkleining (meestal zetting) zal optreden. De vervorming treedt niet instantaan op, maar vertraagd
jackson troebelhei- deenheid	JTU	Jackson kaars	standaard eenheid gebruikt voor het bepalen van de troebelheid in een watermonster.
isobaren	Iso	isobaar	lijnen die alle plaatsen met dezelfde atmosferische druk met elkaar verbinden.
irrigatierendement	E	irrigatie-efficiëntie	de verhouding van de hoeveelheid water verbruikt door het gewas tot de totaal aangevoerde hoeveelheid water.
ionensterkte	IONSTE	ionsterkte	gewogen som van de concentraties van alle ionen die aanwezig zijn waarbij gewogen wordt met het kwadraat van de ionlading
infiltratie		inzijging	het intreden van water aan het grondoppervlak.
infiltratie (algemeen)		inzijging	de neerwaartse stroming in een gebied.
voegvulling		inwasmateriaal	granulair materiaal dat in de spleten tussen de toplaagelementen wordt aangebracht om de wrijving en/of klemming te vergroten.
modelinvoer		invoer	alle (waarden van) parameters en randvoorwaarden die benodigd zijn voor een modelberekening.
stabiliteitszone		invloedstrook | aveling	de tot de waterkering behorende gronden, die daadwerkelijk bijdragen aan het waarborgen van de stabiliteit, zowel aan de binnen als aan de buitenzijde van de waterkering.
overstroming		inundatie | watervloed	onder water raken van ofwel de begrenzingen van een stroom of een ander oppervlaktewaterli- chaam, ofwel van gebieden die normaal niet onder water staan.
overstroming		inundatie	gecontroleerde verspreiding van het water voor bijvoorbeeld irrigatie.
litorale zone (zout)		intergetijdengebied | Litorale zone	de zone die licht tussen de gemiddelde hoog- en laagwaterlijn in ligt
interferentie		interferen	gelijktijdige werking van twee bewegingen die elkaar belemmeren of versterken, vooral van trillingen of golfbewegingen.
inmeting		in-survey | inlo- ding	de (eerste) meting voordat met de uitvoering van een werk wordt begonnen
overig vastgoedele- ment		inrichtingselement	verzamelbegrip voor alle vastgoedelementen die niet elders in de gegevensbeschrijving konden worden ondergebracht
onttrekkingpunt		innamepunt	locatie waar water gewonnen wordt uit het oppervlaktewater ten behoeve van industrie of drinkwaterwinning
inlaat sluis		inlaatwerk	doorlaatsluis die dient voor aanvoer van water.
inlaatleiding		inlaatkanaal	kanaal of goot die water naar een waterrad of turbine brengt.
inlaatduiker		inlaat	duiker met een afsluitklep voor het binnenlaten van hoger gelegen water in een lager gelegen gebied.
waterinlaat		inlaat	het inlaten in een watersysteem van een hoeveelheid water.
enkel		inkel | inkeling | keel	trechtervormig netje (bijv. in kuil of fuik) dat het terugzwemmen van de vis voorkomt
hoch wasser leit zentrale	HLZ	Infocentrum RIZA	crisiscentrum
hoch wasser Vorhersage zentrale	HVZ	Infocentrum RIZA	crisiscentrum
infiltratiekolk		infiltratieput	infiltratiekolk is voorzien van openingen, waardoor het water kan infiltreren.
betrouwbaarheid		Indicatie idealisatie | indicatie kwaliteit meetresultaat	beschrijving van de betrouwbaarheid van het rekenmodel of van de schematisatie, dan wel van de waarde van een bepaald kenmerk.
klacht/melding voorval		incident gebeurtenis	een ingediende klacht of melding waarin mededeling wordt gedaan over een gebeurtenis of een omstandigheid met betrekking tot aangelegenheid die verband houdt met een bepaalde situatie of organisatie
boegseren		inboeqseren | uit- boeqseren	al roeiend een boot slepen of opduwen.
ijsbank		ijsdam	massa opeengestapelde ijsschotsen die de doorvaart van een zee of rivier belemmert.
hysteresis van de bo- demwaterkarakteristie k		hysteresis van de bodemvochtkarak- teristiek | waterdruk hysteresis	het verschijnsel dat de bodemwaterkarakteris- tiek verschillend is al naar gelang er bevochtiging of uitdroging optreedt.
hysterese		hysteresis	bij debieten de variabiliteit van de waterstand / afvoer relatie ter plaatse van een waterstandmeter die onder invloed staat van een variabel verhang waarbij, voor dezelfde waterstand, de afvoer bij toenemende waterstand groter is dan bij afnemende waterstand.
regime		hydrologisch regime	alles wat betrekking heeft op de toestand en het gedrag van een bepaalde waterloop.
draagvleugelboot		hydrofoil | jetfoil	schip waarvan de bouwprincipes berusten op dat van niet-supersone vliegtuigen. Door de vleugels ontstaat er opwaartse kracht, waardoor de bootromp minder weerstand ondervindt en zich sneller kan voortbewegen.
hydraulische generator		hydroaggregaat	werktuig dat hydraulische energie opwekt
buitenhuid		huid	bekleding van de romp aan de buitenkant.
kaar		houwer	kist met gaatjes om vis in levend te houden.
merulius lachrymans		Houtvuur	zeldzame, maar desalniettemin de meest gevreesde vorm van houtbederf
atropos pulsatorius		Houtluis	ongedierte
drain		horizontale drain	afvoerkanaal in de grond aangebracht ter beheersing van de grondwaterstand
afvoergolf		hoogwatergolf	een aanmerkelijke, betrekkelijk kortdurende verhoging van de afvoer, gekenmerkt door een snelle was, gevolgd door een tragere val.
vloed		hoogwater	de toestand van hoogwater.
hoofdwatersysteem		hoofdwaterlichaam	belangrijk (regionaal) netwerk van met elkaar in verbinding staande (stromende) oppervlaktewateren die via eenzelfde punt afwatert op belangrijkste regionale waterlo(o)p(en) - kan uit meerdere watertypen en derhalve ook uit meerdere waterlichamen bestaan
rijksstrandpalenlijn		Hoofdraai	langs de gehele kust gelegen referentielijn voor meetraaien
beug		hoekwant	vistuig, bestaande uit een lijn van ruim 70 meter, waaraan op bepaalde afstanden sneuen zijn vastgemaakt, voorzien van vishaken.
hijs/hefmateriaal		hijs- en hefmidde- len	werktuigen en hulpmiddelen om zware lasten op te hijsen
grondijs		heusijs	iJs dat onder water, op diepte, ontstaat.
meningitis		hersenvliesontsteking	een ontsteking van het vocht in de ruggengraat en het vocht rondom de hersenen
stuurlast		Heklastig | achter- lastig	de mate waarin het schip achter dieper steekt dan voor.
dijkpaal		hectometreringpaal	een markant punt op de waterkering of op het strand dat dient als referentiepunt voor af- standsaanduidingen
interstitieel water		hechtwater | po- riewater	het water dat wordt vastgehouden in de ruimte (of spleten) tussen de vaste deeltjes van de grond.
golfbreker		havendam | be- schermingsdam bij vooroever	een stenen hoofd of strekdam, dienende om de invloed van de golven op de kust te verminderen
langshaven		haven langs de oever	parallel aan de vaarwegas gelegen afmeergele- genheid
stranq		hank	dode riviertak in het winterbed.
handhavingprocedure- stap		handhavinginstrument	afzonderlijke handeling, volgens een beschreven methode, om de naleving van voorschriften te waarborgen.
koopvaardij		Handelsscheepvaart | zeevaart	de bedrijfstak die zich bezighoudt met het vervoer overzee van goederen en personen.
capillaire opstijging (grootheid)	z	haarbuisjes opstijging	de opwaarts gerichte volumestroomdichtheid van water boven de grondwaterspiegel.
capillaire opstijging (proces)	z	haarbuisjes opstijging	opwaartse stroming van water boven de grondwaterspiegel.
jaaglijn		Haaleind	touw waarmee een dikke tros aan de wal wordt getrokken.
gyrokompas		gyro	een instrument dat de hoek aangeeft van de langs-as van het vaartuig ten opzichte van het astronomische noorden (noordelijk deel van de as waar onze aarde om draait).
standplaats kwaliteit / toepasselijkheid		gunstige staat van instandhouding	de mogelijkheid van een beschikbare habitat om die omstandigheden te bieden die gunstig zijn voor een organisme.
blunder		grove fouten | spike	alle fouten die niet willekeurig of systematisch zijn
wonderkuil		grote kuil | moordkuil | langskuil	zeer groot, door twee botters voortgesleept kuil- net, met nauwe mazen en een zeer wijde mond.
gebruiksafhankelijk onderhoud		groot onderhoud	onderhoudsvorm waarbij maatregelen plaatsvinden op basis van gebruikstijd of leeftijd van een onderdeel. Dit wordt toegepast als er voldoende zekerheid is dat falen kort na die gebruikstijd of leeftijd plaatsvindt en wanneer de gevolgen van falen groot kunnen zijn.
gleyverschijnselen		grondwaterver- schijnselen | hydromorfe verschijnselen	verschijnselen veroorzaakt door periodieke verzadiging van de grond met water.
fluctuatie		grondwaterstand- fluctuatie	het stijgen en dalen van de grondwaterstand. Soms wordt deze term in kwantitatieve zin gebruikt als het verschil tussen GLG en GHG.
bronnering		grondwaterspiegel- verlaging.	het wegpompen van grondwater om een stuk grond droger te maken.
grondwaterstanddiep- te	h*	grondwaterdiepte	de afstand tussen het grondoppervlak en de grondwaterspiegel.
dikkopje		Grondel	vissoort
sifon		grondduiker | on- derleider | syphon	kokervormige constructie met een verlaagd middengedeelte dat geheel met water is gevuld en die twee waterlopen met elkaar verbindt.
grondlichaam		gronddijk	een dijk van zand en/of klei dat beschermd moet worden tegen de inwerking van de waterbeweging
hydraulische grond- breuk		Grondbreuk	het verlies van korrelcontact in de grond als gevolg van te hoge wateroverspanningen - in geval van een cohesieve afdekkende grondlaag leidt dit tot opdrijven en opbarsten, in geval van een niet-cohesieve grondlaag tot heave.
val		grondafschuiving	in los gepakt zand optredende omvangrijke en mootsgewijze bodemuitvloeiing, veelal kom- of schelpvormig begrensd.
grof zand		grof	aanduiding voor zanden met een gemiddelde korrelgrootte van de zandfractie tussen 210 en 2000 um.
open goot		grijsgoot	een open goot voert regenwater bovengronds af naar een voorziening. De goten zijn gemaakt van prefab (beton) elementen, bijvoorbeeld een molgoot.
grijpstang		Grijpbeveiliging	stang waaraan te water geraakte personen zich kunnen vastgrijpen
kaart noorden	Nk	grid noorden	de richting van het noorden volgens de kaart
filter		granulair filter	een tussenlaag in de taludbekleding die uitspoeling van fijnkorrelig materiaal uit de ondergrond door de bovenliggende laag van de bekleding voorkomt.
grampus griseus		Grampus	soort dolfijn
schor		gors | kwelder	buitendijks aangeslibd land, dat bij gewone vloed niet meer onderloopt en doorgaans begroeid is.
golfoploophoogte		Golfoploopniveau	hoogste niveau ten opzichte van de stilwaterlijn tot waar een golf het talud nat maakt.
stroomkrib		golfbreker | strandhoofd | hoofden	zeewaarts gerichte, van steen opgetrokken, krib aan het strand.
paalhoofd		golfbreker	strandhoofd met één of meer paalrijen.
golftop		golfberg | golfkam	het hoogste punt van een golf
goed zeemanschap		goed schippersge- bruik	varen met gebruik van het gezonde verstand, dat wil zeggen met kundigheid en vaardigheid, alsmede met overleg handelen en vooruitzien.
globale stralings- stroomdichtheid	Rg | K	globale straling	de kortgolvige stralingsstroomdichtheid (golflengte <4 (m) die uit de hemisfeer invalt op een horizontaal vlak per eenheid van tijd en eenheid van oppervlakte.
global navigation satellite system	GNSS	Global Positioning System | Glonass | Galileo	een wereldwijd systeem voor de bepaling van positie, tijd en snelheid bevattende een ruimte, grond en gebruikers segment
planeren		glijden Ischeren	het boven water komen
hydroplaan		glijboot	een door luchtschroeven voortbewogen vaartuig met zeer weinig diepgang.
kapitein		Gezagvoerder	gezagvoerder op een koopvaardij- of passagiersschip.
fucus serratus		Gezaagde zeeëik	blaaswier
vertebraat		gewervelde dieren	gewerveld dier.
modelfactor		Gevoeligheidsfactor	de partiële factor waarin onzekerheden in de berekeningsmethoden zijn verdisconteerd.
kabelbed		geul	ruimtebeslag dat door een gemeenschappelijk tracé van één of meer kabels, buizen, HDPE- en/of mantebluizen - die toebehoren aan één netwerkbeheerder - wordt gevormd
vaargeul		geul	een relatief smal gebaggerd en / of betond vaarwater
vaargeul		geul	het deel van de (breedte van de) bodem van de vaarweg dat voor de scheepvaart door baggeren op een bepaalde minimale diepte gehouden moet worden.
getijtafel		getijtabel	tabel met tijden en hoogten van het astronomische hoog- en laagwater en de havengetallen voor verschillende kustplaatsen
getij		getijde | tij	het periodiek rijzen en dalen van het water als gevolg van de aantrekkingskrachten van maan en zon.
getij		getijde | tij	de waterbeweging gedurende één volledige ge- tijperiode.
numerieke waarde		getalswaarde	een getalsmatig vast te leggen uitkomst van een meting of toetsing
zwevend stof		gesuspendeerde stof | gesuspendeerd materiaal | suspensie	gedeelte van het sediment dat continu zwevend wordt gehouden door de opwaartse componenten van de turbulente stroming, of als colloïde in suspensie.
status		gesteldheid	toestand van een oppervlaktewaterlichaam.
mare clausum		Gesloten zee	zee waar zich geen vreemde oorlogsschepen mogen vertonen.
genus		geslacht	onderdeel van een familie
mariene geologie		Geologische oceanografie	wetenschappelijke studie van de zeebodem.
geotextiel		geokunstof	een vlak doorlatend weefsel of vlies, in contact met grond en/of andere materialen toegepast in geotechnische en civieltechnische constructies
equipotentiaalvlak		Geoïde	oppervlak dat punten met gelijke zwaarte- krachtspotentiaal verbindt
geo-informatie		geografische informatie	gegevens met een directe of indirecte referentie naar een plaats op het aardoppervlak.
ware noorden	Nw	geografisch noorden	de richting van de geografische noordpool.
absolute nauwkeurigheid		geodetische nauwkeurigheid | geografische nauwkeurigheid	de nauwkeurigheid van een positie schatting in relatie tot de geografische of geodetische coördinaten van de aarde
geslachtelijke voortplanting		generatieve voortplanting	voortplanting waardoor er genetisch gezien een uniek, nieuw individu ontstaat
trampschip		general-service ship | vrachtschip	vrachtzoeker. Schip dat in verschillende havens op zoek is naar lading.
kustlijn		Gemiddelde laag- waterlijn	overgang van zee naar land wordt: grens tussen het ‘droge' en het ‘natte' deel van de waterkering.
laag laag water spring	LLWS	gemiddeld laag- laagwaterspring	meerjarig gemiddelde van het laagste springlaagwater per maand.
averij grosse		Gemene averij	daarvan is sprake wanneer er opzettelijk en redelijkerwijs een buitengewone opoffering of uitgave wordt gedaan ter gezamenlijke beveiliging, met het doel de zaken voor gevaar te bewaren.
homogeniteit		gelijksoortigheid	het gelijk van aard of samenstelling zijn.
geleidingsvermogen	GELDHD	geleidendheid	een maat voor het vermogen van een stof (vast, vloeibaar, gas of in oplossing) om de elektrische stroom te geleiden.
geleidelijn		geleidelijnen	twee achter elkaar op de oever geplaatste bakens die een merklijn vormen.
landmerk		geleidelijn	twee karakteristieke oriëntatiepunten op de kust en dieper gelegen land in één lijn.
strekdam		geleidedam | lei- dam	dam langs de normaallijn welke richting geeft aan een stroming.
intrinsieke doorlatend- heid	k	geëigende doorla- tendheid	maat voor de doorlatendheid voor zover deze afhankelijk is van de geometrische eigenschappen van het medium.
college van gedeputeerde staten	GS	Gedeputeerde Staten
demiwater		Gedemineraliseerd water	water dat is behandeld om verontreiniging-, mineraal- en zoutvrij te zijn.
gemengd rioolstelsel		gecombineerd riool	rioolstelsel waarbij afvalwater en regenwater gezamenlijk via een leidingstelsel worden ingezameld en afgevoerd
berging	V	geborgen hoeveelheid water | waterinhoud	het volume water dat aanwezig is binnen een bepaald gebied, eventueel gespecificeerd in een nader aan te geven deel van de grond.
dijkringfrequentie		gebiedsfrequentie | dijkringgebiedfre- quentie	gemiddelde overschrijdingskans - per jaar - van de hoogste hoogwaterstand waarop de tot directe kering van het buitenwater bestemde primaire waterkering om een dijkringgebied moet zijn berekend, zoals bedoeld in het eerste lid van Artikel 3 van de Wet op de waterkering en zoals per dijkringgebied weergegeven in Bijlage II bij de Wet op de waterkering.
compressor		gascompressor	toestel om gassen samen te persen
plankton bloei		fytoplankton bloei	excessieve groei / bloei van fytoplankton.
secundaire ontgronding		Functionele ontgronding | functionele ontzan- ding | secundaire ontzanding	ontgronding die niet is gericht op winning van oppervlaktedelfstoffen, maar waar wel opper- vlaktedelfstoffen bij vrij komen.
trechter		fuik	taps toelopend hulpstuk om stoffen door een nauwe opening te gieten
wrijving		Frictie	weerstand die optreedt wanneer een voorwerp bewogen wordt ten opzichte van een ander voorwerp of andere stof waarmee het in aanraking is
werklijn		Frequentielijn	relatie tussen het jaarmaximum van de afvoer en de overschrijdingskans daarvan per jaar.
lithotroof		freatotroof	met grondwater gevoed (grondwaterachtig).
grondwaterspiegel		freatisch vlak	het vlak door de punten waar het grondwater een drukhoogte gelijk nul heeft
grondwaterstand		freatisch niveau | freatisch vlak	de hoogte van een punt waar het grondwater een drukhoogte gelijk nul heeft (de absolute waterdruk is dan gelijk aan de druk van de atmosfeer) t.o.v. een referentieniveau.
vleugelkuil		Franse kuil	kuil met uitgesneden boven- en onderzijde.
voet		foot	oude lengtemaat
vloeibare modder		fluid mud	afzetting van zeer geconcentreerd slijk in water, die vervolgens de diepte van het water sterk kan doen verminderen.
moeraseiland		Floatlands	houten frame met drijvers van kurk, waarover fijn gaas is gespannen en waarop wortelstokken van onder andere boterbloem, lisdodde, riet, wilg en zegge zijn gelegd.
filterfeeders		filtreerders	diersoorten die hun voedsel (plankton) uit het water filtreren
slibfractie		Fijne fractie	genormaliseerde term voor het totaal aan minerale deeltjes kleiner dan 0.016 mm in sedimenten of gronden
fijn zand		Fijn	aanduiding voor zanden, waarvan de gemiddelde korrelgrootte van de zandfactie of de zandmedi- aan tussen 63 en 210 micron ligt.
ijzersulfaat	FeSO4	Ferrosulfaat
extrapoleren		extrapolatie	uit bekende termen van een reeks daarbuiten gelegen termen berekenen
riooloverstort	Ri- ooloverst.	externe overstort | overstort	een inzamelknooppunt, uitgevoerd als voorziening met drempel, voor het onder bepaalde omstandigheden lozen van afvalwater uit het rioleringsnetwerk naar een ander rioleringsnet- werk of oppervlaktewater in de zin van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren.
extern afvalstofleiding		externe afvalstoffenleiding | verpompbare afvalstoffenleiding	buis of stelsel van buizen voor transport van afvalstoffen van derden
uitzondering		excemption	uitzonderingen (doelverlaging en fasering) die het mogelijk maken de KRW-doelstelling te verlagen resp. de termijn waarop de doelstelling behaald moet worden te verlengen.
evenwichts vochtver- deling (na capillaire opstijging)		evenwicht waterverdeling	het verloop met de diepte van het watergehalte verkregen door capillaire opstijging in een aanvankelijk droge grond, nadat het watertransport in de onverzadigde zone weer verwaarloosbaar klein is geworden.
evenwichts vochtver- deling (na uitzakking)		evenwicht waterverdeling	het verloop met de diepte van het watergehalte verkregen door langdurig uitzakken van water in aanvankelijk natte grond, nadat het watertransport in de onverzadigde zone verwaarloosbaar klein is geworden.
vermesting		eutrofiëring	verstoring van de natuurlijke balans van een milieu als gevolg van een te hoge concentratie aan fosfor en stikstof, onder andere afkomstig uit mest en waterzuivering.
ernstiq risiconiveau	ER	ernstige bodem- vernontreinigingsco ncentratie	wetenschapelijk afgeleide waarde die aangeeft bij welke concentratie sprake is van ernstige effecten op het ecosysteem.
evenaar		equator | linie	snijlijn van x,y-vlak met de ellipsoïde
energiebalans van het aardoppervlak		energiebalans	de vergelijking die de balans van inkomende en uitgaande energiefluxen aan het aardoppervlak uitdrukt
emulgator		emulgeerder	een stof die een emulsie stabiel houdt of het ontstaan van een emulsie bevordert (er voor zorgt dat de geëmulgeerde stof niet samenklontert)
omwentelingsellipsoïde		Ellipsoïde	mathematische figuur, die ontstaat door een ellips,met lange en korte as a en b te roteren om de korte as (kortweg: ellipsoïde)
handgereedschap		elektrisch gereedschap | handwerktuig	handwerktuig
effluentgoot		effluentsloot	open goot voor de afvoer van effluent
eenheidshydrogram		eenheidsafvoergolf	denkbeeldige afvoergolf als gevolg van in korte tijd op het gehele stroomgebied gelijkmatig vallende regen, die een totale oppervlakteafvoer teweegbrengt gelijk aan een over het stroomgebied uitgebreide laag water ter dikte van een gekozen lengte-eenheid.
lepas anatifera		Eendenmossel	rankpootkreeft die 20-40 centimeter lang kan worden en over de hele wereld voorkomt.
ecologische amplitude		Ecologische amplitude	de frequentieverdeling van het voorkomen van een soort over bepaalde klassen van milieufactoren.
eb		ebstroom | ebbe	stroom in de richting die overheerst bij zakkend water.
ebschaar		ebgeul	een getijgeul, die voornamelijk open ligt voor de ebstroom en die aan het zee-einde een drempel heeft.
profiel oppervlaktewater		Dwars- en lengte- profiel waterloop | Dwarsprofiel waterloop	een denkbeeldige doorsnijding van een oppervlaktewater, eventueel samengesteld als geschematiseerd gemiddelde van één of meerdere actuele en/of historische dwarsprofielen
duikfles		duiktank	metalen cilinder. Bevat perslucht tot een maximale druk van 200 bar.
bulbsteven		Druppelsteven	voorsteven met onder de lastlijn een druppel- vorm, die als doel heeft de waterweerstand te verminderen.
deserteren		drossen	deserteren van een (koopvaardij)schip.
slibdroogbed		droogbedden	open bakken voor het drogen van slib door filtratie en weersinvloed
totale droogweeraf- voer hydraulisch		droog weer afvoer	de totale afvalwaterafvoer uit het rioleringsge- bied tijdens droogweer.
d-tocht		droge tocht	hoofdwatergang met een geringe breedte en met een bodemdiepte tot doorgaans maximaal een halve meter onder het plaatselijke waterpeil.
droge strand		droge stof	gedeelte van het strand, waarop bij verreweg de meeste getijden geen zeewater komt.
greppel		droge sloot	ondiepe gegraven geul voor waterafvoer vanuit de kavel naar de sloot.
droge stof	DS	droge dichtheid	massaconcentratie van de som van opgeloste, drijvende en gesuspendeerde stoffen.
drinkwater		drinkbaar water | kraanwater	leidingwater, bestemd of mede bestemd om te drinken
voorde		drecht | tricht	een doorwaadbare, doorgaans verharde, plaats in de waterloop, die dient voor de oversteek van die waterloop
drainagebuis		drain	ondergronds gelegen buis met doorlatende c.q. geperforeerde wand die dient voor de afvoer van grondwater.
klimmateriaal		draagbaar klimmateriaal	draagbare ladders, trappen, enzovoort
behuizing		doseerpompenkast | pompschacht | omkasting	civiele of bouwkundige constructie als bescherming tegen weersinvloeden en/of afscherming van emissie
doppler-effect		doppler-principe	verandering in de lengte en frequentie van een licht- of geluidsgolf als gevolg van de beweging van de zender en/of de ontvanger van de golf ten opzichte van elkaar.
doorvaartwijdte		doorvaartbreedte	de kleinste breedte onder een brug of in een sluis die bij de maatgevende waterstand volledig door het maatgevende schip kan worden benut, gemeten loodrecht op de vaarwegas
percolatie (grootheid)	z*	doorsijpeling	de filtersnelheid van de neerwaarts gerichte stroming van water in de capillaire zoom of in de onverzadigde zone.
percolatie (proces)	z*	doorsijpeling	neerwaartse beweging van water in de onverzadigde zone.
doorlaatfactor	K	doorlatendheidco- efficiënt | doorlaatcoëfficiënt	een maat voor het vermogen van de grond om vloeistof of gas door te laten, gelijk te stellen aan de volumestroom door een eenheid van oppervlakte als de stijghoogtegradiënt in een isotroop medium loodrecht op het oppervlak gelijk is aan één .
dijkdoorbraak		doorbraak	gebeurtenis waarbij de kering bezweken is
despatch		Dispache	door deskundigen opgemaakte berekening van zeeschade en verdeling daarvan onder belanghebbenden.
schemerzone		disfotische zone	de zwak verlichte zone die ongeveer overeenkomt met de mesopelagische zone.
discontinuiteit		discontinuiteit	een onderbreking in de relatie tussen twee grootheden.
indirecte primaire waterkering		dijkringgebied- scheiding | tussendijk | schei- dingsdijk	primaire waterkering, die niet bestemd is tot direct kering van het buitenwater en niet langs oppervlaktewater is gelegen, maar deel uitmaakt van een dijkringgebied als gemeenschappelijke scheiding tussen twee aangrenzende dijkringge- bieden.
dijkring		dijkringgebied	een gebied dat door een stelsel van waterkeringen beveilig moet zijn tegen overstroming, in het bijzonder bij hoge stormvloed, bij hoog oppervlaktewater van een van de grote rivieren, bij hoogwater van het IJsselmeer, of bij een combinatie daarvan.
ringdijk		dijkring	het om een dijkringgebied gelegen stelsel van waterkeringen
kruinhoogte		dijkhoogte	hoogte van de waterkering.
dijkbewakingsectie		dijkbewakingvak	deel van een kering dat toegewezen is aan een dijkbewakingfunctionaris
diffuse bron		diffuse lozinq	oorsprong van een emissie die niet te relateren is aan een specifiek punt.
differentiële waterca- paciteit	C | Cw	differentiële vocht- capaciteit	de reciproke van het differentiaalquotiënt van de bodemwaterkarakteristiek, die gelijk gesteld mag worden aan het quotiënt van een kleine verandering in watergehalte en de bijbehorende verandering van de matrische component van de waterdruk.
isobath		dieptelijn	lijnen op een zeekaart die de diepte van het water aangeven.
dichtheid van lucht		dichtheid van vochtige lucht	de som van de dichtheid van droge lucht (d en de dichtheid van waterdamp (v :
volumieke massa van droqe korrels		dichtheid	de massa per volume van het droge toeslagma- teriaal met poriën
diadroom		diadrome vis	trekvissen.
reisverandering		deviatie	wijziging in het vaarplan in afwijking van of in strijd met het contract.
detrivoren		detrivoor	dieren die zich voeden met dood plantaardig materiaal
waarschuwingslimiet		detectielimiet	de maximaal toegestane fout in de gemeten positie - tijdens integriteitcontrole - voordat alarm wordt geslagen.
desinfectieruimte		desinfectiegebouw | chloorgebouw	gebouw of ruimte voor de opstelling van de des- infecteerapparatuur
drukkingpunt		Deplacement- zwaartepunt	de resultante van alle opwaartse krachten van de door de waterlijn liggende volumen.
waterverplaatsing		Deplacement	het gewicht van de hoeveelheid water die door een drijvend vaartuig wordt verplaatst.
departement		departementaal CC	onderdeel van de Rijksoverheid belast met de uitvoering van taken op bepaalde taakgebieden
vlak		denning	vlakke gedeelte van het onderwaterschip - bodem van het schip.
den		denneboom | Luikhoofd	de verticale zijden van de luikopening bovendeks, waarop de luiken van een binnenvaartschip rusten.
geluiddemper		demper | pulsatie- demper	toestel of inrichting om het ontstaan of het doordringen van geluid te verminderen
vertraqinq		delay	de tijd tussen de werkelijke meetmomenten van sensoren en de tijd waarop het sensorgegeven ‘geklokt' wordt door het (software) systeem.
heave		deining	verticale afwijkingen van een vaartuig, veroorzaakt door golven en deining
surging		deinende golf	een golf, die bij breking op een (relatief steile) helling als het ware eerst wordt opgelicht voordat de golf kan breken, en een betrekkelijk geringe schuimvorming vertoont
regio		deelstroomgebied	min of meer hydrologisch begrensd deel van een stroomgebieddistrict, gebaseerd op de WB21- gebieden - NL: 4x Rijn, Maas, Schelde, Eems - voor de duidelijkheid altijd gebruiken in combinatie met de regionaam, bijv. regio Rijn-Oost
caissonziekte		decompressieziekte | decoziekte	duikersaandoening die wordt veroorzaakt door het te snel aan de oppervlakte komen, waarbij de stikstof in de minst doorbloede delen van het lichaam vrijkomt.
wateraanbod		debiet	hoeveelheid water(debiet) die op een bepaalde plek in een periode/moment wordt aangeboden om langs te vloeien
dauwpunt temperatuur	Td	dauwpunt	de temperatuur tot welke een gegeven hoeveelheid, vochtige lucht bij constante druk en mengverhouding moet worden afgekoeld om verzadiging te verkrijgen.
internationale datum- grens	IDL	datumgrens	meridiaan van 180° Oost / West
gegevensverwerking		dataverwerking	alle handelingen met vastgestelde gegevens die plaatsvinden na gegevensbewerking.
onzekerheid		data onzekerheid	onvastheid, twijfel omtrent iets, onbetrouwbaarheid
dijkvak		Damvak | Kadevak | Dijksectie | Kade- sectie	deel van een waterkering met min of meer gelijke sterkte eigenschappen en belasting.
dampdruk	e	dampspanning	de partiële druk van waterdamp.
walkapitein		Dambaas	persoon die zicht houdt op het kadebedrijf van een rederij, een werf of een havenonderdeel
equinox		Dag- en nachtevening	dag van het jaar waarop de lengte van dag en nacht exact gelijk is
verwarmingsleiding		cv-leiding | cv- waterleiding	buis of stelsel van buizen ten bate van de centrale verwarming
verwarmingsinstallatie		cv-installatie	installatie voor centrale verwarming
cryptogeen		cryptogene soort	al dan niet inheemse soort
crosstoetsing		cross-validatie	vergelijken van meetwaarden met hun buren door op basis van die buren een interpolatie- waarde te berekenen voor de meetwaarde
norm		criterium | standaard	regel voor de normalisatie
st. elmsvuur		corposant	zeldzaam voorkomend natuurverschijnsel, veroorzaakt door luchtelektriciteit, waarbij een elektrische ontlading plaatsvindt die als een zwak lichtschijnsel aan puntige voorwerpen (masten, kerktorens) waarneembaar is.
datumtransformatie		Coördinaattrans- formatie	een transformatie van coördinaten in het ene coördinaatstelsel naar een ander coördinaatstel- sel
coördinaatstelsel		coördinaatsysteem	stelsel met datum, waarin de relatieve ligging van punten met behulp van coördinaten kan worden beschreven.
containergebouw		containerruimte | roostergoedge- bouw	gebouw of ruimte voor de opstelling van containers
atterbergse grenzen		consistentie grenzen | plasticiteitgrenzen	een serie getallen, bepaald uit proeven op Cohe- sieve grond, die het watergehalte aangeven waarbij de consistentie (vast, plastisch, vloeibaar) van een grond verandert.
waterconservering		conservering	de opslag van water van goede kwaliteit tijdens natte periodes teneinde in droge periodes de inlaat van gebiedsvreemd water te kunnen verminderen.
condensput		condensaatput	besloten civiele ruimte voor de opvang van condensaat
condenscycloon		condensaatcycloon	toestel om water af te scheiden uit een gas- of luchtleiding met behulp van centrifugaalkracht
condens		Condensaat	vloeistof, met daarin eventueel verontreinigingen, die uit de gasfase in de vloeistoffase is overgegaan
conchologie		conchyliologie	bestudeert weekdieren (mollusken) met een schelp.
geurfilter		compostbak | compostfilter | biofilter | lavafilter	bak of tank gevuld met compost, lavastenen of ander dragermateriaal voor het biologisch verwijderen van geurstoffen uit aspiratielucht
coagulatievormer		complexvormer	chemische stof waarmee zware metalen kunnen worden opgenomen
koolwaterstofhars		colofonium	een synthetische (kunstmatige) hars
seinvlag		codevlag	een van de seinvlaggen of -wimpels uit de code van het Internationaal Seinboek.
chloriniteit		chlorositeit	het totale gewicht aan chloorionen per gewichtseenheid zeewater, als alle broom- en jodiumionen zijn vervangen door een equivalente hoeveelheid chloorionen.
desinfectiecircuit		chloorcircuit	contactruimte voor desinfectie van afvalwater
chemicaliën		chemische hulpstoffen	hulpstoffen bij de behandeling van (afval-)water of slib
vangst per inspan- ningseenheid	CPUE	Catch Per Unit Effort	dit is het aantal vissen die gevangen worden in een bepaalde tijdsspanne, op een bepaalde oppervlakte.
stookwaarde		calorische onderwaarde verbrandingswarm- te	de hoeveelheid warmte-energie bij verbranding van een brandstof waarbij de gevormde waterdamp gasvormig verdwijnt.
verbrandingswaarde		calorische bovenwaarde	de hoeveelheid warmteenergie bij verbranding van de brandstof waarbij de gevormde waterdamp vloeibaar is (rookgastemperatuur 25°C).
koek		cake	vast ontwaterd residu op een filtermedium na filtratie.
taan		cachou | run	ontsmettende, conserverende bruingele verfstof, een aftreksel van eikenschors, waarmee visnetten en zeilen werden behandeld.
omloopleiding		bypassleiding | passeerleiding	stelsel van buizen of leidingen om een omleiding te bewerkstelligen
beun		bun	een ruim van een schip dat bestaat uit een aparte bak (los van de huid van het schip), voor het vervoer van losgestorte materialen
megaptera novaeang- liae		Bultrug	walvis
denning		buikweger | buik- denning	de vloer van het ruim.
gastro-enteritis		buikgriep	ziekte die gepaard gaat met misselijkheid, overgeven, diarree en buikkramp
breektank		bufferpress | hydrofoor | drinkwatertank | drinkwaterinstalla- tie | wateronderbre- kinginstallatie | firepack	installatie om te voorkomen dat verbruikers rechtstreeks op het leidingwaternet worden aangesloten
chartervaart		Bruine vloot	voormalige bedrijfsvaartuigen die (weer) onder zeil zijn gebracht en verhuurd worden om al dan niet met een beroepsbemanning te zeilen met betalende passagiers
vaarsimulator		brugsimulator	installatie waarmee maritieme officieren in opleiding op het droge kunnen oefenen.
navigatiebrug		brug | stuurhut | stuurstand	verhoogde opbouw op het schip waarin het stuurhuis en de kaartenkamer zijn ondergebracht en van waaruit de navigatie wordt geleid.
gebroken drinkwater		Brinktankwater	leidingwater na passeren van de breektank
bres		breuk	gat in de waterkering
golfbrekingparameter		brekerparameter	de verhouding tussen de bodemhelling en de wortel uit de golfsteilheid - dit dimensieloze getal is bepalend voor het type brekergolf
sleeplijn		breidel	kabel waardoor een schip met de sleepboot verbonden is.
geografische breedte		breedte	deze kan door middel van astronavigatie worden afgeleid uit de hoogte van de noordelijke of zuidelijke hemelpool boven de horizon.
brandblusapparaat		brandslang | brandblusser | blusdeken	(draagbaar) apparaat om branden mee te blussen
branding		brandingzone	zone waar gedurende de beschouwde tijd min of meer gedurig golven branden.
verwarmingsketel		brander | cv-ketel	vat waarin water door verhitting wordt opgewarmd met als doel warmteoverdracht
bowen ratio		bowen-quotiënt | bowen-verhouding	de voelbare warmtestroomdichtheid H gedeeld door de latente warmtestroomdichtheid (EE, afgegeven door het aardoppervlak aan de atmosfeer
zeeschelde		boven-zeeschelde | beneden- zeeschelde	de Schelde tussen Gent (ca. 65 m breed) en de Vlaams-Nederlandse grens (ca. 450 m breed).
bedrijfsgebouw		bovenbouw | be- dieningsgebouw | kantoor | hoofdgebouw	hoofdgebouw op een locatie waar meerdere activiteiten kunnen plaatsvinden
slap		boterachtig	aanduiding van de toestand waarin een grondsoort met kleimineralen en/of humus zich kan bevinden ten vochtopname
boothuis		botenhuis	overdekte steiger in de vorm van een schuur, voor de berging van kleine pleziervaartuigen.
kooirotor		borstelbeluchter | beluchtingsrotor | rotor	op borstels gelijkende rotoren waarmee lucht ingeslagen wordt in de aëratietank
borden/masten		borden | masten | palen	groep van overige vastgoedelementen van pa- len/borden/masten
bodemprofiel		boorprofiel | profiel	het beeld van de verticale opeenvolging van alle bodemlagen in een boorpunt of een waarne- mingspunt
limnoria lignorum		Boordpissebed	een schaaldier van ongeveer 3 mm. lengte dat in het hout van schepen gangen maakt met een diameter van 2,5 mm.
deklijn		boordlijn	omtreklijn van het dek.
boordlichten		boordlantaarn	het navigatielicht dat een vaartuig, langer dan 6 meter, tijdens de vaart bij duisternis aan bakboordzijde en stuurboordzijde moet voeren
piercer		boorder	dier dat zich ergens in boort.
rondhout		Boom	iedere houten of metalen paal of buis die wordt gebruikt als mast, giek, gaffel, boegspriet, kluiverboom, spinnakerboom, fokkeloet, fokkeboom, spriet en dergelijke.
vaarboom		boom	stok waarmee een schip voortbewogen kan worden door de voet op de bodem van het vaarwater te plaatsen en tegen het andere einde te duwen.
binnenwaterkering		boezemkade | kanaaldijk	een dijk gelegen langs ander buitenwater dan bedoeld bij hoofdwaterkering
bodemwarmtestroom- dichtheid	G	bodemwarm-
bodemwatergetal	r	bodemvochtgetal | porositeit, water- qevulde -	het volume bodemwater gedeeld door het volume van de vaste stof van een gegeven volume bodem.
bodemwater vereffe- ningscoëfficiënt	D	bodemvocht veref- feningscoëfficiënt	de doorlatendheid gedeeld door het product van de differentiële watercapaciteit en het soortelijk gewicht, (g, van het water.
bodemwaterkarakte- ristiek		bodemvocht karakteristiek	verband tussen de matrische component van de waterdruk en het watergehalte als volumefractie van de bodem.
bodemwater		bodemvocht	water dat zich in het bovenste deel van de grond (bodem) bevindt, meestal in de onverzadigde zone.
demersale vissen		bodemvissen	vissen die dicht bij de bodem van de zee leven, zoals kabeljauw, schol en tong.
bodem verdamping	Es	bodemverdamping	de verdampingstroomdichtheid vanuit de bodem.
reliëf		bodemconfiquratie	de natuurlijke oneffenheid van een oppervlak
waterbodem		bodem	het onder de waterspiegel gelegen grondvlak van een rivier, kanaal, meer, haven, etc., exclusief de overgangtaluds naar de oevers.
verstekeling		Blinde passagier | passevolant	iemand die zich heimelijk aan boord van een vaartuig heeft begeven met de bedoeling een land illegaal te verlaten of binnen te komen, dan wel zich te laten vervoeren zonder daarvoor te betalen.
kustgrafieken		bliksemgrafiek	een grafische weergave van een reeks kustme- tingen - het verloop in de tijd van de diepte of hoogte in een meetpunt, of van de positie van een bepaalde hoogte- of dieptelijn in een mee- traai
niet-carbonaathardheid		blijvende hardheid	de hardheid die niet neerslaat als gevolg van verhitting.
loodzand		Bleekzand	een uitspoelinglaag die bestaat uit zand die grauwgrijs gekleurd is
blauwe knooppunt		blauwe knoop| uitwisselings punt	punt tussen waterhuishoudkundige eenheden (stroomgebieden, deelstroomgebieden of water- lichamen) waar overdracht van water en stoffen van het ene naar het andere gebied plaatsvindt
muskusrat		bisamrat | water- konijn	schuchtere planteneter uit de familie der woel- muizen, die schade toebrengt aan gewassen en waterkeringen.
taxon		biotaxon	eenheid in het classificatiesysteem van organismen.
sparqinq		biosparging	de injectie van lucht onder de waterspiegel om opgeloste vluchtige organische stoffen te ontmantelen en om de aërobe biodegradatie van organische stoffen te vergemakkelijken.
mariene biologie		Biologische oceanografie	studie van de biologie en ecologie van alle mariene organismen (bacteriën, protisten, schimmels, planten en dieren) die in de estuaria, de kusten en oceanen leven, samen met hun biologische processen in relatie met hun natuurlijke omgeving.
biopesticide		biocide	pesticide van biologische oorsprong, bestaande uit micro-organismen (zoals Bacillus thuringien- sis) of natuurproducten (zoals pyrethrine).
biologisch zuurstofverbruik	BZV	biochemisch zuur
kim		Bilge	de einder of horizon.
averij particulier		Bijzondere averij	de averij die niet het gevolg is van fouten of ingrepen van de bemanning of derden (act of men)
verzadigingsfactor		B-factor	waterspanningfactor (i.v.m. verzadiging) (van Skempton)
bezwijkkans		Bezwijkwaarschijn- lijkheid	kans op bezwijken.
bezwijkcriterium		Bezwijknorm	faalcriterium dat door bezwijken wordt gerealiseerd
vloeivoorwaarde		bezwijkcriterium
wortelzone		bewortelde zone	de grondlaag waarin de levende wortels van een bepaalde vegetatie aanwezig zijn, meestal beschouwd als de laag waarin het overgrote deel van de wortels zich bevindt.
kinetische energie		bewegingsenergie	de energie die bewegend water bezit.
tender		Bevoorradingsschip	boot die bemanning, passagiers en bagage van een op de rede of in de haven liggend schip afhaalt, of van de wal aan boord brengt.
schippersbeurs		Beursbevrachting- kantoor | beurs	plaats waar vervoerders en verladers op het gebied van de (wilde) binnenvaart samenkomen tot het aangaan van overeenkomsten.
schakelkast		besturingskast	kast waarin elektrische schakeltoestellen worden gemonteerd
productuitgaven		besteksuitgaven	uitgaven die nodig zijn om het product te maken
beregening		besproeiing	irrigatiemethode waarbij het veld wordt besproeid.
oeverbescherming		beschoeiing | oe- verbeschermingsob ject	materiaal dat aangebracht is op de grens van water en land, ofwel langs de waterkant, om ofwel de oever tegen afkalving te beschermen, dan wel te voorkomen dat door afkalving van de oever de doorstroming, de waterbeheersing of het vaarwegverkeer belemmerd wordt.
effectieve porositeit	ne	beschikbaar pori- engehalte	het volume van de poriën, dat beschikbaar is voor transport van vloeistof, gedeeld door het totale volume van de grond (bodemdeeltjes en poriën).
beschikbaar bodemwater		beschikbaar bo- demvocht	het volume water dat per eenheid van horizontaal oppervlak aanwezig is, voor zover dit volume door de planten kan worden opgenomen.
bergbezinkbassin	BBB	bergingsriool | pa- rallelbezinkriool | bergingsvijver | regenwaterbassin | bergbassin	een bijzondere vorm van een riooloverstort, om het onder bepaalde omstandigheden geloosde afvalwater te verminderen en/of de samenstelling van dit afvalwater te wijzigen
bergingscoëfficiënt	S	bergingsfactor	het quotiënt van de verandering in specifieke berging en de bijbehorende verandering van de stijghoogte c.q. grondwaterstand.
opslagruimte		berging	ruimte om iets in op te slaan
berekende waarde		berekend	de waarde is het resultaat van een berekening
overleg		beraadslaging | deliberatie	situatie van afstemming middels uitwisselen van informatie en standpunten
benutten (van regenwater)		benutting	benutten is het mechanisme waarbij regenwater wordt gebruikt als spoelwater voor toiletten, koelwater voor productieprocessen, gietwater voor gewassen, bluswater
onvoldoende		beneden de maat | gewogen en te licht bevonden | ontoereikend	te weinig voor het beoogde doel
bemonsteringsmetho- de		bemonsteringswij- ze	wijze waarop een monster genomen is, ten behoeve van een later uit te voeren analyse.
inwinnende instantie		bemonsterende instantie	instantie die gegevens en/of monsters verzamelt of verzamelt heeft
aëratietank		beluchtingstank | pasveersloot | carrousel | beluchtingsloot | oxidatiesloot	tank waarin een bacteriemassa onder zuurstofrijke omstandigheden biochemische omzettingen in afvalwater bewerkstelligt
borstelbeluchter		Beluchter	op borstels gelijkende rotoren waarmee lucht ingeslagen wordt in de aëratietank
puntbeluchter		Beluchter	roterende schotel waarmee lucht ingebracht wordt en welke zorgt voor voortstuwing in de aëratietank
wad- en sontvaarder		Beltvaarder	kustvaarder bedoeld voor de vaart in niet al te diep water, zo dicht mogelijk onder de kust.
talud		beloop	onder helling gelegen vlak.
bbp beleidsproduct		beleidsproduct	een beleidsproduct is een tussen waterschappen afgesproken taakveld. Over deze taakvelden wordt door waterschappen eenduidig gerapporteerd, zodat gerapporteerde gegevens onderling vergelijkbaar zijn. Binnen het BBP (Beheer en Beleid Product) speelt de financiële verantwoording van activiteiten een belangrijke rol.
bekledingsconstructie		Bekledingssysteem	geheel van lagen die tot doel hebben de dijkkern te beschermen tegen erosie door de waterbeweging, bestaande uit een toplaag met daaronder (eventueel) uitvul-, filter- en kleilagen.
taludbekleding		Bekleding	afdekking van de kern van een dijk ter bescherming tegen golfaanval en langsstromend water.
beheerplan		bekkenbeheersplan | stroomgebiedbe- heerplan	een strategisch plan voor een watersysteem waarop de wijze waarop beheerd wordt inzichtelijk gemaakt wordt, zowel voor de eigen organisatie als voor derden
bbp beheerproduct		beheerproduct	een beheerproduct is een nadere detaillering van een beleidsproduct waarbij de financiële verantwoording wordt gesplitst naar bouw en verwerving, naar bedieningsactiviteiten met betrekking tot het primair proces en naar activiteiten met betrekking tot onderhoud aan onderdelen.
budget		begroting	geheel van personele, materiële en financiële middelen toegekend aan een plan of aan een organisatorische eenheid.
angiospermen		bedektzadigen | bloemplanten	planten die gekenmerkt worden door bloemen en zitten de zaden in een afgesloten vrucht.
bedekkingsgraad	BEDKG	bedekking	de loodrechte projectie op een proefvlak van alle zichtbare plantendelen van één soort, uitgedrukt ten opzichte van het totale oppervlak van het proefvlak
rivierbed		bedding | bed	het lage deel van een rivierdal waardoor meestal de gehele afvoer plaatsvindt.
lagune		bassin | beluchte lagune	een ondiepe plas waar zonlicht, bacteriële activiteit en zuurstof samenwerken om afvalwater te zuiveren.
referentiestation		basisstation	station uitgerust met een GPS ontvanger en een radiozender gebruikt voor differentiële GPS metingen
emissiespoor		basisinspanning	het emissiespoor houdt in dat aan de vuiluitworp van riooloverstorten op het oppervlaktewater een bepaald maximum wordt gesteld.
stuwdam		barrage	vaste constructie die dient om afstromend water op te stuwen teneinde dit tijdelijk te bergen.
zeepok		Balanoïdea	rankpootkreeft, uit de onderorde der Balano- morpha, familie der Balanidae.
technisch vaarwegbe- heer		bakbeheer	het op de vereiste diepte en breedte houden van de vaargeul (baggeren) ten behoeve van de scheepvaart, het beschermen van de oevers tegen golfafslag door de scheepvaart (onderhoud 'harde' oevervoorzieningen) en het verwijderen van obstakels in de vaargeul .
specie		baggerspecie | gebaggerde grond| onderhoudsb agger	door uitgraven of baggeren verkregen grond
shigellose		bacillarie dysenterie	soort dysenterie
byssusdraad		baard	stevige eiwitdraden, waarmee een mossel zich vasthecht aan het substraat
zeearm		baai | golf	langgerekte inham in open verbinding met zee en zonder rivierafvoer.
dispache		Averijregeling	door deskundigen opgemaakte berekening en verdeling van zeeschade onder belanghebbenden (reder en verzekeraar).
autoafzetplaats		autosteiger	voorziening die de mogelijkheid biedt een auto van en naar boort te zetten.
automatische piloot		Automatische stuurinrichting	instrument dat een schip die koers doet laten varen waarop men hem heeft ingesteld.
autecologie		auto-ecologie	studie van de relaties tussen individu en milieu.
roll on/roll off-schip	Ro/ro	autocarrier	schip met verschillende dekken, die met schuine opritten of liften met elkaar verbonden zijn.
noorderlicht		aurora borealis | poollicht	lichtverschijnsel dat men in de buurt van de noordpool kan waarnemen.
zuiderlicht		aurora australis | poollicht	lichtverschijnsel dat men in de buurt van de zuidpool kan waarnemen.
organisch drooggewicht		asvrij drooggewicht	massaverschil tussen het drooggewicht en het asgewicht.
astronavigatie		Astronomische
coördinaatstelsel		assenstelsel	stelsel van drie assen die elkaar in een punt loodrecht snijden, waarmee ieder punt ruimtelijk vastgelegd kan worden met afstanden tot de X, Y en Z-as
gloeirest	GR	asrest	de hoeveelheid anorganische stof aanwezig in een monster afvalwater of slib.
mastiek		Asfaltmastiek	warm bereid asfalt met een continu gegradeerd mengsel van zand en vulstof en een overmaat aan bitumen, dat nagenoeg geen holle ruimte heeft
pekelkreeft		Artemia salina	primitief schaaldier
kevlar		Aromatische polyamide	zeer sterke kunststof, waarmee onder andere bepaalde polyester jachten worden versterkt.
archiefnummer dossier		Archiefnummer dossier meetpunt	archiefcodenummer waaronder relevante informatie op papier of andere informatiedrager in een archief aanwezig is
maricultuur		aquacultuur	de kweek en/of de ontginning van schelpdieren op zee, in de directe omgeving van de kustlijn (8 a 10km).
appendagekelder		appendageput	kelder of put waarin toestellen en onderdelen staan die dienen ter completering van een technische installatie
aangroeiwerende verf		anti-fouling	verf die op scheepsrompen wordt aangebracht om de aangroei van bacteriën, algen, wieren, zeepokken, kokerwormen, mosselen en andere organismen te voorkomen.
slingertank		anti slinger tank	elk van de door buizen met elkaar verbonden tanks aan weerszijden van het schip die dienen om het slingeren tegen te gaan.
drijfnet		ansjovissleepnet	bestaat uit een lange strook want dat verticaal in het water hangt en rechtop gehouden wordt door drijvers.
lier		ankerlier | windas	mechanisch hulpmiddel om grote kracht op een schoot, val of ketting te kunnen uitoefenen.
ankerbal		Ankerbol	dagmerk in de vorm van een goed zichtbare zwarte bol op het voorschip
chronische bloedarmoede		anemia	bloedarmoede ontstaat wanneer rode bloedcellen niet genoeg zuurstof transporteren naar de lichaamsweefsels
meetduur		analysetijd	de tijd die nodig is om een enkele meting uit te voeren
waardebepalingme- thode		analysemethode | verkrijgingmethode	wijze waarop de meetwaarde bepaald is
anadroom		anadrome vis	trekvis die in zout water leeft en in zoet water paait.
amebiase		amoebe dysenterie	ziekte veroorzaakt door Entamoeba hystolica
ambivalentie		ambiquity	de situatie die verkregen wordt wanneer een set metingen zoals bepaald door een systeem meer dan één mogelijke oplossing geeft.
alkaliteit	ALKLTT	alkaliniteit | alkali- citeit	het vermogen van water om zuur op te nemen (zuurbufferend vermogen), meestal tot een pH van 4,5 is bereikt.
thunnus alalunga		Albacore	witte tonijn
opschalingniveau		alarmniveau	moment waarop opschaling plaats vind
wash-akkoord		Akkoord van Schotland	ook akkoord van Schokland. Akkoord waarin Nederland aangeeft 50 miljoen mensen in 2015 te hebben voorzien van Water, Sanitatie en Hygiene.
airconditioning		airco	installatie voor de regeling van luchttemperatuur
generator		Aggregaat	werktuig dat elektrische energie opwekt
negatieve stuwkrom- me		afzuigkromme | valkromme	de waterspiegel in een waterloop waar de diepte kleiner is dan de evenwichtsdiepte als gevolg van een benedenstroomse verkleining van de even- wichtsdiepte.
topafvoer		afvoerpiek	de grootste afvoer die gedurende een hoogwaterperiode voorkomt
afvoerfrequentie		afvoeroverschrij- dingfrequentie	het aantal keren dat een bepaalde afvoer in een zekere periode wordt bereikt of overschreden.
specifieke afvoer		afvoerintensiteit	afvoer per oppervlakte-eenheid van het beschouwde gebied (met een gekozen overschrijdingsfrequentie) die wordt gebruikt voor het ontwerp van leidingen en bijbehorende kunstwerken.
goot		afvoergoot	een afvoergoot voert hemelwater bovengronds af over een relatief lange afstand naar bijvoorbeeld een infiltratievoorziening.
rioolwaterzuiveringsinstallatie	RWZI	afvalwaterzuiveringsinstallatie | zuiveringsinstallatie	de installatie die zorg draagt voor de zuivering van afvalwater
influent		Afvalwater via riool | rioolwater	de waterstroom die een systeem of een behandelingseenheid binnenkomt.
zuiveringsinfrastruc- tuur		afvalwater infrastructuur	een samenstel van transportstelsel(s), RWZI('s) en SVI('s)
afstandsaanduiding overige punten		Afstandsaanduiding lozing-
schuif		Afsluiter	sluiting om hevels, sifons en doorlaatwerken te modelleren, die regelbaar zijn door de aanwezigheid van een of meer van dit soort sluitingen. Schuivend blad om iets af te sluiten
afsluitdam		afsluitdijk	dam welke een ongewenste stroming afsluit
aanlegplaats		afmeervoorziening	een plaats gelegen in een vaarweg, bedoeld voor het ligplaats nemen met schepen c.q. recreatie- vaartuigen, niet zijnde woonschepen, voor een bepaalde periode.
overnamepunt		afleveringspunt | inlaat | inprikpunt | overdrachtspunt	het punt waar de verantwoording over het werk waarmee afvalwater wordt getransporteerd, overgaat van een instantie/bedrijf op de waterkwaliteitsbeheerder
lozing		aflaten	kunstmatige of natuurlijke afvoer van overtollig water.
offshore		aflandig	op volle zee plaatsvindend of zeewaarts gericht
eb		afgaand water | ebbe	de toestand waarin de ebstroom overheerst.
eb		afgaand water | ebbe	het dalen van de waterspiegel na de vloedkente- ring.
dilatatiefactor		A-factor	waterspanningfactor (i.v.m. belastingsgeschie- denis) (van Skempton)
beluchten		aeratie	het op het juiste moment met, de juiste hoeveelheid lucht of zuurstof in aanraking brengen van actief slib
richtlijnen heffing		Advies heffingen	naar aanleiding van een controlebezoek bij een bedrijf, in het kader van de heffingsverordening, of rapportage van een zelfbemonsterende bedrijf kan aan de afdeling heffingen een advies gegeven worden over de hoeveelheid Vervuiling Eenheden (VE) er voor de WVOW heffing voor het betreffende bedrijf opgelegd moet worden.
zeemist		advectiemist	mist die op zee vooral in het late voorjaar en de vroege zomer optreed
achtergrondwaarde		achtergrondcon-
dichtheid van waterdamp	v	absolute vochtigheid	de massa van waterdamp per volume eenheid.
grond		aarde	de min of meer losse, met lucht en water vermengde stof waaruit de bovenste aardlaag bestaat
af-/aanvoervak		aanvoervak | af- voervak | tak	een aanduiding van de onderverdeling in de lengterichting van wateren, waarbij de onderverdeling ontstaan is door het dimensioneren van een stelsel van wateren aan de hand van hydraulische parameters
af-/aanvoergebied	Af-/ (en) aanv.geb( ied).	aanvoergebied | afvoergebied | af- wateringsgebied | bemalinggebied | boezemgebied | stroomgebied	een gebied begrenst door (stroom)scheidingen, waaruit beschouwd vanuit het afvoerpunt het water van dat gebied afstroomt of via bemaling getransporteerd wordt naar het desbetreffende afvoerpunt.
alluvium		aanspoeling | alluviaal	sedimenten die door erosieprocessen zijn afgezet, meestal door rivieren.
afvalwatertransport- werk		aansluitleiding	een verbinding met dezelfde diameter (segmenten) tussen gemeentelijke riolen en rioolwaterzuiveringsinstallaties alsmede zuive- ringswerken niet zijnde rioolwaterzuiveringsinstallaties (persleidingen c.a., ontluchtingspunten, overstortpunten en rioolgemalen).
aanslagregel		aanslag	de formele beschrijving van een belastingschuld, zoals opgenomen op een aanslagbiljet
hydrodynamische periode		aanpassingstijd	de tijd die nodig is om vanaf het aanbrengen van een belasting, de wateroverspanning te laten afnemen tot deze (vrijwel) geheel is verdwenen.
opdrachtnemer		aannemer	rechtspersoon die in aanmerking komt om tegen vergoeding een opdracht uit te voeren.
monsteren		aanmonsteren	zich rechtens verbinden en op de monsterrol doen inschrijven als lid van de bemanning.
onshore		aanlandiq	op het vasteland plaatsvindend of gericht naar het vasteland
buitenboordmotor		Aanhangmotor	aanhangmotor voor kleinere vaartuigen, die aan de achtersteven wordt bevestigd.
aalhoekwant		Aalwant	vistuig met hoeken (haken) om paling te vangen.
mediaan		50% percentiel	de middelste
overige relevante watersystemen (ii van ii)		2e orde watersystemen	waterlopen die naast de belangrijkste nog kunnen worden onderscheiden en die eveneens 'beeldbepalend' zijn
twaalfmijlsgrens		12-mijlszone	grens van de territoriale wateren op twaalf mijl uit de kust.
1% norm			een wetland wordt in de conventie van Ramsar beschouwd als internationaal belangrijk als het regelmatig meer dan 20.000 watervogels herbergt of als er regelmatig minstens 1 % van de individuen van een geografische populatie van één of meer watervogelsoorten aanwezig is (het zogenaamde 1 % -criterium).
17b-estradiol equivalenten	EEQ		mate voor de hormoonverstorende activiteit door deze uit te drukken ten opzichte van het natuurlijke oestrogene hormoon 17b-estradiol
1d-alfanumerieke- constante			alfanumerieke constante.
1d-berekening			meta-informatie over de berekening met een 1D-oppervlaktewatermodel.
1d-bodemsprong			1D-Kunstwerk waarmee een abrupt verschil in bodemhoogte in de stroomrichting in een waterloop wordt weergegeven.
1d-brugpijler			een geschematiseerde weergave van een of meerdere brugpijler(s) die dwars op de stroomrichting in een waterloop is/zijn gesitueerd.
1d-constante			waarde van een toestandsvariabele.
1d-duiker			een geschematiseerde weergave van een duiker
1d-dwarsprof-hoogte- breedte-rel			de stroomvoerende breedte en de totale breedte op het betreffende niveau in het dwarsprofiel.
1d-dwarsprofiel			set gegevens waarmee de denkbeeldige doorsnijding van een 1D-vak of gedeelte daarvan, eventueel samengesteld als geschematiseerd gemiddelde van een of meerdere actuele en/of historische dwarsprofielen, wordt vastgelegd
1d-dwarsprofiel- cirkelboog			de gegevens waarmee een cirkelvormig dwarsprofiel wordt beschreven.
1d-dwarsprofiel-lijn			de gegevens van een dwarsprofiel, dat wordt beschreven door de breedte op een of meer niveaus.
1d-dwarsprofiel- trapezium			de gegevens waarmee een trapeziumvormig dwarsprofiel wordt beschreven.
1d-functie(t)			de parameters waarmee een tijdfunctie wordt beschreven.
1d-functie(u)			de parameters waarmee een functie van de uitvoerwaarden van een rekenpunt wordt beschreven.
1d-gebied			de informatie voor het berekenen van de afvoer (lozing) uit een op het netwerk afwaterend gebied. De lozing wordt in een 1D- schematisatiepunt aan de schematisatie toegevoegd.
1d-gemaal			een geschematiseerde weergave van een gemaal
1d-hevel			een geschematiseerde weergave van een hevel
1d-interne randvoorwaarde			de interne randvoorwaarde, opgelegd door een 1D-Kunstwerk.
1d-knooppunt			een virtueel punt dat de begrenzing vormt van een of meer 1D-vakken
1d-krooshek			een geschematiseerde weergave van een krooshek
1d-kunstwerk			1D-Schematisatiepunt waar een kunstwerk in een 1D-vak is gesitueerd.
1d-kunstwerk- algemeen			de karakteristieken van een kunstwerk in het algemeen dat niet getypeerd is.
1d-kunstwerkpunt			een aan/-afvoerpunt van een kunstwerk.
1d-lozingspunt			1D-Schematisatiepunt waar water van buiten het model wordt toegevoegd aan een 1D-vak. Indien de hoeveelheid negatief is, wordt water onttrokken.
1d-numerieke- constante			numerieke constante.
1d-qh-relatie			de gegevens voor het beschrijven van de relatie tussen debiet en waterstand.
1d-randknooppunt			een 1D-knooppunt dat de begrenzing vormt van een enkel 1D-vak.
1d-randvoorwaarde			de informatie voor het berekenen van de toe- standsvariabelen in de 1D-randknooppunten.
1d-rekenpunt			een virtueel punt in een 1D-vak waarin de wiskundige vergelijking die de waterbeweging (of stoftransport) beschrijft wordt opgelost.
1d-schematisatie			meta-informatie over de schematisatie van het 1D-oppervlaktewatermodel.
1d-schematisatiepunt			punt op een 1D-vak waar interne randvoorwaarden, zoals waterstanden, debieten, stofconcentraties, vrachten of meteogegevens worden gespecificeerd,
1d-schuifstuw			een geschematiseerde weergave van een beweegbare schuif, die dient om de waterstand boven- en benedenstrooms van de constructie of een debiet te regelen.
1d-segment			rekeneenheid van het waterkwaliteitsmodel. Een 1D-segment omvat een of meer 1D-vakken of gedeelten daarvan. De eigenschappen van een 1D-segment zijn over de gehele lengte gelijk. De eigenschappen van inliggende 1D-vakken, zoals dwarsprofielgegevens worden
1d-segmentpunt			punt in een 1D-vak dat de begrenzing vormt van een of meer segmenten. In een 1D-segment kunnen splitsingen of samenvoegingen van (gedeelten van) 1D-vakken voorkomen. In die gevallen wordt het 1D-segment door meer dan twee 1D-segmentpunten begrensd.
1d-segmentpunt- relatie			de relatie waarmee geregistreerd wordt welke segmentpunten een segment begrenzen. Een segmentpunt kan de grens vormen van meer segmenten.
1d-startwaarde			de waarden van de toestandsvariabelen op een 1D-rekenpunt bij het begin van de berekening.
1d-stuurwaarde			de informatie voor het sturen van een 1D- kunstwerk.
1d-stuw			een geschematiseerde weergave van een constructie met een vaste drempel of een beweegbare klep. De klep dient om de waterstand boven- en benedenstrooms van de constructie of een debiet te regelen.
1d-stuwduiker			een geschematiseerde weergave van een stuw- duiker
1d-stuw-uitgebreid			een geschematiseerde weergave van een constructie met een vaste drempel en een vaste of beweegbare schuif c.q. klep. De schuif/klep dient om de waterstand boven- en benedenstrooms van de constructie of een debiet te regelen.
1d-tijdreeks			de waarden van een toestandsvariabele, vastgelegd als een tijdreeks.
1d-uitvoerpunt			een 1D-rekenpunt waarvan de resultaten van de berekening worden weggeschreven
1d-uitvoerpunt- instelling			de instelling van een uitvoerpunt tijdens een berekening.
1d-uitvoertraject			een verzameling 1D-uitvoerpunten gelegen langs een aaneengesloten deel van de schematisatie.
1d-uitvoerwaarde			de berekende waarden waarin de waarden van de toestandsvariabelen op een 1D-uitvoerpunt zijn vastgelegd.
1d-vak			rekeneenheid van het waterkwantiteitsmodel. In een 1D-vak kunnen verschillende 1D- rekenpunten, 1D-schematisatiepunten en 1D- dwarsprofielen voorkomen
1d-vak afstand			de afstand tussen een punt in een 1D-vak en de beginknoop van het 1D-vak, gemeten langs de verbindingslijn tussen begin- en eindknoop van het vak. De langste afstand in een 1D-vak is gelijk aan de lengte van het 1D-vak.
1d-vak-uitvoertraject			een entiteit waarin is vastgelegd welke 1D- vakken behoren tot een 1D-uitvoertraject.
1-mijlzone			zone, die tot 1 zeemijl zeewaarts loopt vanaf het dichtstbijzijnde punt van de basislijn.
2,5-dichloor-6- nitroaniline			een benzeenring met een aminegroep (NH2) waarop de 2e en 5e plaats een Cl zit en op de 4e een NO2
2,6- dichloorfluorbenzami- de			een metaboliet van dichlobenyl, een bestrijdingsmiddel
5-jaarlijkse toetsing			periodieke beoordeling van de veiligheid en sterkte van een dijkring
aaljaagnet			rechthoekig net waarvan de opstaande zijden aan stokken zijn bevestigd.
aalsgeweer			visnet voor de aalvangst.
aalzegen			elke zegen waarvan de maaswijdte niet meer dan 25 millimeter en de lengte niet meer dan 40 meter bedraagt
aan boord	a/b		wordt gebruikt in adressering, bijvoorbeeld: Jan Visser, a/b MS Spes Major.
aanbesteding			aanbesteden wil zeggen dat een opdrachtgever een nader omschreven (hoeveelheid) werk op de markt brengt en uitvoerende partijen in de gelegenheid stelt hiervoor een aanbieding (offerte) te doen.
aanbestedingsprocedure			procedure voor het behandelen van aanbestedingen
aanbestedingsregle- ment werken.	ARW
aandeel waarde bebouwd			de waarde van het als gebouwd aangemerkte gedeelte inclusief ondergrond, die als onderdeel is opgenomen in de vastgestelde waarde van het Woz-object in gehele euro's.
aanduiding bij huisnummer			de aanduiding die wordt gebruikt voor adressen die niet zijn voorzien van gebruikelijke straat- en huisnummeraanduidingen
aanduiding naamge- bruik			een aanduiding voor de vaststelling van de wijze van het gebruik van persoonlijke gegevens zoals die door een persoon bij aanschrijving wordt gewenst
aanduiding volgorde procedurestap			een aanduiding voor de plaats die een procedu- restap binnen het geheel van procedurestappen heeft, indien een ordening van dit geheel op basis van reguliere tijdvolgordelijkheid heeft plaatsgevonden
aangeslibd land			land als gevolg van met water aangevoerde delen (slib) aangegroeid
aangesloten verhard oppervlak			de totale hoeveelheid verhard en/of bebouwd oppervlak van de percelen die op het rioolbema- linggebied zijn aangesloten
aangeven			het aan de afslag doorgeven van de vermoedelijke hoeveelheid te verkopen vis.
aangifte procedure			de procedure volgens welke een aangifte dient te verlopen
aangifteformulieren			formulieren waarmee aangifte van schade kan worden gedaan
aangrijpingspunt object verkeersongeval			aanduiding voor waar het object werd geraakt dat betrokken was bij een verkeersongeval
aangroeiing			hechting van plantaardige (algen) en dierlijke (zeepok) organismen aan het zich onder water bevindende deel van de scheepsromp
aanhaakpunt			het punt waar de waterbeheerder de beinvloe- ding van de keten op het watersysteem moet/wenst te reguleren.
aanlandig			de wind waait naar het land toe.
aanleg			een maatregel die uitgevoerd wordt om een nieuw object te creëren
aanleg			werksoort die bestaat uit het uitbreiden van het hoofd(vaar)wegennet door aanleg of verbreding van hoofd(vaar)wegen, verbetering van bestaande hoofd(vaar)wegen en maatregelen die bijdragen aan een capaciteitsvergroting van de bestaande infrastructuur (benutting).
aanlegdiepte			het niveau van de onderkant van de constructie, vastgelegd ten opzichte van NAP of het maaiveld of een bouwpeil
aanleghoogte			kruinhoogte van de waterkering onmiddellijk na het gereedkomen ervan.
aanleghoogte bovenkant leiding			de hoogte van de buitenzijde van de bovenkant van de leiding ten tijde van de aanleg in meter ten opzicht van het normaal amstersdam peil
aanleghoogte onderkant leiding			de hoogte van de onderkant van de buitenzijde van de leiding ten tijde van de aanleg in meter ten opzicht van het normaal amstersdam peil
aanlegsteiger			een voorziening om schepen aan te laten meren.
aanlegvergunningen- regime			een regeling met juridische basis in de Wet op de Ruimtelijke Ordening, waarbij krachtens voorschriften in een bestemmingsplan een vergunning van burgemeester en wethouders nodig is voor het uitvoeren van bepaalde werken of werkzaamheden.
aanleiding verkeersongeval			aanleiding tot een verkeersongeval
aanloopsnelheid			de laagste stroomsnelheid waarbij een propeller of cupmolen in beweging komt.
aanmaning			schriftelijke mededeling voor het voldoen van een betaling
aanmonsteren			in dienst nemen van schepelingen voor een reis.
aannames van dupuit			de navolgende aannames voor het debiet in een open aquifer: a: de hydraulische gradiënt is gelijk aan het verhang van de waterspiegel | b: de stroomlijnen zijn horizontaal | c: de equipotenti- aal lijnen zijn verticaal
aanneming			de verbintenis enig werk op bepaalde voorwaarden te volbrengen.
aanpassing			een genetisch bepaalde karakteristiek die de mogelijkheid van een organisme om met zijn omgeving om te gaan verbeterd.
aanrijking			het opconcentreren van stoffen in een bepaalde fractie.
aanslag type			aanslagen van verschillende belastingsoorten kunnen gecombineerd worden op 1 biljet. Ze moeten dan wel van hetzelfde type zijn bv: belasting die met een peildatum werken of voor een gebruiks periode heffen.
aanslagbedrag			het resultaat van de heffingsberekening die voor een bepaald heffingsobject aan een heffings- plichtige opgelegd is
aanslagbiljet bedrag			het totaal bedrag van alle aanslagregel bedragen die de heffingsplichtige moet betalen aan een waterschap.
aanslagnummer			een combinatie van gegevenselementen die een aanslagbiljet uniek kunnen identificeren. Dit nummer wordt gebruikt als betalingskenmerk of als aanslagkenmerk voor de heffingsplichtige ingeval van correspondentie.
aanslagpeil pomp gemaal			het aan te stellen peil op grond waarvan het gemaal begint te werken
aansluitconstructie			het gehele dwars- en lengteprofiel van een grondconstructie in zijn afwijkende vorm, bij de overgang naar een duin, hoge gronden of een kunstwerk
aantal			een bepaalde hoeveelheid als resultaat van een telling
aantal inwoners equivalenten			het werkelijke aantal inwoners afkomstig van opgave van de gemeente, of afkomstig uit het rioleringsplan en geldend voor een bepaald jaar.
aantasting			verandering van fysische, chemische en mechanische eigenschappen van een materiaal onder invloed van het milieu waarmee het in contact komt
aantoonbaarheids- grens			de laagste concentratie van de component in het laboratoriummonster waarvan de aanwezigheid nog met een bepaalde betrouwbaarheid kan worden vastgesteld.
aanvaardbare dagelijkse dosis	ADI		schatting van de hoeveelheid schadelijke stof (bijvoorbeeld pesticiden) die gedurende een mensenleven dagelijks kan worden ingenomen via onder meer voedsel en drinkwater, zonder noemenswaardige gezondheidsrisico's.
aanvang condities ijking			de initiële hydrologische condities van een stromend systeem die weergegeven worden door de distributie van de waterstand in de aquifer op een bepaald moment dat correspondeert met voorgaande hydrologische omstandigheden in dat systeem.
aanvangsstabiliteit			de weerstand tegen omslaan als de boot recht op het water ligt.
aanvaring			de botsing van schepen met elkaar.
aanverwant bekle- dingstype			niet-standaard-steenzetting of bekledingstype dat verwant is aan steenzettingen.
aanvoerafsluiter			het afsluiten van een aanvoerleiding
aanvoeren			het door middel van een werk of langs natuurlijke weg naar een oppervlaktewater halen of laten stromen van water uit een ander oppervlaktewater.
aanvoersloot			sloot die dient voor de aanvoer van water naar de diverse gebieden die niet in eigendom bij het waterschap is.
aanvraag vergunning			de aanvraag van een vergunning (positieve beschikking)
aanvullende markering			markering naast de hoofdmarkering inde regel bedoeld om een ondieper gelegen vaargeul voor de recreatievaart aan te geven
aanvullende waterbehoefte			het verschil tussen het potentiële neerslagtekort en de bodemwaterleverantie voor de situatie met aanvullende watervoorziening.
aanwakkeren			het sterker worden van de windkracht.
aanwas			door aanspoeling tegen de oever ontstaan land.
aanwezige pompover- capaciteit			het deel van de pompcapaciteit dat werkelijk beschikbaar is voor de regenwaterafvoer (m3/h) in een rioleringsgebied of als verhouding tot de grootte van het afvoerend oppervlak (mm/h)
aanwijzingsbesluit			een besluit van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit waarin een gebied als Natura 2000 gebied wordt aangewezen en begrensd en waarin de instandhoudingsdoelstellingen van dat gebied worden aangegeven.
aanzegging			formele berichtgeving over te nemen acties naar aanleiding van een overtreding
aard van het oppervlak			reliëf en bodemgesteldheid
aarden baan			wegenbouwkundige term voor een uit grond bestaande constructie waarop een wegverharding wordt aangelegd.
aardkorst			buitenste schil van de aardbol
aardkundig waardevol gebied			gebied met specifieke landschappelijke kenmerken die iets vertellen over de natuurlijke ontstaanswijze van het gebied
aardlaag			algemene term voor een laag van de aardkorst - in de geologie worden aardlagen volgens de regels van de stratigrafie nader omschreven
aaskuil			kuil voor het vangen van aas.
abandonneren			verlaten of in de steek laten van het schip.
abiotiek			het totaal aan fysiche en chemische abiotische factoren.
abrasie			het tegen elkaar aanwrijven van het ene deeltje tegen het andere in een filtermedium of een ionenuitwisslingsbed.
abs-keur			keurmerk van het American Bureau of Shipping.
absolute positie			de positie van een punt t.o.v. de oorsprong, co- ordinaatassen en schaal van het coördinaatstelsel
absolute waterdruk	pabs		de druk van het bodemwater overeenkomend met de som van de relatieve waterdruk en de atmosferische druk.
absoluut stelsel			een rioolstelsel waaruit al het ingezamelde afvalwater zonder kans op overstorten wordt afgevoerd naar een rioolwaterzuiveringinstalla- tie.
absoluutheid			de microgrootte van een filter
absorptie			de overgang van een component naar een ander medium.
abstracte klasse			klasse zonder objecten.
abundant			talrijk voorkomend
abundantie			het aantal van een soort dat men op een bepaalde oppervlakte en/of gedurende een bepaalde tijd waarneemt.
abyssaal			betrekking op alles wat voorkomt in de diepzee
abyssale vlakte			de diepzeetafel tussen 3000 en 6000 meter diepte.
abyssopelagische zone			zone in de waterkolom van de oceanen vanaf een diepte van 4000 meter tot aan de oceaanbodem.
academische titel			een formeel via het staatsblad gepubliceerde aanduiding van een wetenschap gelijke of andere graad van opleiding welke bij aanschrijving vooraf gaat aan de voornamen (dan wel de daarvan afgeleide naamgegevens) dan wel volgt op de achternaam.
accidentele verontreiniging			dit type vervuiling vindt haar oorzaak in een plotselinge gebeurtenis binnen een kort tijdsverloop (maximum 72 uur) tussen het ontstaan van de verontreiniging en de manifestatie van de schade.
accommodatie			benaming van de ruimten aan boord van het schip uitsluitend ten behoeve van de opvarenden.
accord européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par voie de navigation du rhin	ADNR		reglement voor het vervoer van gevaarlijke stoffen over de Rijn
accumulatie			ophoping
achtergrondvertroebe- ling			vertroebeling buiten invloed van de baggeractivi- teit als gevolg van plaatselijk sedimenttransport, hydrologische- en meteorologische omstandigheden, passerende schepen, het aan- en afmeren van beunbakken e.d.
achterland			het gebied aansluitend aan de landzijde van de waterkering.
achterland			het gebied dat materiaal levert waarmee elders een nieuw pakket van afzettingsgesteenten wordt opgebouwd.
achterlandverbinding			de transportverbinding tussen havens en regio's in het achterland.
achterloopsheid			lekstroom achter een constructie om
achterpiek			de ruimte tussen achtersteven of spiegel en het achterste waterdichte schot.
achterschip			deel van het schip achter de grootste breedte
acoustic doppler current profiler	ADCP		akoestisch meetinstrument dat gebruikmaakt van het dopplereffect om een stromingsprofiel (stroomsnelheid en -richting) op elke diepte) van de waterkolom op te maken.
acrylonitril butadieen styreen	ABS		kunststof materiaal dat onder andere wordt gebruikt voor de fabricage van surfplanken.
actiecentrum			de plaats van waaruit een dienst of organisatie de eigen bijdrage aan de rampbestrijding regelt
actiecentrum cras			(actiecentrum voor) een taakgroep schadeexperts die zich door actief en passief informatie vergaren richt op het verkrijgen van een totaaloverzicht van ontstane schade
actief beheer			het uitvoeren van werken als de aanleg van een infrastructuur en het bouwen van een zuiveringsinstallatie
actief biologisch beheer			actief (door de mens) ingrijpen in een ecosysteem.
actief bodembeheer			met actief bodembeheer wordt beoogd nieuwe verontreiniging te voorkomen en waar nodig de bodemkwaliteit te verbeteren om de bodem geschikt te maken voor het gewenste gebruik.
actief kool			dit is het meest gebruikte adsorptiemedium, dat geproduceerd wordt door koolstofbevattende stoffen of celluloselagen zonder lucht te verhitten.
actief peilbeheer			peilaanpassing ten gevolge van peilbesluit actief realiseren
actief slib			zuiverende biomassa in vlokvorm
actiefslib installatie			type zuiveringsinrichting waarbij de zuiverende micro-organismen -het actief slib- zijn vermengd met afvalwater
actieprogramma ruimte en cultuur, architectuur- en bel- vederebeleid	ARC		met dit actieprogramma versterkt de overheid de ruimtelijke kwaliteit van Nederland, door architectuur- en cultuurhistorisch beleid beter in te brengen in het ruimtelijk beleid
actieve groepen			ionen die stevig vastgemaakt zijn op de matrijs van een ionenuitwisselaar.
actieve gronddruk			de minimaal optredend horizontale druk, die de grond uitoefent, wanneer een verticale wand in zijn geheel evenwijdig aan zich zelf van het grondlichaam af wordt verplaatst
actieve gronddrukco- efficiënt			laagst mogelijke verhouding tussen horizontale en verticale spanning (b.v. direct achter een wand die van het grondmassief af beweegt).
activiteit			een bepaalde werkzaamheid, verrichting
activiteit per stap per rechtsverhouding	Akt. per stap per rechts- verh.		een in de procedure voor een specifiek type rechtsverhouding uit te voeren activiteit.
actoren			de betrokkenen (personen, organisaties en instanties) bij de uitvoering van het onderzoek of de sanering
actualisatie-onderzoek			onderzoek dat wordt uitgevoerd om te controleren of oudere gegevens van de kwaliteit van de waterbodem nog geldig zijn.
actualiteit			datum laatste update in verhouding tot aantal wijzigingen per tijdseenheid (of mate van wijzigingen).
actueel grond- en op- pervlaktewaterregime.	AGOR
actuele gebruiksfunctie			wijze waarop een gebied door de mens is aangewend.
actuele hoogte bovenkant leiding			de meest recent ingewonnen hoogte van de buitenzijde van de bovenkant van de leiding in meter ten opzicht van het normaal amstersdam peil op de locatie waar monitoring plaatsvindt middels een zakbaken terhoogte van de vervangende damwand.
actuele risico's			de daadwerkelijk optredende risico's van een aanwezige verontreiniging voor mens en milieu, waarbij rekening wordt gehouden met het feitelijk gebruik van de locatie door de mens, de aanwezige soorten in het ecosysteem en lokaal optredende verspreidingsprocessen met betrekking tot het grond- en oppervlaktewater.
actuele sterkte			huidige werkelijke sterkte
actuele sterkte			sterkte op moment van beoordeling
actuele sterkte			verantwoorde schatting van de werkelijk ter plaatse van dijk en directe omgeving aanwezige schuifsterkte, ontleend aan voorkennis omtrent gedrag van dijk tijdens hoogst gemeten belas- tingomstandigheden., lab. onderzoek. aan lokaal gestoken monsters en/of terreinonderzoek.
acute toxiciteit			giftigheid van een stof na eenmalige toediening
acute toxiciteittoets			toets waarbij de mogelijke gevolgen van de blootstelling aan hoge concentraties of de toediening van hoge doseringen van een toxische stof binnen een kort tijdsbestek ten opzichte van de levensduur van de soort worden onderzocht.
additionele berging			extra berging t.o.v. het verhard oppervlak. Vaak toegepast bij berekening volgens de 5 minuten analyse.
adenovirussen			virussen met een dubbele DNA-streng
administratief beheer			het verwerken van bedrijfsgegevens, het registreren en documenteren van correspondentie, financieel beheer en de administratieve organisatie van deze bedrijfsfunctie
administratief gebied	Administratief geb.		een niet tastbaar begrensd grondoppervlak dat als eenheid geldt voor bestuurlijke verantwoordelijkheid, voor bedrijfsvoering, waarbinnen een specifieke rechtsverhouding te onderscheiden is of waarvoor een specifieke functie of bestemming geldt.
administratief stuur- gegeven			een administratieve eis vastgelegd in een bij een algemene regel behorend eisenpakket
administratief verslag			vastlegging (handmatig of geautomatiseerd) over overschrijdingen van termijnen die in vergunningen of in algemene regels opgenomen zijn.
administratief voorschrift			een administratieve eis, vermeld in de wvow- vergunning
admiraalzeilen			manoeuvre van eskaders zeiljachten onder aanvoering van een gekozen 'admiraal'.
admiralty charts			zeekaarten uitgegeven door het Britse Hydrographie Department of the Admiralty.
adres			de gegevens over een adres
adsorptie			de hechting van verbindingen in oplossingen aan het oppervlak van vaste stoffen.
adsorptiecomplex			het totaal van de klei- en humusdeeltjes in de bodem die betrokken zijn bij het adsorptie- desorptieproces.
adsorptiefilter			een afscheider die zorgt voor adsorptie van verontreinigingen aan reactieve deeltje
advectie			transport van opgeloste stof door meevoering met de grondwaterstroming.
advectie			het proces waarbij een atmosferische grootheid wordt getransporteerd door de horizontale beweging in de atmosfeer (wind).
adventiefwortels			wortels die ontstaan aan bovengrondse plantedelen, onder invloed van bijzondere omstandigheden
adventus			standaard met afspraken over de opslag en definitie van de gegevens over water. Is opgevolgd door Aquo.
advies			datgene wat men tegen een ander zegt om hem te helpen. Ook: raad, raadgeving, aanbeveling
adviesaanvraag			de aanvraag van een advies met als doel te komen tot een beslissing ter ondersteuning van de gebruiksfuncties van een watersysteem
adviesdienst verkeer en vervoer	AVV
adviesgroep	AVM		orgaan samengesteld uit alle betrokken overheden en belangengroep dat de dijkbeheerder (initiatiefnemer in MER-procedure) adviseert over verbeteringsproject. De adviesgroep neemt geen besluiten.
adviseur			organisatorische eenheid of derde die advies geeft op grond van specifieke kennis
aërobe bacteriën			dit zijn bacteriën die hun substraat (voeding) oxideren door middel van zuurstof ademhaling en die zich voeden met de energie die door dit proces wordt gecreëerd.
aërodynamische weerstand voor waterdamp transport	ra		de weerstand voor het transport van waterdamp E in de luchtlaag tussen het ge- was/bodemoppervlak z1 en de hoogte van de meting z2
aërosol			systeem van fijne vaste of vloeibare deeltjes (< 30 um diameter) verspreid in of via een gas.
afbraak			fysisch, Chemisch of biochemisch proces waarbij stoffen worden afgebroken
afbreekbaarheid van een stof			dit heeft betrekking op de snelheid waarmee een stof door micro-organismen of door chemische reacties wordt afgebroken.
afdekken			het aanbrengen van een laag boven de verontreinigde bodem teneinde contactrisico's te beperken.
afdekking			ter bescherming of ter voorkoming van emissie
afdichting			het aanbrengen van een civieltechnische isolatielaag in de vorm van een laag tussen de verontreinigde bodem en de omgeving.
affiniteit			de scherpte waarmee een ionenuitwisselaar een contra-ion oppakt en vasthoudt.
afgiftesnelheid			de snelheid waarmee een bepaalde stof uit een medium wordt overgedragen aan een ander medium.
afhankelijke factor			een factor behorend tot een ecosysteem, die tijdens de ecosysteemontwikkeling aan verandering onderhevig is, bijvoorbeeld bodem, voedselrijkdom, zuurgraaddynamiek, vegetatie, landschap.
afhankelijke variabele			variabele die ten opzichte van één of meer onafhankelijke variabele(n) verandert
afkoppelen			het regenwater van verhard oppervlak infiltreren in de bodem of geleiden naar watergangen in plaats van op de riolering.
aflaatleiding			buis of stelsel van buizen dat wordt gebruikt om b.v. een tank deels af te laten, wordt gebruikt om het proces te beï<nvloeden.
aflaatpeil			het vastgestelde peil waarbij de vijver begint met het lozen van geborgen water
aflaatput			put om een tank of bassin in te laten leeglopen
aflandig			zegt men van een wind die naar de zee of het water gericht is.
afloopvoorziening			voorziening die de bemanning de mogelijkheid geeft vanaf het schip de vaste wal te bereiken
afmeren			het degelijk bevestigen van de boot aan een steiger, kade of meerboei.
afmonsteren			het dienstverband op een bepaald schip beëindigen.
afotisch			zonder licht
afrastering			kunstmatig opdelingobjecten t.b.v. scheiding van vastgoedobjecten of virtuele gebieden.
afschaling			proces van afnemen van opschaling
afscheider			een afscheider scheidt het regenwater af van de daarin bevindende verontreinigingen
afscheidingsrende- ment			percentage van de stof welke door afscheiding uit het oorspronkelijke medium is verwijderd
afschrijving			boekhoudkundig middel om de economische waarde van een kapitaal goed te beschrijven.
afschrijving			procedure van een organisatie of bedrijf om fondsen apart te zetten voor de vervanging van kapitale goederen zodra deze verouderd raken.
afschuiven			(Onder frequent voorkomende omstandigheden optredende) neiging tot afglijden van een bekleding langs een talud doordat een wateroverdruk onder de bekleding en de ondergrond zodanig vermindert dat deze kleiner wordt dan de component van het eigen gewicht van de bekleding langs het talud
afschuiving			verzamelnaam voor faalmechanismen waarbij beweging van toplaag en eventueel andere lagen langs het talud plaatsvindt.
afschuiving			verschuiving van een gedeelte van de aardkorst naar beneden
afslaan			verkoop met bedragen van inzet in afdalende reeks.
afslag			de ondermijning van kust-, duin- en oeverge- deelten door werking van het water.
afslaglijn			een lijn in lengterichting van de kust die de af- slagpunten verbindt
afslagprofiel			evenwichtsprofiel van een duin tijdens de maatgevende storm.
afslagprofiel			het resterende profiel van een hoog voorland, inclusief dijk, na aanzienlijke buitendijkse erosie.
afslagpunt			het snijpunt van het afgeslagen duinfront met het rekenpeil.
afslagzone			zone van het duin die tijdens stormvloed afslaat.
afslechten			bedaren van de zee.
afslibbaar			het percentage of gehalte aan minerale deeltjes kleiner dan 0.016 mm
afsluiter (model)	GPV		voorziet in de mogelijkheid om toestellen en situaties met een unieke afvoer - stijghoogte relatie te modelleren, zoals turbines, terugslagkleppen en het gedrag van bronbemaling.
afsluiterput			put waarin afsluiters zijn geplaatst
afsluiting			(Vaar)wegdeel is tijdelijk of definitief gesloten (verboden) voor al het verkeer.
afsluitmiddel groot			een grote beweegbare constructie met als doel een waterkerende functie te kunnen laten vervullen
afsluitmiddel klein			een onderdeel met als doel een waterkerende functie te kunnen vervullen
afsnijden			beëindigen van de teelt door het wegtrekken van de vis.
afsnijding			direct kanaal, natuurlijk of kunstmatig, die twee punten langs een stroom verbindt, zodat de lengte van de verbinding korter wordt en het verhang toeneemt.
afstand tot nulpunt waterkering			de langs de referentielijn van een oppervlaktewater of een waterkering gemeten afstand tussen het in de referentielijn gelegen getransponeerde centrale punt van de dijkpaal enerzijds en anderzijds het als zodanige vastgestelde nulpunt van de waterkering
afstand tot obstakel			afstand van het obstakel tot de binnenkant van de kantstreep (bij afwezigheid van een kant- streep: de afstand van het obstakel tot de kant van de verharding)
afstandaanduiding kabel / leiding			de langs de referentielijn van een oppervlaktewater of een waterkering gemeten afstand tussen het in de referentielijn gelegen getransponeerde punt van de kabel of leiding enerzijds en anderzijds het vigerende referentiepunt
afstandaanduiding meetpunt			de langs het hart van een water in lengterichting gemeten afstand tussen het in het hart van het water gelegen getransponeerde centrale punt van het meetpunt enerzijds en anderzijds het vastgestelde nulpunt van dit water.
afstandhouder			kunststof of metalen element dat tussen toplaagelementen wordt aangebracht om het open- ruimtepercentage te vergroten.
afstandsaanduiding dijkpaal			de langs de referentielijn van een waterkering gemeten afstand tussen locatie van het object enerzijds en anderzijds het vigerende referentiepunt
afstandsaanduiding knooppunt			de langs het hart van een water in lengterichting gemeten afstand tussen het in het hart van het water gelegen virtuele knooppunt enerzijds en anderzijds het vastgestelde nulpunt van dit water
afstandsbediening			bediening waarbij technische hulpmiddelen nodig zijn om zicht te hebben op het te bedienen object omdat het personeel niet direct bij het object is gehuisvest
afstemming			de wijze waarop sector en facetplannen in overeenstemming met elkaar worden gebracht, zowel horizontaal als diagonaal.
afstroming			het transport van water uit een bepaald (stroom-)gebied.
afstromingdiagram			een grafische weergave van de hydrologische situatie in een gebied.
afstromingdiepte			het afstromingvolume uit een stroomgebied, gedeeld door de oppervlakte over een specifieke tijd.
aftapafsluiter			het afsluiten van aftapleiding
aftapput			put waarin een leiding of vat kan worden afgetapt
aftuigen			de tuigage van de boot afnemen.
afvalstof			restproduct van een proces
afvalstroomformulier			formulier waarmee toestemming wordt verleend voor het ontdoen van bedrijfsafval of gevaarlijk afval.
afvalwater			vloeibare afvalstoffen die via het riool of per as aangevoerd worden.
afvalwater			water dat na gebruik overblijft en biologisch, chemisch of thermisch is verontreinigd
afvalwater			water dat wordt geloosd door huishoudens, bedrijven en instellingen.
afvalwater kwaliteits- model			model wat de stroming en concentratie van diverse indicatoren van de vervuilingvracht in afvalwater kan simuleren zoals dit door de riolering stroomt.
afvalwaterbehandeling door derden			het laten verwerken van afvalwater afkomstig uit het beheersgebied van andere beheerders van afvalwaterzuiveringsinstallaties.
afvalwaterkelder			kelder of put voor de verzameling van rioolwater in een rioolgemaal
afvalwaterstroom			een volgens het lozingsschema afzonderlijke stroom van afvalwater die al dan niet een lo- zingsobject verlaat en die bij verlaten van het lozingsobject valt onder een lozing als bedoeld onder artikel 1 van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren
afvloeiingscoéfficient			berekeningsfactor waarmee de berekende verharde oppervlakken moeten worden vermenigvuldigd. De factor is afhankelijk van het type verharding.
afvoer	Q | AFVR		debiet uit een gebied.
afvoer tussen de oevers			afvoer bij de hoogste waterstand tussen de oevers.
afvoercapaciteit			de hoogste afvoer die onder bepaalde omstandigheden een waterloop of kunstwerk kan passeren.
afvoercoëfficiënt			coëfficiënt die bij de berekening van de afvoer over en door kunstwerken de gevolgen van onvolkomenheden in de schematisatie van de waterbeweging compenseert.
afvoerduurlijn			grafische weergave waarin de afvoer is afgezet tegen het aantal dagen per jaar dat de betreffende afvoer wordt bereikt of overschreden.
afvoeren			het door middel van een werk of langs natuurlijke weg brengen of laten stromen van water uit een oppervlaktewater naar een ander oppervlaktewater.
afvoeren (van regenwater)			afvoeren is het mechanisme, waarbij regenwater via goten, leidingen en/of waterlopen buiten de gebiedsgrenzen wordt gebracht.
afvoerend oppervlak per inwoner			per inwoner aanwezig afvoerend oppervlak (m2 / inwoner) binnen een rioleringsgebied
afvoergebied			een cluster van peilgebieden met als gemeenschappelijk kenmerk dat ze via een gemeenschappelijk punt hun water lozen op een hoofdsysteem.
afvoerhydrologie			tak van de hydrologie die zich specifiek richt op de afvoer van water uit een bepaald gebied.
afvoerleiding			leiding die water wegleid van een waterrad of turbine.
afvoermeet locaties (selecteren)			het proces waarbij monitoringlokaties voor de afvoermeting worden gekozen.
afvoernorm			de theoretische afvoercapaciteit berekend op basis van normen van de waterkwaliteitsbeheerder (m3/h) in een rioleringsgebied
afvoernorm toets			de afwijking van de gewenste afvoer ten opzichte van de berekende normafvoer, van een rioleringsgebied, uitgedrukt in procenten
afvoerput			put in een voor- of nabezinktank waarin materiaal wordt verzameld
afvoerrelatie			verband tussen de afvoer en een of twee bijbehorende waterstanden
afvoersysteem			het samenhangend geheel van drainagebuizen, greppels, waterlopen, kunstwerken en lozing- middelen voor de afvoer van water uit een gebied.
afvoerverlooplijn			grafische weergave van het verloop van de afvoer in de tijd.
afwaaiing			mate van de verlaging van het peil onder invloed van de wind.
afwaaiing			verlaging van het peil onder invloed van de wind.
afwatering			de afvoer van water via een stelsel van open waterlopen naar een lozingspunt van het afwate- ringsgebied.
afwateringseenheid			gebied dat een stelsel van wateren of riolen met de daarop lozende gronden omvat en rechtstreeks loost op buitenwater
afwateringsgebied			een gebied waaruit het water wordt afgevoerd.
afwegingen			het proces van afwegen van de kosten en baten die verloren gaan door het kiezen van alternatieve doelen.
afwentelen			het ongevraagd aan anderen overdragen van waterkwantiteits- en kwaliteitsproblemen of daarmee gepaard gaande kosten en bestuurlijke verantwoordelijkheden in ruimte en tijd.
afwijkend streefpeil			de van het vigerende peilbesluit afwijkende door de beheerder na te streven waterstand krachtens een ontheffing
afwikkeling			afhandeling, afdoening
afzanding			de afgraving, verlaging en vereffening van hoge zandgronden.
afzet
afzuigventilator			ventilator waarmee lucht wordt afgezogen uit een ruimte
agger			kleine rijzing en daling van de zeespiegel tijdens de laagwaterperiode.
agglomeratie			een proces waarbij kleinere deeltjes samen worden gevoegd om een grotere massa te vormen.
aggregatie			een associatie tussen een samengestelde klasse en een component klasse (maakt deel uit van). Objecten van de deelklasse kunnen worden toegevoegd of verwijderd zonder dat de geheelklasse ophoudt te bestaan.
agrarisch bedrijf			een bedrijf dat is gericht op het voortbrengen van producten door middel van het telen van gewassen of het houden van dieren.
agrarisch bouwblok			een bouwblok dat is bestemd voor agrarische doeleinden.
agrarisch verwant bedrijf			een bedrijf of instelling gericht op het verlenen van diensten aan particulieren of niet-agrarische bedrijven door middel van het telen van gewassen, het houden van dieren of de toepassing van andere landbouwkundige methoden.
agrarische hoofdstructuur	AHS		de agrarische hoofdstructuur omvat het gebied buiten de GHS en de bebouwde kernen en infrastructuur
agrarisch-technisch hulpbedrijf			een bedrijf dat is gericht op het verlenen van diensten aan agrarische bedrijven door middel van het telen van gewassen, het houden van dieren, of de toepassing van andere landbouwkundige methoden, met uitzondering van mestbewerking.
agrohydrologie			tak van de hydrologie die zich specifiek richt op de relatie tussen water en de (landbouwkundige) plantengroei op het aardoppervlak.
akoestisch			op of door geluid werkend
akr nummer			een identificerend administratienummer van een (rechts)persoon, zoals toegewezen door de Dienst van het Kadaster en de Openbare Registers voor gebruik in AKR
alarm			attentiesignaal
alarmeren			het geven van een alarm dat, al dan niet via hetzelfde medium, dient te worden gevolgd door een oproep (eenheden/diensten) of een waarschuwing (o.a. het publiek
alarmering			een schriftelijke of mondelinge mededeling aan derden over een calamiteit.
alarmeringspeil			peil van het buitenwater waarbij beheerders van primaire waterkeringen en colleges van Gedeputeerde Staten worden gewaarschuwd voor het nemen van passende maatregelen.
alarmpeil			waterhoogte waarop alarm wordt geslagen (op- schalingconditie)
alarmrol			op koopvaardij- en passagiersschepen de lijst met de algemene en individuele verplichtingen van de bemanning in geval van brand of ander gevaar.
albedo			de fractie van de (inkomende) globale straling K( die door het aardoppervlak wordt teruggekaatst K(:
aldislamp			dagseinlamp, waarbij het licht tot een smalle bundel wordt geconcentreerd door middel van een reflector.
alfa activiteit	alfa		mate van straling van heliumdeeltjes door een mengsel als gevolg van radioactief verval in het mengsel
alfa-factor			de zuurstofinbreng door een beluchtingsysteem wordt bemoeilijkt door afvalstoffen in het afvalwater en (hoge) gehalten aan actief slib. De alfa-factor geeft de verhouding aan tussen de zuurstofoverdracht in afvalwater- /actiefslibmengsel en de zuurstofoverdracht in schoon water.
alfanumerieke waarde			niet getalsmatig vast te leggen uitkomst van een meting of toetsing.
algemeen algebraïsch modelleer systeem	GAMS		model systeem van hoog niveau bedoeld voor wiskundige programmeer problemen.
algemeen bestuur van het waterschap	AB
algemeen certificaat maritieme radiocommunicatie	Marcom-A		het certificaat waarmee men alle maritieme zendinstallaties mag bedienen.
algemeen hoogtebe- stand nederland	AHN
algemeen plan			langsdoorsnede van het schip, waarop de indeling, de uitrusting en de belangrijkste maten vermeld staan.
algemene bepalingen regelge- ving/wet/verord	Alg.bep. re- gelg./wet/ verord.		bepalingen uit wetten, verordeningen en overige door het waterschap opgestelde en/of te doen naleven voorschriften, niet gericht op één specifiek subject.
algemene evenwicht analyse			de analyse van relaties die bestaan tussen subsectoren van de economie.
algemene maatregel van bestuur	AMvB		een procedurele (uitvoering)regeling voor enkele in een wet genoemde onderwerpen.
algemene milieukwaliteit	AMK		een milieubelasting die voldoet aan de minimale kwaliteitseisen die in het Nationaal en Provinciaal Milieubeleidsplan zijn geformuleerd om een duurzame ontwikkeling te waarborgen
algemene nederlandse wielrijders bond	ANWB
algemene norm			een landelijk vastgestelde norm, waaraan de kwaliteit van afvalwater (te lozen op oppervlaktewater) moet voldoen.
algemene plaatselijke verordening	APV
algemene regel			door de overheid opgelegde regelgeving met betrekking tot een bepaalde bedrijfstak
algemene wet bestuursrecht.	AWB
algen			een of meercellige fotoautotrofe organismen.
algenbloei			het onder invloed van toegevoerde voedingsstoffen massaal toenemen van bepaalde soorten algen.
algendrijflaag			het verschijnsel, dat sommige planktische algen, in het bijzonder Cyanophyceeën, uit diepere lagen opstijgen en juist onder het wateroppervlak een dikke, uit miljoenen cellen bestaande laag vormen, zodat het de indruk geeft dat een kopergroene room op het water drijft.
alginaat			een product dat in industriële hoeveelheden wordt verkregen van celwanden van gedroogde bruinwieren.
algoritme			lijst van stappen om met een computerprogramma een probleem op te lossen.
aliquot			een gemeten deel van monster dat gebruikt wordt voor een analyse.
alkalisch afvalwater			vloeibare afvalstoffen die een hoge concentratie bijtende alkali of calcium hydroxide.
alkylkwik			organisch kwik die wordt gezien als de oorzaak van Minamata's ziekte.
alleenwerker			een persoon die arbeid verricht zonder dat in de onmiddellijke omgeving een tweede persoon aanwezig is die hem of haar kan zien en horen en in buitengewone situaties kan ingrijpen
alluvierecht			recht van oeverbewoners om zich het aangeslibde land toe te eigenen.
almanak			boek of tabel met een kalender van dagen, weken en maanden, aangevuld met diverse gegevens over bijvoorbeeld eb en vloed en de stand van zon en maan.
along track fout			het verschil in afstand, in de trackrichting, tussen de werkelijke afstand en de gewenste afstand behorend bij een bepaald tijdsmoment
alternatieve kosten			de uitgangswaarde die opgave doet in termen van economische netto opbrengsten als een bruikbare bron wordt toegepast voor een beschreven project of gebruik in plaats van het huidige gebruik.
alternating	Alt		aanduiding op de zeekaart die betekent dat het hier om een van kleur veranderend licht gaat.
aluminaten			mineralen die aluminium bevatten
aluminium			zeer lichte metaalsoort, zilverachtig van kleur.
ambtelijke adviescommissie integraal waterbeheer	ACIW
ambtenaar oov			ambtenaar Openbare Orde en Veiligheid bij een overheidsorganisatie
amfibievoertuig			voertuig voorzien van wielen, rupsbanden en/of een of meer scheepsschroeven, dat zowel op land als in het water kan opereren.
amfidromie			punt zonder getij waar het getij omheen draait
amfidroom			organismen (vaak vissen) die tussen zoet en zeewater migreren gedurende een deel van hun leven, maar niet om zich daar voort te planten.
ammoniak stikstof	NH4-N		eerste stikstofverbinding in anorganische vorm gevormd door de afbraak van organische stof.
ammonium	NH4+(-N)		gereduceerde stikstofverbinding
anaërobe ademhaling			oxidatie die plaatsvindt in de afwezigheid van vrije of opgeloste zuurstof en vaak wordt ondersteund door specifieke bacterie stammen.
anaërobe bacteriën			dit zijn bacteriën die groeien zonder opgeloste zuurstof.
anaërobe tank			ruimte waarin een bacteriemassa onder zuurstofloze omstandigheden biochemische omzettingen in afvalwater laat plaatsvinden
anaërobie			toestand van zuurstofloosheid in het water of op de bodem
analoog model			weergave van een fysisch systeem (prototype) door een analoog fysisch systeem, op een zodanige manier dat het gedrag van het analoge model ongeveer (of exact) dat van het prototype simuleert.
analyse			de ontleding in bestanddelen ter nadere beschouwing
analyse en monitoring prioritaire stoffen	AMPS
analyseapparatuur			apparaat voor het bepalen van meetwaarden
analysecertificaat			een door het laboratorium afgegeven uniek officieel document waarop de analyseresultaten en de gebruikte methode vermeld staan.
analyserende instantie			instantie, die door middel van analyse of directe meting in het veld waarden bepaalt, en inhoudelijk verantwoordelijk is voor de meetwaarden.
analysevariant			uitvoeringsmogelijkheid van beheersactiviteiten of set maatregelen, op basis waarvan berekeningen kunnen worden uitgevoerd, die een voorspelling doen van de reactie van doelvariabelen op deze uitvoeringsmogelijkheid.
analytisch model			model dat wiskundig kan worden opgelost in gesloten vorm.
analytische elementen			analytische oplossingen van de Laplace vergelijking (in gebieden met voeding de Poisson vergelijking) voor tweedimensionale grondwa- terstroming, uitgedrukt in termen van de debietpotentiaal.
analytische methode			gedetailleerde dimensioneringmethode voor de faalmechanismen toplaaginstabiliteit onder golf- aanval en materiaaltransport vanuit de ondergrond.
analytische methode			methode berustend op analyse, daarmee werkend of daaruit bestaand
analytische- elementenmethode			oplossing-/rekenmethode waarbij analytische elementen door middel van superpositie gecombineerd worden.
ander afvalwater			Overgebleven afvalwater welke geen huishoudelijke afvalwater, bedrijfsafvalwater of stedelijk afvalwater is.
anemograaf			instrument dat de windkracht en -richting grafisch op een kaart tekent.
anemometer			windsnelheidsmeter
anion			een negatief geladen ion dat voortkomt uit de distantiëring van zouten, zuren of basen in oplossing.
anisotropie			conditie van een medium dat niet in alle richtingen dezelfde eigenschappen heeft.
anker			zware ijzeren houvast met zijarmen om een schip aan niet te diepe bodem vast te leggen
ankerboei			kleine boei, met een boeireep aan het anker bevestigd, om het anker te kunnen terugvinden wanneer de ankertros of -ketting breekt.
ankerketting			zware ketting met langwerpige schalmen
ankerlicht			een wit rondschijnend ankerlicht.
ankerplaats			plaats waar vaartuigen door bevoegd gezag is toegestaan voor anker te gaan voor langere duur
ankerspudpalen			eén of meerdere stalen palen aan boord van het baggerwerktuig die men kan laten zaken tot in de waterbodem zodat daarmee het baggerwerk- tuig wordt verankerd.
ankertouw			touw waaraan het anker is bevestigd.
ankerveld			constructie die de verankering van een damwand tot stand brengt door middel van ankerstangen
ankervoorziening
anode			een deel van de elektrolyse waar een metaal als een kation in een oplossing komt, terwijl het een gelijkwaardig aantal elektronen achterlaat om overgebracht te worden naar een opposiet- elektrode, een kathode genaamd.
anodiseren			elektrolytisch oxideren.
anomalistische getijden			uitdrukking die soms wordt gebruikt voor de partiele getijden (harmonische componenten) die samenhangen met de afstand van de maan tot de aarde.
anorganisch			letterlijk: niet organisch
anorganische chemicaliën			chemische stoffen van minerale origine, in ieder geval hebben ze niet als basis een koolstofstruc- tuur.
anorganische koolstof			de hoeveelheid koolstof die voorkomt in anorganische materie.
anorganische stof			chemische stoffen van minerale oorsprong die geen koolstof - koolstof verbindingen bevatten.
anoxisch			geen of een gebrek aan zuurstof
anoxische tank			ruimte waarin een bacteriemassa met behulp van chemisch gebonden zuurstof biochemische omzettingen in afvalwater bewerkstelligt
antarctisch			nabij de zuidpool gelegen of voorkomend.
anticiperend onderzoek			werksoort gericht op lange- termijnontwikkelingen en het ontdekken van nieuwe mogelijkheden (kennisvergroting en technologieontwikkeling). Bij dit onderzoek is, gelet op het vernieuwende en verkennende karakter, de uiteindelijke gebruiker niet op voorhand bekend.
anti-sifoneerklep			klep die door het inlaten van lucht het door si- fonwerking binnendringen van water voorkomt.
antislingervinnen			al dan niet beweegbare vinnen onder de waterlijn aan weerszijden van de romp.
anti- verdrogingsdoelstel- lingen			het voorkomen van alle onbedoelde effecten als gevolg van daling van de grondwaterstand op bos, natuur en landschap, zowel als gevolg van vochttekort als van mineralisatie en verandering in de invloed van kwel en neerslag.
antropogeen			refereert aan de invloed van menselijke activiteiten op natuurlijke systemen.
antropogene introductie			introductie van niet-inheemse soorten door de mens.
ANT-studie			studie naar mogelijke maatregelen en kosten om een Autonome Negatieve Trend om te buigen.
a-nummer natuurlijk persoon			een door een gemeente in het kader van de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens aan een persoon toegewezen identificator
apex			het punt in het heelal waarheen een ster of sterrenbeeld zich beweegt.
apogeum			de positie waarin de maan het verst van de aarde staat.
applicatieschema			informatiemodel dat wordt beschreven en toegepast.
approvianderen			van proviand voorzien.
aquaduct			een kunstwerk waarmee een waterloop in een open constructie over een weg of andere waterloop wordt gevoerd
aquaflow			een concept van duurzaam waterbeheer om hemelwater in waterdoorlatende straatvlakken te bergen, te zuiveren, te infiltreren, vertraagd af te voeren of te hergebruiken.
aqualock-sampler			zuigerboor die sonisch trillend met een lichte machine de grond in wordt gebracht.
aquanaut			diepzeeonderzoeker die in een klok of onderzees laboratorium in zee afdaalt en daar voor een bepaalde duur verblijft.
aquatic sciences and fisheries abstracts	ASFA		“internationaal informatiesysteem van de Wereldvoedselorganisatie (”“FAO”“)“
aquatisch			het water betreffend.
aquatisch ecosysteem			een gemeenschap bestaande uit groepen van organismen en abiotische elementen in een bepaald water.
aquiclude			niet doorlatende geologische formatie die water kan bevatten, maar door de lage doorlatendheid slechts een uiterst geringe bijdrage kan leveren aan de voeding van drains, putten etc.
aquifuge			geologische formatie, waarin geen water kan worden opgenomen en ook geen grondwater- stroming kan plaatsvinden
aquitard			geologische formatie met een in vergelijking tot een aquifer lage doorlatendheid (bijvoorbeeld een kleipakket).
aquo standaard			standaard voor de uitwisseling van waterinformatie. Bestaat uit een woordenboek (Aquo-Lex), domeintabellen, het LMA, IMWA en het UM Aquo.
aran meting	ARAN- meting		meting van de kwaliteit van de verharding d.m.v. Automatic Road Analyzer.
arbeidsomstandighedenwet	Arbo
archeologie			bestudeert (aspecten van) menselijke samenlevingen in het verleden op grond van materiële resten (vondsten/bodemsporen), die vaak door de bodem aan het oog onttrokken zijn (bodem- archief). Kenmerkend is de methode van het oudheidkundig bodemonderzoek (opgraven).
archeologie			kennis en studie van de culturele overblijfselen uit oude tijden
archiefnummer tekening			het nummer waaronder de tekeningen in het tekeningenarchief zijn opgeborgen
archipel			groep eilanden of een gebied met veel eilanden, meestal vulkanisch.
arctisch			nabij de noordpool gelegen of voorkomend.
arctische zeerook			mist die alleen op hogere breedten voorkomt
areaal			oppervlakte, uitgestrektheid
ark			drijvende woning.
aromaten			een type koolwaterstof dat een ringstructuur heeft, zoals benzeen of tolueen. Ze zitten bijvoorbeeld in benzine.
arsenaal			marine-etablissement waar oorlogsschepen gebouwd, gerepareerd en bevoorraad worden.
artesisch water			(Grond)water met een wateroverspanning ten opzichte van een hydrostatische waterspanningverdeling, waarbij de wateroverspanning het gevolg is van de stijghoogte in het eerste watervoerend pakket.
artesisch watervoerend pakket			een afgesloten watervoerend pakket, waarin de stijghoogte van het grondwater boven het maaiveld uitkomt.
artesische boring			boorgat met een statisch waterniveau boven het topniveau van de aquifer waarin geboord is.
artesische omstandigheden			omstandigheden waar de hydraulische stijghoog- te in een afgesloten watervoerende laag stijgt tot boven het hoogste niveau van die laag.
artikelonderdeel			onderdeel van een begrotingsartikel op basis van de programma's die binnen de betreffende werksoort worden onderscheiden.
asbest			een minerale vezel die water en lucht kan vervuilen en kanker of asbestose kan veroorzaken wanneer deze wordt ingeademd.
aselect			op basis van toeval, steekproef waarbij de keuze niet is bepaald door het te onderzoeken kenmerk
asfalt			een natuurlijk of kunstmatig mengsel van bitumen en minerale stoffen
asfaltkleefmiddel			een dunvloeibaar mengsel van bitumen en een vluchtig oplosmiddel
asfaltmortel			een mengsel van bitumen met zand en vulstof als component van een asfaltmengsel
aspaardekrachten	APK		het vermogen dat door de motor aan de schroef wordt afgegeven.
aspiratielucht			afgezogen lucht
assetmanagement			beheren van bedrijfsmiddelen en objecten.
assimilatiecapaciteit			de capaciteit van een natuurlijk waterlichaam voor het ontvangen van: i: Afvalwater zonder schadelijke effecten | ii: giftige stoffen zonder schade te veroorzaken aan aquatisch leven of de mensen die het water consumeren | iii: Biologisch zuurstof verbruik binnen de voorgeschreven limieten voor opgeloste zuurstof
associatie			basiseenheid in het systeem van plantengemeenschappen, gekenmerkt door een min of meer constante karakteristieke floristische samenstelling.
associatie			relatie tussen twee klassen
astronomisch getij			getijbeweging als gevolg van de veranderlijke resultante van de aantrekkingskracht van de maan en de zon op de watermassa's op aarde, niet gestoord door weerkundige omstandigheden.
atis-killer			apparaatje dat de korte pieptoon die gepaard gaat met het ATIS-signaal onderdrukt.
atlantikwall			deze kustverdedigingslinie is in van 1942 tot 1944 aangelegd door de Duitsers, ter bescherming van het westelijk zeefront.
atmosfeer			het onderste deel van de dampkring
atmosferische depositie			droge en natte neerslag van (stof)deeltjes en stoffen uit de atmosfeer.
atmotroof			met regenwater gevoed (neerslagafhankelijk).
atol			ringvormig of hoefijzervormig koraaleiland
atoom			het kleinste deeltje materie dat voor elk element uniek is.
atoomgetal			en specifiek getal dat voor elk element anders is, gelijkwaardig aan het aantal protonen in de kern van ieder atoom.
attribuut			kenmerk van een object
attribuutwaarde			waarde die een attribuut aanneemt
attritie			het met veel energie roeren in een water/vaste stof-mengsel met als doel de aan het oppervlak van de deeltjes gehechte verontreinigende stoffen los te maken.
auditor			een persoon die een vorm van controle uitvoert op een model studie.
augmentatie			iedere techniek die de werking van een systeem voor de gebruiker verbeterd
automated mutual assistance vessel rescue	AMVER		reddingsorganisatie die de oceanen als werkgebied heeft en in New York zetelt.
automatic direction finder	ADF		automatische radiorichtingzoeker
automatic identification system.	AIS		het is een navigatiesysteem dat helpt om schepen snel te localiseren en te identificeren.
automatic transmittor identification system	ATIS		ingebouwd printplaatje in de marifoon, dat elke keer wanneer de zendknop wordt losgelaten automatisch een digitale identificatiecode met de roepnaam van het schip uitzendt, zodat walsta- tions bijvoorbeeld de positie van het schip kunnen peilen.
automatische bediening			het bedieningsproces wordt in gang gezet door een detectiesysteem.
automatische poort			automatisch bediend toegangshek
autonome integriteit monitoring door ontvanger	RAIM		de techniek waarbij overtallige informatie in de GNSS ontvanger wordt verwerkt met als doel de integriteit van de navigatie signalen te controleren
autonome kustontwik- keling			ontwikkeling zonder externe invloeden - hier de ontwikkeling van het zandvolume in de kustzone zoals dat zonder zandsuppleties zou zijn verlopen.
autonome ontwikkeling			ontwikkeling op basis van vastgesteld beleid.
autonomous underwater vehicle	AUV		onbemande onderwaterrobots die autonoom opdrachten kunnen uitvoeren
Autonoom Negatieve Trend	ANT
autotomie			vorm van zelfamputatie gebruikt als zelfverdedi- gingsmiddel of afleidingsmanoeuvre door bepaalde dieren
autotroof			in staat zichzelf uit anorganische stoffen op te bouwen
autowasplaats			voorziening voor het wassen van auto's op een daartoe ingerichte locatie in het bebouwde gebied.
auxotroof			organisme heeft het vermogen verloren om een bepaalde voedingsstof aan te maken en is dan ook afhankelijk van de aanvoer van deze stof van buitenaf om te kunnen groeien.
avegaar			meestal een holle as waaromheen over de volle lengte een schroefblad is gelast
avegaarboor			opgebouwd uit sterke stangen die zijn omwonden met een brede stalen spiraal.
averij			schade aan schip, tuig of lading, opgelopen tijdens de reis.
avilastic			kunststofweefsel dat geen water doorlaat en wordt gebruikt voor drysuits.
a-water			water van overwegend belang voor de waterkwantiteit in het beheersgebied van het waterschap en/of water gelegen in een gebied waaraan bijzondere waarden zijn toegekend, met uitzondering van solitaire wateren die zijn aangemerkt als vennen, poelen en kolken en/of wateren waaraan bijzondere waarden zijn toegekend.
azimuth			de hoek die een richting van standplaats naar richtpunt maakt met het noorden (positief met de wijzers van de klok mee)
azimuttafels			boeken die de tafels en tabellen bevatten die nodig zijn om de coördinaten van een hemellichaam te vinden.
baal			grote, dichtgenaaide jute of grof linnen zak met een inhoud van vijftig of honderd kilo.
baanderij			touwslagerij.
baar			zandbank voor een riviermonding, waarover schepen slechts bij hoog water kunnen komen.
baard			aangroeisel aan de scheepshuid onder de waterspiegel.
baarhaven			haven die door een baar wordt afgesloten.
bacterie			een grote groep van microscopische eencellige organismen met een actieve stofwisseling en met een disperse kern
badinrichting			een voor het publiek of voor personen, behorende tot bij algemene maatregel van bestuur aangewezen categorieen, toegankelijke plaats, welke is ingericht om te worden gebruikt voor het zwemmen of baden, tezamen met de daarbij behorende terreinen, gebouwen, getimmerten en uitrustingen.
bagger			bezonken sediment boven gewenste bodem- hoogte.
baggerdikte			door milieucontroleur gemeten dikte baggerlaag tot op de vaste bodem (m)
baggerindustrie			gesaneerde bedrijfstak, die zich onder andere bezighoudt met het uitdiepen, aanleggen en onderhouden van havens en waterwegen, het aanwinnen en opspuiten van land en het bouwen van dijken.
baggerketen			de combinatie van werktuigen waarmee het geheel van activiteiten van ontgraven, transporteren, verwerken en deponeren van baggerspecie wordt uitgevoerd.
baggernauwkeurigheid			de horizontale en verticale bandbreedte waarbinnen de waterbodem kan worden gebaggerd.
baggerwerktuig			vaartuig dat zand wint of vaarwaters uitdiept.
bakboord			de linkerkant van een vaartuig, wanneer men van achter naar voor kijkt.
baken			een vaarwegmarkering
bakjesmodel			een niet stationair model voor eenvoudige balansberekeningen van riolering en oppervlaktewater.
balans			het vergelijken van de hoeveelheid van een specifieke stof of vloeistof die een relatie heeft met de toevoer, afvoer en verandering in berging over een bepaalde periode binnen een bepaald gebied.
balansberekening			berekening waarbij de water- of stoffenbalans binnen een gebied en een tijdsperiode centraal staat.
balansgebied			gebied waarvoor een zandbalans wordt opgesteld.
ballastwater			in een schip opgeslagen water voor stabiliteit doeleinden
bandbreedte			de norm die geldt voor één deelwatersysteem en één watersysteem-gebruiksfunctie en geeft aan binnen welke grenzen waarden dienen te blijven.
bandindikker			toestel voor het mechanisch indikken van slib met behulp van een eindeloze filterband
bandindikkergebouw			gebouw waarin een of meerdere bandindikkers staan opgesteld
bank			algemene term voor een afwijkende grondlaag, veelal een vast, verkitte ijzer- of leemlaag
banket			kunstmatige strandverhoging nabij de duinvoet die wordt gebruikt als standplaats voor strandpaviljoens op recreatiestranden.
bankrekeningnummer			rekeningnummer bij een bank waarmee het subject betalingen doet of restituties kan ontvangen.
bar	bar		eenheid die de luchtdruk aangeeft
baratterie			onrechtmatige handeling van kapitein of bemanning, die nadelige gevolgen voor de reder of de verzekeraar heeft.
bareboat charter			demise charter
barograaf			zelfregistrerende barometer
barometer			instrument waarmee de atmosferische luchtdruk wordt gemeten.
barrière-eiland			een hoofdzakelijk uit zand bestaande afzetting die door golfwerking tot boven het zeeniveau is opgebouwd en door een lagune van de kust is gescheiden.
barrièrekust			door sedimentatie ontstaan stuk land, min of meer evenwijdig aan de kust, waarvan de top boven het niveau van gemiddeld hoogwater ligt.
barrièrerif			type koraalrif dat evenwijdig loopt met de oever
barrières			belemmeringen, obstakels
basalt			donkergekleurd, zeer hard, vulkanisch gesteente
basalton			type betonzuil.
basaltzuil			zuilvormig toplaagelement van basalt.
bascule brug			brug, met één val, draaibaar om een horizontale as, waarbij de ballast en de klap een onveranderlijke stand hebben t.o.v. elkaar.
base			een alkaline stof, die een pH heeft die hoger is dan 7,5.
baseline onderzoek			een inventarisatie van een natuurlijke gemeenschap of omgeving met als doel het geven van een maatstaf voor de toestand op een bepaald moment in tijd.
basis			het gedeelte van het dijklichaam dat de ondergrond vormt voor een granulair filter of een geotextiel
basis taak complexiteit			een project wordt gekarakteriseerd met een basis taak complexiteit als er een relatief kleine inspanning of middelen noodzakelijk zijn om het project uit te voeren.
basisafslag			duinafslag boven het maximum stormvloedpeil bij ontwerpomstandigheden.
basisafvoer	Qo		trage afvoer - dat deel van de afvoer dat als gevolg van langdurige berging eerst na geruime tijd tot stand komt.
basisafvoer index			numerieke index die de verhouding van de totale afvoer ten opzichte van de basisafvoer kwantificeert.
basisbreedte (van een hoogwater hydrograaf)			tijdsinterval tussen het begin en einde van de directe afstroming die veroorzaakt wordt door een storm.
basiscertificaat mari- fonie			certificaat dat men nodig heeft om een eenvoudige marifoon voor de binnenwateren te mogen bedienen.
basisinformatie			werksoort waarbij verzameling van basisinformatie plaatsvindt voor meerdere doeleinden. Basisinformatie kan meerdere malen geleverd worden
basiskaart overstro- mingsrisico			kaart die de potentiële overstromingsgebieden toont, bijvoorbeeld Rheinatlas
basiskustlijn	BKL		de kustlijn die in het kader van de kustlijnzorg zal worden gehandhaafd.
basislijn			“waterlijn vanaf waar de breedte van de ”“territoriale zee”” en andere rechtsgebieden van de zee worden gemeten.”
basismateriaal			bovenste laag van het grondlichaam onder de bekledingsconstructie.
basisonderhoudsni- veau	BON		het minimaal noodzakelijke onderhoud om de functionaliteit van de infrastructuur te waarborgen.
basispeil			extreme hoogwaterstand met (per definitie) een overschrijdingsfrequentie van 1/ I0.000 per jaar
basisrapport			tAW-rapport dat achtergrondinformatie voor gebruikers van de TAW leidraden bevat
basisrioleringsplan	BRP		een plan waarin op gedetailleerde wijze wordt aangegeven hoe de inzameling en afvoer van afvalwater en neerslag binnen een gebeid dient te gebeuren.
basistechniek			afzonderlijk te onderscheiden uitvoeringswijze, gericht op de reiniging van de bodem, bijvoorbeeld bodemluchtextractie.
batchgewijs			partij voor partij
baten-kosten ratio			de verhouding tussen de huidige waarde van alle opbrengsten ten opzichte van de huidige waarde van alle kosten.
bathyale zone			het deel van de zee tussen 200 en 1000 meter diepte waar geen zonlicht meer kan doordringen.
bathymetrie			het meten van de diepte van de meren, zeeën en oceanen.
bathymetrische kaart			kaart van de oceaan, waarop de diverse diepten van de zeebodem door middel van dieptelijnen worden aangegeven.
bathypelagisch			organismen leven in de waterkolom tussen 2000 en 4000 meter diepte, nabij de diepzeebodem.
bathyscaaf			duiktoestel voor diepzeeonderzoek, waarmee tot op diepten van meer dan 10.000 meter wordt gedoken
bathysfeer			bolvormig stalen toestel voor diepzeeonderzoek
bebouwingscluster			een vlakvormige verzameling van gebouwen bij een kruispunt van wegen in het buitengebied
bebouwingsconcentra- tie			een door een besluit van de gemeenteraad - bij voorkeur op grond van de Wet op de Ruimtelijke Ordening - aangegeven kernrandzone, bebou- wingslint of bebouwingscluster met een historisch gegroeide menging van kleinschalige buitengebied- en niet-buitengebiedfuncties.
bebouwingslint			een lijnvormige verzameling van gebouwen langs een weg in het buitengebied, doorgaans dubbelzijdig aanwezig, met geringe afstanden tussen de bouwkavels
beddingconstante			coëfficiënt die de verhouding aangeeft tussen de door de grond geleverde tegendruk en de zakking van de grond ten gevolge van een bovenbelasting (een parameter die de stijfheid van de ondergrond uitdrukt)
bedenking			het schriftelijk dan wel mondeling kenbaar maken van een voorbehoud tegen een ontwerpbeschikking
bedenking			de gemotiveerde bedenking die is ingebracht naar aanleiding van een gepubliceerde ontwerpbeschikking krachtens de vigerende wetgeving, zoals bedoeld in artikel 3.19, 3.24, 3.25 Algemene Wet Bestuursrecht.
bediening			werksoort waarbij het gaat om de verkeersbe- heersing in de verkeerbeheersingcentrales, de bediening en controle van tunnels en bruggen in rijkswegen en de bediening van objecten (bruggen, stuwen, stormvloedkeringen en sluizen).
bediening ter plaatse			bediening vanuit een centraal op het sluiscom- plex of direct bij de brug gelegen bedieningsgebouw
bedienings beheer			het vaststellen van het bedieningsplan op basis van geformuleerd beleid. Dit is een tactische functie benodigd voor de procesvoering
bedieningsruimte			ruimte van waaruit een (deel-)installatie kan worden bediend
bedrijfs rechtsvorm			type rechtsvorm waaronder de vestiging, vereniging of stichting aan het economische/maatschappelijke verkeer deelneemt
bedrijfsafvalwater			afvalwater dat vrijkomt bij door de mens bedrijfsmatig of in een omvang alsof zij bedrijfsmatig was, ondernomen bedrijvigheid, dat geen huishoudelijk afvalwater, afvloeiend hemelwater of grondwater is
bedrijfsafvalwaterrap- portage	BAWR		de opgave door een lozend bedrijf (schriftelijk dan wel digitaal aangeleverd) van zijn bedrijfs- afvalwater
bedrijfsauto			auto ten dienste van en op naam van een bedrijf
bedrijfshaven			haven bij een scheepswerf of bedrijf.
bedrijfsproces			de specifieke wijze van technisch handelen (incl. zuivering) van een bedrijf dat leidt tot een bepaalde omvang van producten en afvalproducten.
bedrijfsruimte			een naar zijn aard en inrichting als afzonderlijk geheel te beschouwen ruimte of terrein, niet zijnde een woonruimte, een zuiveringtechnisch werk of een openbaar vuilwaterriool
bedrijfstakindeling wvow			bedrijfstak, zoals onderscheiden in de WVOW of uitvoeringsbesluiten ten aanzien van de WVOW
bedrijfsvoering			de wijze waarop financiële en personele middelen worden ingezet teneinde zo effectief en efficiënt mogelijk afgesproken producten te leveren c.q. taken te vervullen.
bedrijfswateraanvoer- leiding			buis of samenstel van buizen waardoor bedrijfs- water toegevoerd wordt aan de bedrijfswaterkelder
bedrijfswaterruimte			deel van een gebouw waar zich de bedrijfswa- terkelder en/of -pompen bevinden
bedvormende afvoer			gefingeerde stationaire afvoer die eenzelfde gemiddelde bodemligging bewerkstelligt als het geval zou zijn bij het werkelijk afvoerverloop.
beek			een natuurlijke smalle waterloop zonder getij.
beeker-sampler			bestaat uit een snijkop met daaraan bevestigd een doorzichtige polyvinylchloride (PVC)- steekbuis die met verlengstangen de bodem in wordt gedreven.
beekleem			natuurlijk, fijn materiaal, afgezet in riviertjes of stroompjes - met meer of minder plastisch- cohesieve eigenschappen, die afhankelijk zijn van het vochtgehalte. Het is minder fijn dan klei - het lutumgehalte is geringer
begeleid natuurlijke eenheid			een aaneengesloten natuur- en bosgebied met een oppervlakte van ten minste 1.000 hectaren, waarin grootschalige landschapsvormende processen - zowel fysische als biologische - met ondersteuning van een beperkt aantal beheersmaatregelen door terreinbeheerders zorgen voor variaties in het landschap.
begemann-sampler			continu boorsysteem om zonder te boren in één keer vanaf het maaiveld een monster van tien a twintig meter lengte te steken.
beginvoorwaarden			verzameling gegevens die de hydrologische gesteldheid van een modelgebied aan het begin van een simulatieperiode beschrijven.
begrotingsartikel			onderdeel van de Rijksbegroting. Vroeger op basis van hoofdbeleidsterreinen en het onderscheid tussen apparaat- en programma- uitgaven. Nu op basis van werksoorten en het onderscheid tussen productuitgaven en directe uitvoeringsuitgaven enerzijds en indirecte uit- voeringsuitgaven anderzijds.
behandelen geur			het nemen van maatregelen met als doel de geurbelasting te verlagen
behandelingsinstallatie			een installatie die gebruikt wordt om afvalwater te behandelen voordat het in het milieu wordt geloosd.
beheer			het verantwoordelijk zijn en zorgdragen voor het handhaven of bereiken van een vooraf vastgesteld kwaliteitsniveau van het beheerde object of de beheerde functie
beheer			administratie, bestuur
beheer			het beheren van, de zorg en verantwoording voor eigendommen van derden
Beheer			de overheidszorg met betrekking tot een of meer afzonderlijke watersystemen of onderdelen daarvan, gericht op de in artikel 2.1 van de waterwet genoemde doelstellingen.
beheer en onderhoud			werksoort waarbij het er om gaat de bestaande functionaliteit van het hoofdwegennetwerk en het functioneren van de watersystemen in kwalitatieve en kwantitatieve zin in stand te houden en de handhaving van wet- en regelgeving voor de instandhouding daarvan (klassieke waterstaatswetgeving).
beheer- en ontwikkel- plan Rijkswateren	BPRW		overgang tussen de in vrij abstracte termen gestelde Nota Mobiliteit en Nota Waterhuishouding en het concreet geformuleerde uitvoeringsplan dat elke dienst van Rijkswaterstaat jaarlijks moet opstellen
beheer slibverwer- kingsinstallaties			het beheren van slibverwerkingsinstallaties waardoor het bij het zuiveringsproces vrijkomende slib alsmede het van derden ontvangen slib wordt ontwaterd, gebufferd en bewerkt.
beheerder			publiekrechtelijke instantie of (rechts) persoon die toeziet op de instandhouding o.a. van een waterstaatswerk.
beheerderoordeel			beoordeling van de veiligheid op basis van eigen inschatting van de beheerder.
beheers- en onderhoudsplan.	BOP
beheersaccent			accenten van waaruit het waterbeheer binnen Rijkswaterstaat vorm wordt gegeven.
beheersgebied			gebied waarvoor geldt dat één organisatie dit beheert.
beheersmaatregel			maatregel die de beheerder naar aanleiding van de toetsing treft om het waterkerend vermogen weer op peil te brengen (voorziening).
beheersplan procedure			procedure die gevolgd moet worden bij het vaststellen van het beheersplan
beheersregister			het geheel van activiteiten dat noodzakelijk is om te waarbogen dat de functies van de waterkering blijven voldoen aan de daarvoor vastgestelde eisen en normen.
beherende instantie			organisatorische eenheid, verantwoordelijk voor de zorg en het gebruik van een gebied of locatie of verantwoordelijk voor het beheren van basisinformatie.
behoud			afstand over de grond.
behouddoel			instandhoudingsdoelstelling waarbij het doel zich richt op het behouden van de staat van instandhouding van soorten en habitats.
behouden-varen- verzekering			scheepsverzekering op het casco, waarbij slechts de schade is gedekt die is ontstaan door het niet arriveren van het schip in de bestemmingshaven
behoudopgave			opgave om de instandhoudingsdoelstellingen zoals die in een aanwijzingsbesluit voor Natura 2000 zijn gegeven te behouden.
bekendmaking			een schriftelijke of mondelinge mededeling aan derden.
bekken			massa water, natuurlijk of kunstmatig, die gebruikt wordt voor opslag en regulering van waterbronnen.
bekken voor hoogwa- terbeheersing			bekken wat alleen gebruikt wordt voor de tijdelijke opslag bij hoogwater die vervolgens zo snel als mogelijk met in achtneming van de beneden- stroomse omstandigheden afgelaten wordt.
bekkencomité (in vlaanderen)			het bekkencomité verenigt vertegenwoordigers van de bestuursniveaus actief binnen het bekken en heeft de goedkeuring van de dossiers als taak
bekleding			dat waarmee iets bekleed is
bekleding waterkering			de bovenlaag eventueel in combinatie met een filter en de onderlaag van de waterkering ter hoogte van en onder het maatgevende hoogwa- terpeil
bekledingtype			een object dat het dijklichaam moet beschermen tegen golfaanval en stroming.
bekleidingsconstante			een evenredigheidscoëfficiënt tussen de door de grondslag geleverde tegendruk en de verplaatsing van een oppervlak onder een verticale belasting. De beddingconstante kan worden bepaald met behulp van een plaatbelastingproef. De bekledingsconstante is een veerconstante die de stijfheid van de ondergrond uitdrukt bij een bepaalde grootte van het belaste oppervlak.
beladingcoëfficiënt			getal dat de verhouding aangeeft van de inhoud van het schip (tussen lege en geladen lastlijn) tot de belaadbare ruimte.
beladingsgraad			het percentage van het beschikbare laadvermogen dat wordt gebruikt voor het vervoer van passagiers, vracht en/of post.
belang-betaling- zeggenschap			trits die de bestuurlijke wijze van waterschappen weergeeft.
belanghebbende			de geïnteresseerde partijen, ofwel zij die een belang hebben in een water management aangelegenheid waarbij de interesse is gelegen in ofwel de exploitatie of in de bescherming van de hulpbron.
belasting			druk door een last uitgeoefend
belasting			op een constructie (een waterkering) uitgeoefende in- en uitwendige krachten, ofwel de mate waarin een constructie door in- en uitwendige krachten wordt aangesproken, uitgedrukt in een fysische grootheid die voor het bezwijkmecha- nisme typerend kan zijn.
belasting			de totale hoeveelheid van een stof die in een watersysteem terecht komt.
belasting toetsing			de belasting die de profielverdediging van een dwarsprofiel ondergaat in het kader van toetsing
belastinggevallenmethode			de methode voor het vaststellen van de dijkta- felhoogte uit de bepalende belastingscombinaties - waterstand Hoek van Holland, rivierafvoer en windsnelheid.
belastingjaar			jaar waarvoor het uitgereikte aanslagbiljet geldt, dit komt overeen met een kalenderjaar en loopt van 1 januari t/m 31 december van een jaar..
belastingtrap			een periode waarbij in de veldproefprocedure de verticale belasting gelijk blijft of in de triaxiaal- proefprocedure de celspanning gelijk blijft.
beleid			het geheel van gemaakte bestuurlijke keuzen
beleid			wijze van behandeling van een zaak met betrekking tot de gevolgde of te volgen beginselen of gedragslijn
Beleids Ondersteunend
beleidsanalyse			methodiek waarmee systematisch alternatieve oplossingen worden ontwikkeld en afgewogen
beleidsdoelprogram- mering			het opstellen van een compleet programma van maatregelen op basis van het vastgestelde beleid, zonder dat rekening wordt gehouden met de financiële randvoorwaarden.
beleidsoptie			een set maatregelen op basis waarvan modellen berekeningen uitvoeren.
beleidsplan drink- en industriewatervoorziening	BDIV
beleidsplannen			document, waarin (landelijk) vastgesteld beleid met haar doelen en benodigde middelen is opgenomen.
beleidsteam			orgaan, waarbinnen onder voorzitterschap van de burgemeester of Commissaris der Koningin besluitvorming, beleidsbepaling en beleidscoördinatie plaatsvindt.
beleidsvisie recreatie- toervaart nederland	BRTN		beleidsvisie uitgebracht door de SRN, Stichting Recreatietoervaart Nederland in 1997 en in 2000.
beleidsvoorbereiding en -evaluatie			werksoort die de ondersteuning bij de beleidsvoorbereiding, de voorbereiding van strategische beleidskeuzen en beleidsevaluaties betreft. Het gaat hierbij o.a. om bijdragen aan de voorbereiding van de grote nota's als Structuurschema Verkeer en Vervoer (SVV), 4e Nota Waterhuishouding (NW4) en Meerjarenplan Verkeersveiligheid (MPV).
bellenscherm			een installatie over de bodem van een waterloop om twee soorten van met elkaar in open verbinding staande oppervlaktewateren te scheiden of om de waterkwaliteit van een oppervlaktewater te verbeteren door middel van luchtbellen
beloodsing			voor de kust van Oostende en Westkapelle zijn opstapplaatsen voor zeeloodsen. Bij Vlissingen nemen rivierloodsen het roer over. Loodsplicht geldt voor schepen langer dan 80 meter. Via een walraderketen langs de Westerschelde is ‘loodsen op afstand' mogelijk. Loodsen hebben kennis van getijden, stromingen, vaargeulen en communicatieprocessen in de havens.
beluchtingcircuit			aëratietank in de vorm van een omloopreactor
beluchtingelement			apparaat dat zorgt voor de verdeling van lucht in fijn verdeelde vorm in afvalwater
bemalen			het verwijderen van overtollig water door middel van een gemaal.
bemalinggebied			een gebied waaruit het overtollige water door middel van een gemaal wordt verwijderd.
bemalinggebied planningsmodel			type model gebruikt voor het geven van een overzicht van een specifiek afwateringsgebied.
bemalingleiding			buis of samenstel van buizen waardoor water onder druk wordt getransporteerd
bemanning			op een koopvaardijschip alle opvarenden die een arbeidsovereenkomst met de reder hebben en geen passagier zijn.
bemonsteren			het verkrijgen van een representatief monster ten behoeve van het analyseren van het afvalwater of slib
bemonsteringshoogte			hoogteligging van een sensor of een monstername ten opzichte van een vergelijkingsvlak.
bemonsteringsinterval			afstand (in ruimte of tijd) tussen 2 metingen (=monsters) van een continu signaal.
beneden de wind			aan de kant waar de wind naartoe blaast.
benedenbeloop			deel van het talud tussen teen en buitenberm.
benedengrens			de minimale waarde waar iets aan moet voldoen
benedenloop			het gedeelte van een rivier (waterloop) in het lage deel van het stroomgebied.
benedenpand			deel van een rivier dat door het lage gedeelte van het stroomgebied stroomt en uitmondt in een andere rivier of in zee. Dit gedeelte staat onder invloed van eb en vloed.
benedenrivier			het gedeelte van een rivier met een constante stroomrichting dat een verticale getijbeweging heeft.
benedenrivierengebied			een gebied waar de waterstand van de rivier wordt bepaald door de waterstand op zee en de rivierafvoer
Benelux economische unie	BEU
Benelux middengebied	BMG
benthisch			op of in substraat levend
benthos			de zeebodem.
benthos			dierlijk leven op bodem van wateren
bentivoor			benthoseter
bentoniet			kleimineraal
benutting			infrastructurele maatregelen die zijn gericht op een beter gebruik van het bestaande hoofdwegennet.
benzeen	C6H6		organische-chemische vluchtige verbinding (C6H6), die behoort tot de aromatische koolwaterstoffen
beoordelingsniveau			moeilijkheidsniveau van een toetsingsstap ten aanzien van rekenregels of gegevensinwinning.
beoordelingsprofiel			denkbeeldig minimum profiel van gedefinieerde afmetingen dat binnen het werkelijk aanwezige profiel van een dijk moet passen.
beoordelingsschema			opeenvolging van stappen waarmee voor een beoordelingsspoor het toetsingsresultaat kan worden bepaald.
beoordelingsspoor			eén van de aspecten aan de hand waarvan de toetsing op veiligheid van de waterkering wordt uitgevoerd.
beoordelingsspoor			het geheel van te toetsen object (waterke- ring/kunstwerk), toetsaspect en belasting van het object.
bepaling vergunning			een bepaling geeft de relatie aan tussen vergunningen, objecten / administratieve gebieden (ten behoeve van kadastraal. perceel.) en relevante bepalingen
bepalingsgrens			laagste of hoogste waarde van de grootheid waarvan het meetresultaat met een bepaalde nauwkeurigheid kan worden vastgesteld.
beperkt certificaat maritieme radiocommunicatie	Marcom-B		het basiscertificaat, uitgebreid met een GMDSS- module.
beplanting			natuurlijke vastgoedobjecten in lijnvormig en/of puntvormig voorkomen
bereidheid tot betalen			een financiële maatstaf voor de waarde die een consument, producent of de maatschappij bereid is te betalen om te kunnen beschikken over een specifieke hoeveelheid of kwaliteit van een zeker goed of dienst.
bereikbaarheid			bereikbaarheid is één van de vier thema's binnen Wegbeheer. De mate waarin een bepaald gebied bereikbaar is vanuit andere gebieden. De voornaamste kenmerken hebben betrekking op de verplaatsingen (relaties) tussen de gebieden, de snelheid en betrouwbaarheid van die relaties en de toegankelijkheid. De kwaliteit van de bereikbaarheid wordt bepaald met het criterium trajectsnelheid.
berekende overstort- frequentie lozingspunt			het theoretisch gemiddeld aantal keren dat per jaar een overstorting plaatsvindt bepaald op basis van een hydraulisch modelberekening met een meerderjarige (37) regenreeks van Kuipers
bergboezem			een door kades omsloten gebied langs een rivier, waar in geval van hoge waterstanden water in kan stromen dat tijdelijk vastgehouden kan worden (water wordt dus opgeborgen in de boezem).
bergen			het in veiligheid brengen van schepen en ladingen die door kapitein en bemanning zijn verlaten of in nood verkeren.
bergend vermogen oppervlaktewater			de hoeveelheid oppervlaktewater die maximaal in de boezem of in de polder kan worden geborgen tussen het peil en de maximaal toelaatbare waterstand
bergende breedte	B		de breedte van de waterspiegel.
berghaven			binnenhaven waar vissersvaartuigen en dergelijke kunnen overwinteren.
berghout			uitstekende plank of balk rond het vaartuig die dienst doet als stootrand.
berging			het opslaan van een hoeveelheid stof in een bepaald gebied.
berging in bodemonef- fenheden			hemelwater geborgen in oppervlakte oneffenheden die niet bijdraagt aan de afstroming.
berging in randvoor- ziening			de inhoud van de randvoorziening gelegen onder het niveau van de bovenkant van de externe overstortdrempel in een rioleringsgebied
berging meer			extra rioolinhoud die in de berekening wordt meegenomen, bijvoorbeeld in putten of gemalen, gegevens afkomstig uit het rioleringsplan.
berging minder			minder rioolinhoud die in de berekening wordt meegenomen, bijvoorbeeld t. g.v. verzakkingen of D.W.A. vulling, gegevens afkomstig uit het rioleringsplan.
berging op straat			het deel van de neerslag dat op het verhard oppervlak valt en dat niet tot afstroming naar het riool komt.
berging rioolbemaling- gebied			de voor het afvalwater beschikbare inhoud van het stelsel van leidingen en knooppunten ten behoeve van het betrokken rioolbemalinggebied
bergingscapaciteit	V		het volume water dat geborgen kan worden tussen het stuwpeil en het aanvaardbaar hoogste peil.
bergingsgebied			een krachtens de Wet ruimtelijke ordening voor waterstaatkundige doeleinden bestemd gebied, niet zijnde een oppervlaktewaterlichaam of onderdeel daarvan, dat dient ter verruiming van de bergingscapaciteit van een of meer watersystemen en ook als bergingsgebied op de legger is opgenomen
bergingsvaartuig			schip dat speciaal is gebouwd voor het bergen van schepen.
bergingsverandering	V		toename (positief) of afname (negatief) van de berging.
bergvaart			binnenvaartterm, gebruikt voor schepen die de Rijn richting Bazel bevaren.
berichten aan zeevarenden	BAZ		de dagelijkse berichten die worden uitgegeven door de afdeling hydrografie van het ministerie van Defensie, en als doel hebben zeevarenden in staat te stellen hun zeekaarten te corrigeren.
berm			horizontale of licht hellende strook grond langs een weg, spoorweg, sloot of dijk
bermfactor			factor bepaald door golfhoogte en waterdiepte boven de berm, benodigd voor ontwerp en toetsing op toplaaginstabiliteit van steenzettingen op een buitenberm.
bermstrook			de afstand die een schipper veiligheidshalve aanhoudt tussen zijn vaarstrook en de teenlijn van de oever
beroep			het in het kader van een wettelijke bevoegdheid vragen van een voorziening tegen een besluit bij een ander bestuursorgaan dan hetwelk het besluit heeft genomen (administratief beroep), dan wel bij een administratieve rechter.
beroepsprocedure			de procedure volgens welke een beroep dient te verlopen
beschermd natuurmonument			een terrein of water dan wel het samenspel daarvan, dat om zijn natuurwetenschappelijke betekenis of zijn natuurschoon op grond van artikel 10, Natuurbeschermingswet 1998 als zodanig is aangewezen.
beschermde gebieden			vogel- en habitatrichtlijngebieden, drink- en zwemwaterrichtlijngebieden
beschermende gronden			gronden die achterliggend land beschermen tegen afkalving door golfslag en gronden langs een boezemwater waar het achterland binnen een afstand van 100 meter uit de waterkant een maaiveldhoogte heeft die lager is dan het boe- zempeil. De ligging is aangegeven op de bij de Keur behorende Keurkaarten.
beschermingszone			zone binnen het gebied dat onder werking van de keur of Wbr valt en die als zodanig in de legger is opgenomen
beschermingszone			aan een waterstaatswerk grenzende zone, waarin ter bescherming van dat werk voorschriften en beperkingen kunnen gelden
beschikbaar chloor			een maat voor de hoeveelheid chloor die beschikbaar is in gechloreerde kalk, hypochloride stoffen en andere materialen.
beschikbaarheid			het percentage tijd waarin een systeem functioneert zoals bedoeld.
beschikbaarheid			voorwaarden waaronder een (deel)gegeven of (deel)gegevensverzameling kan worden gebruikt.
beschikbaarheideisen			deze eisen bepalen of een object veilig bruikbaar (=beschikbaar) is.
beschikbare grondwa- tervoorraad			het jaargemiddelde op lange termijn van de totale aanvulling van het grondwaterlichaam, verminderd met het jaargemiddelde op lange termijn van het debiet dat nodig is om voor bijbehorende oppervlaktewateren de doelstellingen van ecologische kwaliteit van artikel 4 (Europese Kaderrichtlijn Water) te bereiken, teneinde een verslechtering van de ecologische toestand van die wateren alsmede significante schade aan de bijbehorende terrestrische ecosystemen te voorkomen -
beschikking			een besluit over een aanvraag
beschikkingsaanvraag			een verzoek om een beschikking voor het gebruik van een watersysteem
beschikkingsaan- vraagprocedure			de procedure volgens welke een aanvraag dient te verlopen
beschikkingsprocedure			de procedure volgens welke een beschikking dient te worden ingediend en behandeld
beschrijving filterlaag			beschrijving van de eigenschappen van een filterlaag in een profielverdediging van breuksteen
beschut water			het geheel aan Nederlandse binnenwateren, met uitzondering van de grote Deltawateren, IJsselmeer / Markermeer en Waddenzee
beslag			hulpmiddelen voor bevestiging en bediening van tuigage en boot
besliselement			de representatie van een beslisboom in tabelvorm, waarbij uitgegaan wordt van een steeds verder gaande verfijning, naarmate je verder naar rechts in de beslistabel komt.Het streven naar een steeds verdere verfijning houdt in dat de eer
besliskolom			kolom in de beslistabel. Een kolom representeert een bepaalde waardereeks.
beslisrij			bij elke rij in de beslistabel (ongeacht de kolom) hoort een scenario.
beslissing ondersteunend systeem	BOS		schema of handleiding dat behulpzaam is bij het nemen van beslissingen, vaak geautomatiseerd.
besluit			onder besluit wordt verstaan: een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publiekrechtelijke rechtshandeling.
Besluit aanwijzing gevaarlijke afvalstoffen	BAGA		besluit aanwijzingen gevaarlijke afvalstoffen
Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer	Barim		BWBR0022762-Besluit van 19 oktober 2007, houdende algemene regels voor inrichtingen (Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer)
besluit hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden	WHVBZ
Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water	BKMW
Besluit Ontgrondingen in Rijkswateren	BOR
Besluit Risico Zware Ongevallen	BRZO
besluit ruimtelijke ordening	Bro		BWBR0023798 Nederlandse regeling betreffende het besluit ruimtelijke ordening
besluitvorming			het komen tot een bepaald, gemotiveerd besluit
bessel ellipsoïde			ellipsoïde model zoals toegepast voor Nederland
best bestaande technieken	BBT		die (zuivering)technieken waarmee verontreiniging bij de huidige stand van de techniek maximaal kan worden beperkt en die tenminste één keer in de praktijk zijn toegepast
best uitvoerbare technieken	BUT		die (zuivering)technieken, die op grond van praktijkervaring en vanuit economisch oogpunt voor een normaal renderend bedrijf, redelijkerwijs kunnen worden geëist een zekere restverontreiniging wordt uit waterkwaliteitsoog- punt aanvaardbaar geacht
bestaand gebruik			een activiteit, die al dan niet jaarlijks vergunning behoeft.
bestek			de uitkomst van de berekening van de geografische breedte en lengte waarop het schip zich bevindt.
bestek			een zo volledig mogelijk omschreven bouwplan
bestemming			bestemming van gronden zoals opgenomen in een bestemmingsplan. Onder grond valt ook (oppervlakte)- water.
bestemmingsplan			gemeentelijk plan voor de ruimtelijke ordening, waarin de bestemming, ofwel de toegestane wijze van gebruik (en inrichting), van land (en water) wettelijk bindend zijn of kunnen worden vastgelegd.
bestorting			op bodem en/of taluds aangebracht los materiaal (stortsteen, grind of betonpuin) ter voorkoming van erosie of het opdrijven van de eigenlijke verdediging
bestrijdingsteam			team dat de (rampen/incident)bestrijding uitvoert
besturingkanaal			onderdeel van de besturingsmodule dat b.v. een klep aanstuurt.
besturingsmodule			het systeem dat stuurberichten van Invoer en Verwerking ontvangt en omzet in signalen die bijvoorbeeld kleppen aanstuurt.
bestuurder			functionaris die sturing geeft aan het openbaar bestuur
bestuursakkoord wa- terketen			“akkoord waarin drinkwaterbedrijven, gemeenten, waterschappen en de ministeries van VROM en Verkeer en Waterstaat hebben besloten de onderlinge samenwerking versterken met als doel ”“het stimuleren van een meer doelmatige, transparante waterketen”“.”
bestuursverkiezing			het algemeen bestuur van een waterschap wordt eens in de vier jaar gekozen door de belastingbetalers (burgers en bedrijven).
bèta activiteit	bèta		mate van straling van elektronen uit een mengsel als gevolg van radioactief verval in het mengsel
betalingsvoorwaarden			voorwaarden geformuleerd in het contract waarbij de opdrachtgever de opdrachtnemer pas zal betalen voor zijn werkzaamheden.
beteugeling			dichting van geulen en kreken bij bedijkingen.
beting			zware verticale balk, die aan de onderkant op de kiel of de voorsteven rust en boven op het voorschip door het dek heen steekt
beton			bouwmateriaal, bestaande uit een zeer hard mengsel van kalk of cement met zand, grind of steenstukken en water
beton (profielverdedi- ging)			een object dat als vlak wordt weergegeven dat specifiek de waterkering verdedigt in de vorm van een betonlaag.
betonblok			blokvormig toplaagelement van beton.
betonning			een systeem van boeien en bakens, waarmee in open zee of in een vaarwater ondiepten of de aanwezigheid van gevaarlijke objecten worden aangegeven.
betonpuin			massa vergruizeld beton (restproduct) dat wordt gebruikt als granulair materiaal.
betonzuil			zuilvormig toplaagelement van beton.
betrekkingslijn			grafische voorstelling, die aangeeft welke peilen aan de verschillende peilschalen bij (quasi- )stationaire afvoertoestand met elkaar overeenkomen.
betrekkingslijn			de grafische voorstelling aangevende welke waterstanden bij verschillende meetstations langs een waterloop bij stationaire afvoertoestand met elkaar overeenkomen.
betrouwbaar			deugdelijk
betrouwbaar			geloofwaardig
betrouwbaarheid			de gevoeligheid van een meetontwerp voor mo- delfouten
betrouwbaarheid			het vermogen een functie te vervullen in een bepaalde omgeving gedurende een van tevoren bepaalde periode, belastingswisselingen of gebeurtenissen
betrouwbaarheid analyse			onderzoek waarbij de betrouwbaarheid en de onderlinge afhankelijkheid van de geoptimaliseerde parameters in een gekalibreerd model gekwantificeerd worden.
betrouwbaarheidsinterval			het numerieke bereik waarbinnen een onbekende geschat wordt met een zekere betrouwbaarheid
betrouwbaarheidsli- mieten			de extremen van het betrouwbaarheidsinterval
betrouwbaarheidsni- veau			het percentage zekerheid waarmee kan worden aangegeven dat een zekere bewering juist is of het percentage zekerheid dat een gegeven interval een onbekende insluit
beurtschip			binnenvaartschip dat wordt ingezet bij de beurtvaart.
beurtvaart			geregelde dienst van binnenvaartschepen tussen bepaalde plaatsen.
bevaarbaarheidklasse			klassenindeling welke de bevaarbaarheid aangeeft van een vaarweg
bevaarbare breedte			aanwijzing voor de onder normale omstandigheden beschikbare vaarbreedte, vastgesteld met de voor die vaarweg geëigende meetmethode: betonning, geulen of gegarandeerde bevaarbare breedte.
bevloeiing			irrigatiemethode waarbij het water over het grondoppervlak naar het gewas stroomt.
bevoegd gezag			de instantie die officieel het gezag heeft
bevoegd gezag			overheidsorgaan dat bevoegd is tot het geven van een beschikking of het nemen van een ander besluit in relatie tot een wet
bevoegd gezag			tot verlening van een watervergunning bevoegd bestuursorgaan
bevoegde autoriteit			een of meer autoriteiten, aangewezen overeenkomstig artikel 3, lid 2 of lid 3 (Europese Kaderrichtlijn Water) -
bevolking			zij die hun woonplaats hebben in het gebied (GBA ingeschrevenen en illegalen)
bevolkingsdichtheid			aantal inwoners per oppervlakte-eenheid [gewoonlijk per km2]
bevrachting			de overeenkomst waarbij de ene partij (de vervrachter) zich in ruil voor een bepaalde prijs jegens de andere partij (de bevrachter) verplicht een aangewezen schip geheel of gedeeltelijk beschikbaar te stellen voor het vervoeren van goederen en/of personen.
beweegbare brug			brug waarvan de verbinding over het water deels of geheel tijdelijk onderbroken kan worden teneinde doorvaart mogelijk te maken.
bewerkte data			data aangepast/ bewerkt door: - filteren | - schematiseren | - smoothen | - reduceren.
bewolkingsgraad			het deel van de hemel dat bedekt is met wolken.
bewoners			personen die volgens het GBA een verblijfseen- heid/woning stelselmatig bewonen (woonplaats)
bewortelbare zone			deel van de grond, waarin de plantenwortels kunnen doordringen.
bewortelingsdiepte			diepte waarop een één- of tweejarig volgroeid gewas nog juist voldoende wortels in een 10% droog jaar kan laten doordringen om het aanwezige vocht aan de grond te onttrekken, ook wel 'effectieve bewortelingsdiepte' genoemd.
bezinkbare stoffen			dat gedeelte van de oorspronkelijk aanwezige opgeloste stoffen, dat na een voorgeschreven bezinktijd onder voorgeschreven omstandigheden door bezinking kan worden verwijderd.
bezinking			door neerslag uit een vloeistof gevormde laag
bezinking			een proces waarbij deeltjes in een grote tank rustig bezinken en helder water bij de afvoer wordt verkregen.
bezinksnelheid			snelheid van bezinking van vaste stoffen onder vastgelegde omstandigheden
bezoekverslag			vastlegging van gegevens betreffende een regulier bedrijfsbezoek
bezwaar			het gebruik maken van de ingevolge een wettelijk voorschrift bestaande bevoegdheid, voorziening tegen een besluit te vragen bij het bestuursorgaan dat het besluit heeft genomen.
bezwijken			doorbraak van dijk of duin (einde waterkerende functie).
bezwijkmechanisme			de wijze waarop een constructie bezwijkt
bicarbonaten			zouten die het anion HCO3- bevatten
bijboot			open vaartuigje dat op sleeptouw of aan boord meegenomen wordt en dient om een anker uit te brengen, als verbinding met de wal en dergelijke.
bijdraaien			met gestopt schip met de wind op een zijde gaan liggen, waardoor met de andere zijde lij wordt gemaakt
bijkomend oppervlak			klein verhard oppervlak buiten de normale weg- breedte
bijkomende gegevens			data over randconstructies zoals gecombineerde riool overstorten, splitsingen, tanks, regulatie werken en pompstations die de resultaten van een rioolmodel aanzienlijk kunnen beïnvloeden.
bijlbrief			koopbrief van een schip waarin de verkoper zich voor de koopprijs van het schip laat verpanden.
bijlbrief			verklaring van de scheepsbouwmeester dat een schip op zijn werf is gebouwd en opgeleverd
bijleggen			schip met de kop recht in de wind leggen
bijliggen			een deel van de vracht van een ander schip overladen.
bijzonder onderhoud			omvat onderhoudswerkzaamheden van constructieve aard, zoals vervanging en reconstructie en voor waterkeringen ophoging en herstel van door verzakking ontstane scheuren en gaten tot het in een legger of op andere wijze vastgestelde profiel.
bijzondere bepaling			de koppeling van een bijzondere bepaling aan een specifieke vergunning en een specifieke waarde van de parameter van de bijzondere bepaling in de daarbij aangegeven eenheid
bijzondere bepaling			beperkingen voortkomend uit reglementen
bijzondere markering			geeft een gebied aan met een bijzondere bestemming die in de regel op kaarten en in publicaties omschreven is
bijzondere natuur			natuurlijk voorkomende levensgemeenschappen die relatief zeldzaam zijn, of waar relatief zeldzame plant- en diersoorten deel van uitmaken.
bijzondere omstandigheid			gebeurtenis die niet elke dag plaatsvindt en die niet standaard is.
bijzondere omstandigheid (norm)			omstandigheid waarbij de normwaarde afwijkend is of waarbij de normwaarde aan de hand van externe variabelen bepaald dient te worden
bijzondere waarde- ringscode			een aanduiding die aangeeft dat er sprake is van 1 of meer omstandigheden die er, ingevolge wettelijke voorschriften, toe leiden dat bij de waardering rekening is gehouden met bijzondere waarderingsvoorschriften, waardoor de vastgestelde waarde lager kan zijn dan de waarde in het economische verkeer of de gecorrigeerde vervangingswaarde.
bijzondere waterkerende constructie			constructie om, in combinatie met een grondli- chaam (dijk) of in plaats van een grondlichaam, water te keren.
bijzondere weglaag			constructie van voor de opbouw van de weg niet relevante weglagen
binder			chemicaliën die korte vezels bijeenhouden in een cartridge-filter.
binnenberm			een extra verbreding aan de binnendijkse zijde van de dijk om het dijklichaam extra steun te bieden en/of om zandmeevoerende wellen te voorkomen.
binnendijks			aan de polderzijde van de waterkering gelegen.
binnendijks			aan de kant van het land of het binnenwater.
binnenduin			duingebied landwaarts van de primaire waterkering.
binnengaats			binnen het betonde gedeelte van de zeegaten.
binnengaats			in de haven.
binnenloodsen			een schip uit volle zee op de rede of in de haven brengen of, wanneer de zeeloods wordt afgelost door de binnenloods, van de riviermonding in de haven.
binnenlopen			een haven aandoen.
binnenschepenwet	BSW		deze wet bevat bepalingen ter bevordering van de veiligheid van de vaart van schepen op binnenwateren en van goede omstandigheden aan boord van die schepen.
binnensleper			sleepboot voor de binnenvaart.
binnentalud			hellend vlak van het dijklichaam aan de binnendijkse zijde van de dijk.
binnenteen			de onderrand van het dijklichaam aan de binnendijkse zijde van de dijk (de overgang van dijk naar maaiveld).
binnenvaart			het deel van de handelsvloot dat uitsluitend is uitgerust voor het bevaren van de binnenwateren, dit in tegenstelling tot de zeevaart.
binnenvaartpolitiere- glement	BPR		reglement ter voorkoming van aanvaring op de openbare wateren in Nederland, met uitzondering van de wateren die zijn in omschreven in Rijnvaartpolitiereglement, Scheepvaartreglement Westerschelde, Scheepvaartreglement Eem- smonding, Zeeaanvaringreglement en Reglement Kanaal van Gent naar Terneuzen.
binnenwater			water wat zich binnen de kustlijnen bevindt
binnenwateren			al het stilstaande of stromende water op het landoppervlak, en al het grondwater aan de landzijde van de basislijn vanwaar de breedte van de territoriale wateren wordt gemeten -
binnenzee			zee die (vrijwel) geheel door een land wordt ingesloten.
bio beschikbaar			refereert in de regel aan vervuilende- of gifstoffen die opgenomen kan worden door organismen.
bio energetische modellen			type biologisch proces model waarbij de optimale locatie en gedrag van een organisme gebaseerd is op energie balansen.
bioaccumulatie			de opeenhoping van een stof in organismen of delen van organismen, waardoor de concentratie in de organismen hoger wordt dan in het omringende milieu.
bioassay			kwantitatieve bepaling van biologisch werkzame stoffen door middel van toediening van deze stoffen aan levende organismen onder standaard omstandigheden.
biodegradatie			het langs biologische weg afbreken van (synthetische) stoffen.
biofilm			populatie van verschillende micro-organismen, gevangen in een laag van slijm en uitscheidings- producten, die vastgemaakt zit aan een oppervlak.
biofouling			de ongewenste aangroei en accumulatie van micro-organismen, planten en dieren op substraten die ondergedompeld zijn in zeewater of er regelmatig mee in contact komen.
biogas			gas dat onder anaërobe omstandigheden ontstaat (bijvoorbeeld bij het gisten van slib)
biogene sedimenten			sedimenten van dierlijke of plantaardige oorsprong
biogeografie			leer van de verspreiding van levende organismen
biologisch actieve koolstof			geactiveerde koolstof dat de microbiologische groei actief bevordert, om de degradatie van organische stoffen die geabsorbeerd zijn in de poriën en op het oppervlak van de koolstof.
biologisch afbreekbaar			de mogelijkheid van een organische stof om te verteren als gevolg van de aanval bij micro organismen..
biologisch afbreekbare verontreinigingen			verontreinigingen die verteerd kunnen worden onder natuurlijke omstandigheden.
biologisch kunstwerk			kunstwerk, geheel ontworpen en gebouwd ter ondersteuning van het menselijk ingrijpen in het natuurlijk functioneren van levende wezens.
biologisch zuiveren			het met behulp van micro organisme verwijderen van biologisch afbreekbare verontreinigingen uit het afvalwater
biologisch zuurstofverbruik 5 dagen	BZV5		de hoeveelheid opgeloste zuurstof die binnen 5 dagen geconsumeerd wordt door bacteriën die de biologische afbraak van organisch materiaal uitvoeren.
biologische capaciteit rioolwaterzuiveringsinstallatie			het maximale, zuiverend vermogen van de ri- oolwaterzuiveringinstallatie dat kan worden aangewend voor de reiniging van het instromende afvalwater
biologische indicator			soort of aantal soorten dat representatief en typerend is voor een specifieke toestand van een ecosysteem.
biologische oxidatie			vertering van complexe organische materialen door micro-organismen door middel van oxidatie.
biologische teelt			teelt uitgevoerd overeenkomstig het bepaalde bij of krachtens het Landbouwkwaliteitsbesluit 2007
bioluminiscentie			uitstralen van licht door levende organismen
biomagnificatie			stapsgewijze toename in de concentratie van persistente stoffen in het organisme naarmate men hogerop in de voedselketen waarneemt.
biomassa			de gezamenlijke massa aan levende materie voorkomend in een bepaalde levensgemeenschap of een onderdeel hiervan.
biomonitoring			het gebruik van levende organismen om de geschiktheid van effluent te testen om het te kunnen lozen en om de kwaliteit van het ontvangende water na ontvangst te testen.
bioom			grote regionale groep van welbepaalde plant- en dierengemeenschappen die goed aangepast zijn aan de omgeving van een welbepaald gebied of regio
biopiles			engelse/Amerikaanse term voor in driehoekige vorm opgezette hopen waarin biologische afbraak van verontreinigende stoffen plaatsvindt.
bioremediatie			de biologische behandeling van afvalwater en slib, door de afbraak van organische stoffen en koolwaterstoffen tot koolstofdioxide en water te veroorzaken.
biosfeer			het door de gezamenlijke planten- en dierenwereld bezette deel van de aarde (lithosfeer) en de atmosfeer.
biota			alle organismen, inclusief dieren, planten, schimmels en micro organismen die in een bepaald gebied gevonden worden.
biotherm			“elk organisme dat bijdraagt tot de vorming van een ”“koraalrif”“.”
biotiek			het totaal aan biotische factoren.
biotisch			behorende tot de levende natuur.
biotoop			karakteristieke leefomgeving van een levensgemeenschap waarvan de belangrijkste klimatologische, bodemkundige en biologische condities uniform zijn.
biotoop			ruimtelijk begrensde eenheid voor leven.
biotoop			woongebied voor een groep organismen.
biotransformatie			omzetting van een stof in andere stoffen bij organisme
bioturbatie			het omwoelen van de waterbodem door organismen en de daaruit voortvloeiende uitwisseling van materiaal tussen bodem en water.
bioventing			basistechniekcombinatie waarbij door de onttrekking van bodemlucht de bodem wordt geventileerd, resulterend in een toename van het zuurstofgehalte en dientengevolge in de biologische afbraak van de organische verontreinigende stof. Bovendien speelt, afhankelijk van de vluchtigheid van de verontreinigende stof, het sanerend effect van bodemluchtextractie een rol.
biovolume			het totale volume aan levende materie voorkomend in een bepaalde levensgemeenschap of een onderdeel hiervan.
bitumen			een zeer viskeuze vloeistof of vaste stof, in hoofdzaak bestaande uit koolwaterstoffen of hun derivaten, die vrijwel geheel oplosbaar is in zwavelkoolstof
bitumenemulsie			een homogeen mengsel van bitumen en water waarbij bitumen in de vorm van zeer kleine bolletjes is gedispergeerd in water
bitumengetal			de plasticiteit van een vulstof/watermengsel, uitgedrukt in een getal
blaaswier			soort bruinwier met drijfblaasjes.
black-boxmethode			methode voor globaal ontwerp of eenvoudige toetsing op toplaaginstabiliteit, op basis van makkelijk te bepalen kenmerken van toplaag en ondergrond.
black-spot			een weglocatie waar de afgelopen 3 jaren meer dan 6 slachtoffers zijn gevallen.
bladvanger			een afscheider die bladeren en grofvuil uit de regenpijp werpt
blakte			situatie waarin er geen wind is, zodat het water spiegelglad is.
blauwalgen			bacteriën die eruit zien als wieren.
blauwe dienst			activiteit of beheersmaatregel op het gebied van waterbeheer, aangegaan met eigenaar of gebruiker van (doorgaans agrarische) gronden, gericht op realisering van verdergaande maatschappelijke wensen, waarvoor de ondernemer beloond moet worden.
blauwe vlag			de blauwe vlag is ingesteld door de FEE (Foundation for Environmental Education) om internationaal de kwaliteit van zwemwater te kunnen vergelijken.
bliek			jonge haring.
blijf-weg sein			bestaat uit een geluids- en een lichtsein. Het geluidssein bestaat uit het gedurende 15 achtereenvolgende minuten voortdurende herhalen van een korte stoot, gevolgd door een lange stoot. Gelijktijdig met het geluidssein moet een geel licht worden getoond met eveneens een korte en een lange periode.
blijvende teelt bedrijf			agrarisch bedrijf gericht op het voortbrengen van producten door het kweken van gewassen met een levensduur langer dan één jaar
blind anker			uitgeworpen anker waar geen ankerboei aan is bevestigd, zodat je niet precies weet waar hij ligt.
blinde klip			zich onder water bevindende, dus onzichtbare klip.
blinde vlekken			elke plaats op een filtermedium waar vloeistoffen niet doorheen kunnen stromen.
blindslaan			doet de schroef als er niet genoeg water naar de schroef toevloeit of een groot deel van de schroef zich boven water bevindt.
blindvaren			het varen zonder kompas, radar en andere technische of elektronische hulpmiddelen.
blizzard			plotseling opkomende hevige sneeuwstorm, die gepaard gaat met felle kou. Komt regelmatig voor in Canada en het noordwesten van de Verenigde Staten.
blok			katrol om schoten e.d. door te scheren
blok-gecentreerd netwerk			een eindige-differentie rekennetwerk waarbij het model de modeluitvoer (bv. peil of potentiaal van het water) in het centrum van een rekencel berekent.
blokkade			afsluiting van een haven, doorvaart of kust met oorlogsschepen.
blokkade			doorstroming van het wegverkeer plaatselijk geblokkeerd voor alle verkeer als gevolg van een incident, zoals een ongeval
blokkanaal			marifoonkanaal van het blokgebied waarin men zich bevindt en waarvoor een uitluisterplicht geldt.
blokkeerinrichting			toestel om de beweging van een werktuig te vertragen, te laten stoppen of te fixeren
blokken			toplaagelementen die nauw op elkaar aansluiten en waarbij de spleetbreedte rondom elk element min of meer constant en meestal klein is.
blokkenmat			geprefabriceerde toplaagelementen die onderling door kabels of een geokunststof zijn verbonden tot een mat.
blower			toestel om grote hoeveelheden gassen te verplaatsen
blowergebouw			gebouw waar de blower(s) opgesteld staat(n)
blowerruimte			ruimte waar de blower(s) opgesteld staat(n)
blusboot			boot waarmee de brandweer branden en milieurampen op en bij het water bestrijdt.
bocht			verandering in de richting van een stroom.
bochtaak			vlet waarop de gierkabel van een veerpont rust.
bochtverlies			een coëfficiënt waarmee de totale bocht- en knikverliezen in de 1D-hevel kunnen worden berekend.
bodem			het aan de oppervlakte liggende pakket van de aardkorst met de daaronder liggende aardlagen onder invloed van de hydrosfeer, atmosfeer en organismen.
bodembeheerplan			in het bodembeheerplan is vastgelegd hoe met grond moet worden omgegaan en welke kwali- teitsgegevens beschikbaar moeten zijn. Daarbij gaat het om de volgende situaties: de grond is afkomstig uit dezelfde zone als die waarin de ontvangende bodem is gelegen | de grond is afkomstig uit een andere zone binnen hetzelfde beheersgebied | de grond is afkomstig uit een ander beheersgebied | de grond is afkomstig uit een gebied waarvoor geen bodemkwaliteitskaart geldt, of uit een inrichting.
bodembreedte			aanwijzing voor de (streef)breedte op bodemni- veau
bodemconcentratie			concentratie aan opgeloste of gesuspendeerde stoffen vlak boven de bodem van een water.
bodemdaling			daling van het grondoppervlak door oxidatie van veen, zetting of geologische processen.
bodemdekking			het deel van de bodem dat geraakt is door akoestische metingen.
bodemfluctuatie			tijdafhankelijke schommeling van de bodemlig- ging t.o.v. een referentievlak.
bodemgebruikswaarde	BGW		concentratie van een stof in sediment, grond of grondwater die geldt als functiegerichte sane- ringsdoelstelling voor verontreinigingen van voor 1987 en als functiegerichte kwaliteitseis voor het aanbrengen van leeflagen.
bodemgeschikheid- kaart			kaart met daarop aangegeven de gebruiksmogelijkheden voor verschillende vormen van bodemgebruik.
bodemhelling			hoogteverschil over een bepaalde afstand van een rivierbedding of waterbodem.
bodemhoogte	BODHTE		hoogteligging van de bodem van een oppervlaktewater ten opzichte van een referentievlak
bodemkaart			kaart waarop de samenstelling van de bodem is weergegeven
bodemkunde			de wetenschap, die de grondsoorten bestudeert naar hun wijze van ontstaan, karakter en gebruik, alle in landbouwkundige zin.
bodemkwaliteitskaart			set van kaarten die als geheel een beschrijving geven van de bodemkwaliteit in een bepaald gebied met een bijbehorend bodembeheerplan.
bodemkwaliteitszone			deel van een beheersgebied waarvoor geldt dat er een eenduidige verwachting bestaat omtrent de bodemkwaliteit, waarbij zowel de verwach- tingswaarde als de mate van variabiliteit bepalend zijn.
bodemlaag			een pakket bodem begrensd door lenzen en scheidingslagen, welke als laag een watervoerende of waterscheidende functie heeft
bodemluchtextractie			basistechniek waarbij vluchtige verontreinigende stoffen via de bodemlucht worden getransporteerd en uit de bodem verwijderd.
bodemmateriaal			materiaal waaruit de bodem is opgebouwd.
bodemonderzoek			onderzoek en studie van de bodem die in het veld (ter plekke) worden uitgevoerd
bodemruimer			apparaat om silo's tot op de bodem te kunnen legen en/of om brugvorming in de silo te voorkomen
bodemruwheid			oneffenheid van de bedding of waterbodem waardoor stromingsweerstand wordt veroorzaakt.
bodemsamenstelling			materiaal waaruit een bodem is gevormd en hun onderlinge verhouding (fracties of procenten).
bodemsanering			het schoonmaken van vervuilde grond.
bodemstructuur			wijze waarop een bodem is opgebouwd.
bodemtype			een voor de Nederlandse situatie karakteristieke opeenvolging van bodemlagen.
bodemtype correctie- factoren			dit zijn een aantal factoren die in een formule worden gebruikt waarmee voor een aantal verontreinigingen de concentratie kan worden berekend die van nature voorkomt (de referentiewaarde). Dit is nodig omdat de referentiewaarde afhankelijk is van het organische stof- en lutum gehalte van de betreffende bodem.
bodemval			sprong in de bodem van een waterloop.
bodemverontreiniging			stoffen of componenten in de bodem of het grondwater, die niet van natuurlijke herkomst zijn en een bedreiging voor de mens en/of het ecosysteem kunnen vormen.
bodemvocht verantwoording procedure	SMA		procedure gebaseerd op de opslag of index van een P-R model voor het meenemen van voorafgaande vochtigheid en klimaatomstandigheden.
bodemvorming			het complex van veranderingen dat optreedt in de aan de oppervlakte liggende aardlagen die van betekenis zijn voor de vegetatie. Deze veranderingen treden op nadat de lagen zijn afgezet en zijn het gevolg van de invloed van klimaat, terreinvorm, begroeiing, de mens e.a. factoren
boegbok			dekschuit voor het opleggen van de boegdraad.
boegdraad			kabel waaraan een baggermolen zich voorttrekt.
boegjet			pomp die met grote kracht water wegperst uit een kleine monding in de boeg, aan bak- of stuurboord
boegroer			extra roer, bevestigd aan de voorsteven, dat het manoeuvreren vergemakkelijkt
boeten			het repareren van visnetten.
boezem			het stelsel van gemeen liggende, met elkaar in open verbinding staande waterlopen en meren waarop het water van lager gelegen polders wordt uitgeslagen en dienend voor eventueel tijdelijke berging en lozing op het buitenwater.
boezemgemaal			gemaal ten behoeve van de bemaling van boe- zemstystemen
boezemland			direct op de boezem afwaterend gebied.
boezemland			langs boezemwater gelegen land tussen boezemwater en boezemwaterkeringen.
boezempeil			de waterstand in de Boezem.
boezemwater			(water in) een stelsel van gemeen liggende, met elkaar in openverbinding staande waterlopen en meren waarop het water van lager gelegen polders wordt uitgeslagen en dienend voor eventueel tijdelijke berging en lozing op het buitenwater
bok			een solide raamwerk van hout of staal, dat dient om een romp op het droge te ondersteunen.
bolbaken			baken op een hoge paal, doorgaans een cilinder van rood-wit-blauw geverfd mandewerk of een ruit gevormd door twee kegels, ter aanduiding van een vaargeul.
bolder			houten, betonnen of ijzeren paal om een landvast aan vast te maken.
bolder			twee verticale of schuine stalen kokers op een grondplaat, bevestigd op het achterdek en op de bak, waarop de meertrossen worden belegd.
bolk			kleine kabeljauw.
bolwerkvorming			het inperken van de vrijheid van de uitvoering van het waterkeringbeheer door bebouwing of andere harde constructies.
bomen			het voortbewegen van een boot met een vaarboom, doorgaans tegen de stroom in.
boomkor			kornet van vier tot twaalf meter breed, dat door een boom wordt opengehouden en is voorzien van over de bodem schrapende kettingen.
boomkorvisserij			vorm van bodemtrawlvisserij voor kotters waarbij twee aan beide zijden uitstaande gieken worden gebruikt. Aan elke giek hangt een bo- demtrawlnet, die op de bodem door een ' boom' wordt opengehouden.
boomvakdeel			solitaire boom of bomen is rij of groep die individueel beheerd worden
boor- en productie- platform			kunstmatig booreiland in zee, gebruikt om de olie- en gaslagen onder de zeebodem te exploreren en exploiteren.
boord			de omtreklijn van het dek.
boorpunt			plaats waar een boring is verricht
boorvloer			horizontaal platform waarop de boortoren staat.
booster			een opjaagstation met als doel het zandwater- mengsel in een persleiding voldoende snelheid te doen behouden
bootgeometriestelsel			het stelsel van coördinaatassen waarin de vorm of elementen op een vaartuig vastgelegd kunnen worden
bootvluchteling			iemand die per boot zijn land ontvlucht, in de hoop buiten de territoriale wateren te worden opgepikt door schepen van een andere nationaliteit en politiek asiel te verkrijgen.
bootwerker			havenarbeider.
bore			hoge, steile muur van water, die bij springvloed de rivier binnenloopt.
boreas			noordenwind.
boren			het maken van een gat in de bodem, meestal om dieper gelegen bodemlagen te bereiken
boring			een middel om door boren of steken toegang te krijgen tot de ondergrond om bijvoorbeeld geroerde en/of ongeroerde monsters aan de ondergrond te ontlenen voor nader onderzoek.
botenbaas			hij die leiding geeft aan en toezicht houdt op havenarbeiders bij het laden en lossen van zeeschepen.
botlek			vroeger een waterloop tussen de Oude en Nieuwe Maas en de Brielse Maas, tegenwoordig een gigantisch haven- en industriecomplex tussen Rotterdam en de Europoort.
botulisme			vergiftiging die wordt veroorzaakt door de bacterie Clostridium botulinum.
bouw en verwerving slibverwerkingsinstal- laties			het door het waterschap tot stand (laten) brengen, vernieuwen, aanpassen en van derden overnemen van slibverwerkingsinstallaties.
bouw-/kunsthistorie			bestudeert de wijze waarop de gebouwde omgeving tot stand is gekomen. Hierin concentreert de bouwhistorie zich op de bouwtechniek en materiaalgebruik. Kenmerkend is het bouwhistorisch onderzoek. De kunsthistorie richt zich op de ontwikkeling van de architectonische vormgeving. Kenmerkend is het onderzoek aan de hand van stijlkenmerken.
bouwblok			een in een bestemmingsplan vastgelegde ruimtelijke eenheid, waarbinnen de bebouwing ten behoeve van een bestemming dient te worden geconcentreerd.
bouwjaar			jaar van gereedkomen van een object, bijvoorbeeld een kunstwerk of inrichtingselement
bouwstoffenbesluit bodem- en oppervlaktewaterenbescherming	Bbo| Bsb		BWBR0007667 per 1 juli 2008 vervallen Nederlandse regeling betreffende het Bouwstoffenbesluit bodem- en oppervlaktewaterenbescherming
bouwstoffenbesluit.	Bsb
bouwwerk			van steen, hout, metaal e.d. vervaardigde aarden nagelvast met de grond verbonden bouwwerken en installaties
boven de wind			in de richting waar de wind vandaan komt.
bovenafdekking			een isolatiemethode waarmee door het aanbrengen van een laag op de verontreinigde bodem in ieder geval wordt beoogd de directe contactri- sico's met de verontreinigende stoffen in de bodem te beperken.
bovenafdichting			een isolatiemethode waarmee, door het aanbrengen van een voorziening boven de verontreinigde bodem, in ieder geval beoogd wordt de infiltratie van het neerslagoverschot in de bodem te beperken.
bovenafdichtingscon- structie			het geheel van verschillende functionele lagen waaruit een bovenafdichting bestaat.
bovenbeloop			deel van het talud tussen buitenberm en kruin.
bovengrens			de maximale waarde waar iets aan moet voldoen
bovengrond			bovenste horizont van het bodemprofiel die meestal een relatief hoog gehalte aan organische stof bevat. Komt bodemkundig in het algemeen overeen met de A-horizont, landbouwkundig met de bouwvoor.
bovenloop			het gedeelte van een rivier (waterloop) in het hoge deel van het stroomgebied.
bovenmaats zeeschip			volgens het Scheepvaartreglement Westerschelde een schip dat vanwege zijn diepgang slechts de diepste plaats van een vaargeul kan bevaren en waarvan de mogelijkheid tot varen meestal gebonden is aan een bepaalde periode waarin de hoogste waterstand valt, dan wel een schip dat dermate lang is dat het slechts met bijzondere omzichtigheid door de bochten in de vaargeul kan varen.
bovenpand			deel van een rivier dat door een hoog gedeelte van het stroomgebied naar een lager gedeelte stroomt. De grens tussen het hoge en lage gedeelte wordt gevormd door een punt waar de invloed van eb en vloed merkbaar wordt. Op dit punt bevindt zich meestal een sluis.
bovenrivier			het gedeelte van een rivier dat niet onder invloed staat van de peilen aan de monding.
bovenrivierengebied			een gebied waar de waterstand op de rivier alleen wordt bepaald door de rivierafvoer
boven-schelde			de Schelde van bron (Franse Gouy - ca.100 meter boven de zeespiegel) tot Gent (ca. 185 km).
bovenstroomse koers			de koers die een schip moet voorliggen om de afwijking door de stroom te corrigeren, zodat het de plaats van bestemming volgens een rechte lijn over de grond kan bereiken.
boventafel			bovenste gedeelte van de taludbekleding (boven Gemiddeld Hoogwater of boven een overgangs- constructie).
bovenwaterschip			het gedeelte van de boot dat zich boven water bevindt.
box			ligplaats in een jachthaven
boxcorer			groep van stekers met een grote, ronde, vierkante of rechthoekige steekbuis.
boxenstructuur			ordening van de begroting, zodanig dat de verdeling in die begroting snel en helder zichtbaar wordt.
bra			deel van de visvangst dat de bemanning gedurende de reis voor eigen gebruik mag nemen en dat rauw of gebraden gegeten wordt.
brak water			water waarvan het zoutgehalte beduidend lager ligt dan dat van zeewater.
Brandaris			vuurtoren van Terschelling
branden			het spattend schuimen van water aan top en/of voorzijde van een korte golf, gevolg van evenwichtsverlies door onvoldoende waterdiepte.
branding			het branden.
brandingstroom			stroom die evenwijdig aan de kust ontstaat ten gevolge van de branding van scheef op de kust inkomende golven.
brandweer			het geheel van de personen en gereedschappen bestemd om mensen te redden en voorkomende branden te blussen
breakwater			dwarsscheepse opstaande rand op de bak van passagiersschepen, die overkomende golven breekt en buiswater tegenhoudt.
brede kijk			de uitoefening door een waterschap van zijn primaire taken (reglementaire en de via wetgeving rechtstreeks toebedeelde taken aan de waterschappen), waarbij derhalve het waterschap allereerst blijft staan voor de behartiging van de waterstaatkundige belangen in de zin van zorg voor de waterhuishouding en waterkering, maar door de brede kijk oefent het waterschap die zorg op een moderne, eigentijdse manier uit.
breedte	BREEDTE		een afmeting van een object
breedte breedtevak			maatgevende breedte van het breedtevak haaks op de as van het vak
breedtegraad			1/360 deel van een meridiaan
breedtevak			lengte verharding met gelijke wegbreedte
breekpuntschlorering			toevoeging van chloor aan water totdat er genoeg chloor aanwezig is voor de desinfectie van water.
breeksterkte			de in kilo's uitgedrukte kracht die nodig is om een proefeind touw of staaldraad van één meter te doen breken.
breeveertien			grote zandbank langs de kust van Noordwijk tot Callantsoog, waar 14 vadem water op stond.
breken van een golf			vorm van branden, waarbij een watergolf na krulling instort.
breker			korte, onstuimige golf die op de kust slaat
breker			constructie voor het breken van materiaal
brekerbank			zandbank of -rug, die nagenoeg evenwijdig aan de kust loopt, gevormd onder de invloed van brekende golven.
brekerindex			verhouding tussen de hoogte van de berekende golven en de waterdiepte ter plaatse.
brekerzone			gebied waar de golven breken.
bres			talud van nog niet gebaggerde waterbodem ter plaatse van het ontgraafelement.
bresgroei			(groei van) gat in de waterkering
bressen			bezwijken van het talud ter plaatse van het ontgraafelement als gevolg van de baggeractiviteit.
breuksteen			profielverdediging met behulp van breuksteen
breuksteen-asfalt			profielverdediging van met asfaltgepenetreerde breuksteen
breuksteenoverlaging			constructie waarbij op een bestaande, te lichte steenzetting ter versterking een pakket breuksteen is aangebracht.
broedval			overgang van schelpdierlarven vanuit de waterfase naar de bodem.
broeikaseffect			het opwarmen van de atmosfeer als gevolg van het toenemende aandeel koolstof.
broekbos			bos met dichte ondergroei (broek) van struiken.
bron			oorsprong van een emissie.
bron			plaats waar (zonder menselijke ingreep of toepassing van mechanische middelen) water ontspringt aan sediment of gesteente.
bron			het systeem dat de in te winnen grootheden levert.
bron ontwikkeling			het proces waarbij een bron wordt afgepompt of gespoeld om het fijne materiaal wat het filter of de aquifer buiten het filter kan blokkeren, te verwijderen.
bron volging			het percentage water wat iedere netwerk node bereikt vanaf een bepaalde bron node (oorsprong)
bronbemaling			het uit de bodem of bouwputten onttrekken van grondwater door middel van een zuigpomp.
brongebied			verontreinigd gebied in grond of grondwater waarin puur product of restverzadiging wordt aangetroffen.
bronmaatregel			een bronmaatregel is gericht op het wegnemen van de oorzaak van de hydraulische belasting en/of verontreiniging. Het coaten van een zinken dakgoot is een voorbeeld van een bronmaatregel
bronpopulatie			groep individuen van waaruit de kolonisatie van onbevolkte gebieden plaatsvindt
bronwater			opgepompt grondwater
broom	Br		chemisch element uit de zevende groep (halogeen) van het periodiek systeem, atoomnummer 35, een donkerrood tot bruine, zeer toxische stof met een stekende reuk (symbool Br).
brugdek			bovenste afsluitende laag van een brug
bruikbaarheids grens- toestand	BGT
bruinkool			veen dat onder druk in de loop der tijd gevormd is
bruinrot			bacterieziekte die aardappelen aantast.
brulboei			zeeboei die een dof, luid klinkend gebrul laat horen, doordat de beweging van de boei zeewater door een hoorn perst.
bruto binnenlands product			de totale waarde van de goederen en diensten die geproduceerd worden door de inwoners van een land.
bruto emissie			de som van de directe emissie en indirecte emissie bij het verlaten van de bron.
bruto kielspeling			kielspeling als het schip stilligt
bruto neerslag	P		de gemiddelde specifieke neerslag boven het aardoppervlak.
bruto register tonnenmaat	BRT		De inhoud van alle waterdicht afgesloten ruimten in het schip, zowel onder als boven het meetdek, met uitzondering van de dubbele bodem.
bruto standaardsaldo	BSS		de waarde van een bepaald landbouwgewas of - diersoort, berekend door de opbrengsten met bepaalde bijbehorende specifieke kosten te verminderen
bubbelinstallatie			installatie die wordt aangelegd in meren en plassen waarin tijdens warm weer problemen ontstaan met blauwalgen.
budgetaanvraag			de aanvraag voor de inzet van mensen, middelen en geld.
buffer			een stof die reageert met zuurstof of hydroxyl- ionen in een oplossing, om te voorkomen dat de pH verandert.
buffercapaciteit			de mate waarin het natuurlijke systeem in staat is invloeden van buitenaf op te vangen zonder dat dit gevolgen heeft voor flora en fauna
buffertank			tank voor het bufferen van een stof
bufferzone			gebied rondom een natuurgebied waar maatregelen noodzakelijk zijn, met het oog op de vereiste milieu- en wateromstandigheden in het natuurgebied.
bufferzone			afstand tussen de rand van een gebied waar de toepassing van (milieuvreemde) stoffen, zoals pesticiden, is toegestaan en een gebied dat gevoelig is voor deze stoffen, zoals bijvoorbeeld een waterloop.
bui			korte periode van neerslag
bui-oscillaties			onregelmatige schommelingen van de waterspiegel met wisselende periode, die vooral bij zware storm optreden
buisbezinker			een apparaat dat bundels buisjes gebruikt om vaste stoffen in het water te laten bezinken zodat ze door middel van slib verwijderd kunnen worden.
buistoot			afzonderlijk optredende vrij kort durende water- spiegelverheffing als gevolg van een zware bui of front.
buiswater			water dat tegen de boeg van het schip opgeslagen wordt en over het dek waait.
buitenberm			extra verbreding aan de buitendijkse zijde van de dijk om het dijklichaam extra steun te bieden, om zandmeevoerende wellen te voorkomen en/of om de golfoploop te reduceren.
buitenbeschermings
buitendijks			gelegen tussen het buitenwater en de dijk die dat water keert.
buitengaats			op zee, buiten de haven.
buitengebied			het gebied buiten de bebouwde kom en buiten het gebied dat op grond van een vigerend ruimtelijk plan als toekomstig onderdeel van de bebouwde kom kan worden aangemerkt.
buitenknik			knik tussen de berm en het benedenbeloop
buitenkruinlijn			lijn die de overgang markeert tussen de kruin en het buitentalud, waarlangs de toetsing op hoogte plaatsvindt.
buitentalud			hellend vlak van het dijklichaam aan de kerende zijde.
buitenteen			onderrand van het dijklichaam aan de waterzijde van de dijk (buitendijks).
buitenwater			het oppervlaktewater waarvan de waterstand direct invloed ondergaat bij hoge stormvloed, bij hoog opperwater van een van de grote rivieren, bij hoog water van het IJsselmeer of Markermeer of bij een combinatie daarvan.
buitenwater			water in de onmiddellijke gemeenschap met de zee.
bulbkiel			vin, bestaande uit een plaat, waar de ballast als een sigaar onderaan is bevestigd of gegoten.
bulkcarrier			schip dat speciaal is gebouwd voor het vervoer van bulk en over veel ruimen beschikt, die elk hun eigen luikopening hebben, waardoor er sneller kan worden geladen en gelost.
bun			afgesloten deel van het ruim dat in open verbinding staat met het buitenwater
bun			kist met gaatjes die men in het water hangt om de vis levend in te bewaren..
bunker			tank voor het opslaan van brandstof.
bunkeren			het laden van brandstof of drinkwater.
bunkerstation			een voorziening voor levering van brandstof en scheepvaartbenodigdheden
burcht			een ondergronds dierenverblijf met meerdere ingangen, die door kleine zoogdieren wordt gegraven
burqemeester			wettelijk burgerlijk hoofd en vertegenwoordiger van een gemeente ⇒ burgervader, de eerste burger
burqer			persoon die burgerrechten geniet
b-water			water van belang voor de waterkwantiteit in het beheersgebied van het waterschap.
bwo-kerinq	BWO		kering geplaatst en ontworpen ter bescherming van waterstaatswerken in oorlogstijd
caco3 compensatie diepte			de diepte waarop de hoeveelheid CaCO3 geproduceerd bij de organismen in het bovenliggende water gelijk is aan de hoeveelheid CaCO3 die de waterkolom kan absorberen.
caisson			drijvend betonnen bouwwerk dat tot zinken wordt gebracht en dan dient als onderdeel van een dam, tunnel of brug.
caisson			soort grote duikerklok waarin onder overdruk werk wordt verricht.
cake filtration			filtratie door een uit slibvlokken en macromoleculen bestaande poreuze filterkoek op het membraanoppervlak. De filterkoek wordt opgebouwd door permeaat onttrekking door het membraan waardoor concentratieverhoging plaatsvindt van de gesuspendeerde deeltjes en macromoleculen op het membraanoppervlak.
calamiteit			omstandigheden waaronder de goede staat van één of meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te komen
calamiteit			ernstige verstoring
calamiteit			een onderkend gevaar voor de bevolking waarvoor een calamiteitenplan in werking dient te treden.
calamiteit draaiboek			het calamiteit–scenario, de calamiteitstrategie, de calamiteittactieken, de calamiteitinzet voor een bepaald deelswatersysteem.
calamiteit strategie			een calamiteitstrategie is de wijze waarop een rampzalige situatie kan worden beïnvloed.
calamiteit tactiek			een calamiteittactiek is de wijze hoe een calamiteitstrategie moet worden uitgevoerd.
calamiteit/zwaar ongeval/ ramp/incident			een ramp wordt het als het bevoegd gezag het aldus officieel benoemt/typeert
calamiteitenorganisatie			organisatievorm/eenheid die de bestrijding van de ramp/crisis/calamiteit ter hand neemt
calamiteitenplan			draaiboek waarin de verschillende bij dijkbewaking te ondernemen acties staan vermeld.
calamiteitenverloop			het verloop van de gebeurtenissen
calamiteitenzorgsysteem			systematiek om bij calamiteiten zorg te verlenen aan de getroffenen
calamiteuse polders			zo werden in de jaren twintig de Zeeuwse polders genoemd waarvan de zeewering zo kostbaar was, dat rijk en provincie daarvoor subsidie gaven.
calcium	Ca		chemisch element dat behoort tot de groep aardalkalimetalen. Atoomnummer 20, symbool Ca
calciumhypochloriet			een chemicalie dat veelvuldig wordt gebruikt voor de desinfectie van water
campylobacter bacterie			bacterie die gevonden wordt in dieren en Campylobacteriose kan veroorzaken
campylobacteriose			ernstige vorm van diarree gevormd door een infectie van de dunne darm die wereldwijd voorkomt en wordt veroorzaakt door de Campylobacter bacterie
canyon			smalle, diepe en steilwandige kloof die ontstaan is door de erosieve actie van stromend water.
capaciteit			hoeveelheid stroming die verwerkt kan worden door een afvoerconstructie.
capaciteit			volume dat opgeslagen kan worden in een reservoir
capaciteit beheer			het opstellen van capaciteitsprognoses en het plannen, meten en toetsen van de transport-, zuivering- en slibverwerkingscapaciteit
capaciteit tussen de oevers			afvoer in een waterloop zonder dat de oevers overstromen.
capaciteit van een put			waterleverend vermogen van een put.
capaciteitsplan			plan wat alle capaciteitsgegevens van het schip bevat
capacitief			werkend op het principe van een condensator.
capillair onderbrekende laag			een horizontale laag met een dusdanige korrel- verdeling (grootte van de poriën) dat capillaire opstijging van (verontreinigd) bodemvocht ermee wordt voorkomen.
capillair water			water dat in fijne openingen in de bodem boven de grondwaterspiegel wordt gezogen doordat de moleculaire krachten het dan winnen van de zwaartekracht.
capillaire activiteit			water dat op een bepaald punt hoger komt dan dat deel van het oppervlak dat niet in contact is met een vast oppervlak.
capillaire membranen			membranen met de dikte van een menselijke haar
capillaire zone			grondzone boven het freatisch vlak waarin zich nog grondwater bevindt.
carbonaat			verbinding met koolstofionen in een complexion van formule (CO3)2- - bijna altijd zoutachtig.
carcinogeen			een stof die in staat is kwaadaardige groei (kanker) te verwekken in mens, dier of plant.
carcinologie			studie van de kreeftachtigen (Subphylum Crustacea)
cardanische ophanging			systeem waarbij twee vlakke metalen concentrische ringen beweeglijk in hetzelfde vlak zijn aangebracht
carnivoor			vleeseter.
cartridge filter			wegwerpfilterapparaat dat een filtergrootte heeft van 0,1 tot 100 micron.
cascade			getrapte waterval/kunstmatig aangelegde stroomversnelling.
casco			de kale romp van een schip.
casco			het gehele schip, met uitzondering van alles wat zich in de machinekamer en de ketelruimen bevindt.
cas-nr.	CAS		een codering van de stof die herkenning mogelijk maakt van identieke stoffen met verschillende handelsnamen.
categorie			indeling welke aangeeft of een doelvariabele een fysische, chemische, biologische of gebruiks- doelvariabele is (categorie), of een verdere onderverdeling van één van bovengenoemde (subcategorie).
categorie			het onderscheid in de KRW van natuurlijke wateren in de categorieen rivieren, meren, overgangswateren en kustwateren.
categorie oppervlaktewater			een indeling naar de grootte van de afvoer en/of oppervlakte van het stroomgebied van het water zoals bepaald door het waterschap
categorietelling			op incidentele basis gehouden telling van het verkeer naar indeling van categorie
cation exchange capacity	CEC		indicatie van de mate waarin stoffen geadsorbeerd kunnen worden door organische stof, kleimineralen e.d.
cavitatie			het verschijnsel waarbij door de snelle stroming langs de bolle voorzijde van het schroefblad de druk zo sterk daalt dat er waterdampbellen ontstaan die de motorische stuwkracht van de boot verminderen.
cbr test			een in Amerika ontwikkelde methode om de stijfheid van grond uit te drukken in de stijfheid van een standaardmateriaal.
cbs-indeling (vergunning)			een verzameling typeringen van vergunningen waarover door het CBS enquête vragen gesteld worden.
CEFILT			waarde die aangeeft van welk type een waarde is.
celspanning			de spanning die heerst in de cel van een cel- of triaxiaalapparaat
cementatieproces			verhardingsproces van cement en cementachtige bindmiddelen.
ce-merk			europees keurmerk voor schepen, bestaande uit een code met een plaatje.
cemt-classificatie			indeling van binnenvaartschepen in een beperkt aantal standaardtypen
centraal bureau binnenvaart	CBB| CBRB
centraal bureau voor de statistiek	CBS
centraal referentie punt	CRP		punt op het vaartuig ten opzichte waarvan het bootgeometrie stelsel gedefinieerd is
centrale commissie voor de rijnvaart	CCR		internationaal bestuursorgaan, dat ingevolge de akte van Mannheim (1868) de vrije en veilige vaart op de Rijn in stand moet houden
centrifugaat			afgescheiden water ontstaan bij het centrifugeren
centrifugatie			een delingsproces, dat centrifugale kracht gebruikt om de versnelde bezinking van deeltjes in een vaste stof- / vloeistofmengsel te bevorderen.
centrifuge			machine voor het m.b.v. centrifugaalkrachten indikken of ontwateren van slib
centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden	COELO
centrum voor regelgeving en onderzoek in de grond-, water- en wegenbouw en de verkeerstechniek.	CROW
cessionaris			verzekeraar die het recht op een scheepslading of scheepswrak heeft.
charged coupled device	CCD		halfgeleider die bij lichtinval stroom afgeeft
charteren			het huren en eventueel bevrachten van een schip
chef van de wacht			officier die verantwoordelijk is voor de veiligheid van mensen en goederen op zee, vertegenwoordigt de kapitein en moet te allen tijde voldoen aan de geldende bepalingen ter voorkoming van aanvaringen op zee.
chelaterende stoffen			organische stoffen die de mogelijkheid hebben om ionen uit hun wateroplossingen te trekken en in oplosbare complexen om te zetten.
chemicaliën doseren			het toevoegen van chemicaliën ten behoeve van bijvoorbeeld het verwijderen van fosfaat of het ontwateren van slib
chemicaliën rubriek			indeling van de gevaarlijke stoffengegevens in logische eenheden die wordt gebruikt voor autorisatie van te tonen gegevens.
chemicaliën waarde			de gegevens van een enkele chemicaliënrubriek voor een bepaalde chemicaliënstof.
chemiekaarten			kaarten waarop de chemische inrichtingen zijn weergegeven
chemisch zuurstofverbruik	CZV |
chemische barrière			een laag die, door de interactie van de stoffen waaruit de wand bestaat en verontreinigende stoffen, de verspreiding van deze verontreinigende stoffen door de laag heen beperkt.
chemische oceanografie			bestudeert het gedrag van de chemische elementen in de oceanen op aarde en haar processen die deze elementen aanbrengen, verwijderen en transformeren
chemische stof			naamgeving van elementen en verbindingen of groepen verbindingen.
chemisorptie			adsorptie van een atoom of verbinding aan een oppervlak middels chemische binding.
chemosynthese			biologische omzetting van anorganische kool- stofmoleculen en nutriënten naar organische verbindingen, nodig voor de opbouw van het organisme door gebruik te maken van chemische energie.
cheniervlakte			zandige strandwallen langs de kust, waarbij de lagunes achter de zandruggen geheel of gedeeltelijk zijn opgevuld door keiafzettingen.
chezy formule			formule die de gemiddelde snelheid van een stroom V relateert aan de natte straal R, energie verhang S en de leiding ruwheid uitgedrukt in de Chezy coëfficiënt C.
chloor	Cl		chemisch element uit de zevende groep (halogeen) van het periodiek systeem, atoomnummer 17, verstikkend groengeel gas (symbool Cl).
chloor ion			geïoniseerd chloride (Cl-) die geïoniseerde compounds kan vormen met diverse metalen.
chloor vrij beschikbaar			chloor dat geen verbinding is aangegaan met aanwezige verontreinigingen
chlooraminen			een chemisch complex dat uit chloor en ammoniak bestaat.
chloorcontact ruimte			het deel van de waterbehandelingfabriek waar het effluent met chloor wordt gedesinfecteerd.
chloorfenol			benzeen met een alcoholgroep en een chloor- atoom in de verbinding.
chloorthiofos-sulfon			pesticide, acaricide/insecticide, cholinesterase inhibitor
chlorering			een waterzuiveringsproces waarbij chloor voor desinfectie aan water wordt toegevoegd, om de aanwezige micro-organismen te controleren.
chloride gehalte			het totale gewicht aan werkelijke chloorionen per gewichtseenheid water.
chlorofyl			groep groene pigmenten die het voor planten mogelijk maken fotosynthese uit te voeren.
cholera			acute diarreeachtige ziekte die veroorzaakt wordt door een infectie van de darmen met de bacterie Vibrio cholera
chorologische classificatie			een groepsindeling van gebieden die onderscheiden worden door bepaalde verschijnselen aan de aardoppervlakte, aan de hand van gemeenschappelijke kenmerken van die gebieden.
chorologische relatie			ruimtelijke (horizontale) relatie.
chromatofoor			hoog ontwikkelde huidcellen, waarin telkens kleine pigmentgranules zijn omsloten en maken kleurverandering mogelijk bij organismen
chronische toxiciteit			het effect (giftigheid) dat zich pas na langdurige blootstelling aan een stof openbaart.
chronische toxiciteit- toets			toets waarin organismen worden blootgesteld aan een relatief kleine hoeveelheid van een stof gedurende een groot deel van de levensduur.
chronische verontreiniging			herhaaldelijke of aanhoudende uitstoot of lozing van milieuverontreinigende bestanddelen.
chronologisch			tijdvolgordelijk
chronometer			zeer nauwkeurig lopend uurwerk
ciguatera			toxische stoffen voorkomend in sommige vissen, die visvergiftiging veroorzaken.
circalittorale zone			“deel van de ”“sublittorale zone”“ en begint onder de infralittorale zone, vanaf 10 - 25 meter diepte”
circulatiecellen			horizontale stromingscellen die ontstaan door een samenspel van langsstroom en retourstroom.
circumnavigatie			het omzeilen van de wereld.
cirkel van mohr			spanningscirkel in het diagram van Mohr waarvan het middelpunt is gegeven door p=(sv+sh)/2 en de straal door q = (sv-sh)/2
civieltechnisch centrum uitvoering research en regelgeving	CUR
classificatie verontreinigd slib			er worden vier soorten slib onderscheiden: - Klasse 1: voldoet aan de algemene milieukwali- teitsnorm: schoon tot licht verontreinigd. | - Klasse 2: overschrijdt de algemene milieukwaliteit: licht tot matig verontreinigd. | - Klasse 3: overschrijdt de toetsingswaarde: matig tot ernstig verontreinigd. | - Klasse 4: overschrijdt de saneringswaarde: ernstig tot zeer ernstig verontreinigd.
classificatieproef			proef ter karakterisering van grond, waartoe de volgende bepalingen kunnen horen: volumieke massa, soortelijke massa, natuurlijk watergehalte, Atterbergse grenzen, krimpgrens, korrelverdeling, korrelvorm en humusgehalte
classificeerder			controleur van de arbeiders die de tanks, dubbele bodems en piek van een schip schoonmaken en sauzen.
classificeerder			die arbeiders die de tanks, dubbele bodems en piek van een schip schoonmaken en sauzen
cleaning in place	CIP		reinigingssysteem waarbij de te reinigen onderdelen binnen de procesconfiguratie, dus zonder uitbouw, kunnen worden gereinigd.
cleaning in place tank	CIP Tank		opslagvat voor permeaat om het spoelen van de membranen mogelijk te maken.
climax stadium			eindstadium van een natuurlijk verlopende successie.
clinometer			instrument dat wordt gebruikt om de overhelling (het aantal graden slagzij) van schepen te meten.
clostridium botulinum			splijtzwam (Schizomycetes) uit de familie van de Bacillaceae die door afscheiding van toxinen een belangrijke rol speelt bij voedselvergiftiging.
cluster			een samengestelde groep doelvariabelen
cn-complex			het deel van het totaal cyanide dat niet vrij cyanide is (tCN = cCN + vCN). Gebonden aan zwevende stof of humus.
coagulatie			destabilisatie van colloïde deeltjes door de toevoeging van een reactief chemicalie, een coagulant genoemd.
coccolieten			kalkschaaltjes die worden geproduceerd door bepaalde eencellige algen, coccolithoforen genoemd.
code européenne des voies de naviagation intérieure	CEVNI		europese verkeersregelgeving waarop het BPR en RPR zijn gebaseerd
code verificatie			bewijs dat een model op een bepaalde manier een werkelijke weergave is van een conceptueel model binnen zekere gedefinieerde beperkingen of toepassingbereiken en daarbij behorende nauwkeurigheidsbereiken.
codelist			wanneer vooraf niet bekend is welke waardes een bepaald attribuut kan krijgen, maar als er wel een lijst waarschijnlijke waardes is, wordt in plaats van een Enumeratie een CodeList gebruikt. Een CodeList is een klasse met als stereotype ‘«CodeList»'.
cohesie			de wederzijdse aantrekking tussen de fijne gronddeeltjes van sommige grondsoorten, waardoor deze bij elkaar worden gehouden tot een vaste massa zonder externe krachten.
cohesie			schuifspanning die door de grond verdragen kan worden als de horizontale steunspanning nul is en geen inwendige spanningen aanwezig zijn
cohesieve grond			grond die schuifweerstand heeft zonder aanwezigheid van normaalspanningen
cold shock			neurogene shock door een combinatie van hevige schrik en plotselinge kou, ten gevolge van het overboord vallen.
coliform bacterie			coliforme bacteriën zijn in grote aantallen aanwezig in het spijsverteringssysteem van mensen en dieren en worden ook veel gevonden in de natuur als gevolg van besmetting door uitwerpselen (E. coli).
coliform index			een maat voor de besmetting van water en in het bijzonder door menselijke en dierlijke uitwerpselen.
collapsing			een golf die breekt op een vrij steil talud - het breken gaat gepaard met heftige schuimvorming en turbulentie
collector			vergaarder.
colloïde			deeltjes met een grootte kleiner dan klei.
colorimeter			toestel om het gehalte van een vloeistof te bepalen op grond van meting van de kleur.
combinatiewand			een diepwand met een ingehangen slechtdoorla- tende folie.
combischip			schip dat zowel containers, stukgoed, massagoed of combinaties daarvan kan vervoeren.
commissaris van de Koningin	cvdk
commissie			groep personen aan wie een bepaalde opdracht wordt gegeven
commissie algemene en bestuurlijke aangelegenheden van het algemeen bestuur.	ABA
commissie boertien i			commissie toetsing uitgangspunten rivierdijkver- sterkingen die de minister van verkeer en waterstaat adviseerde
commissie integraal waterbeheer	CIW
commissie mer			de onafhankelijke commissie die het bevoegd gezag adviseert over de richtlijnen voor te stellen MER en die een opgesteld MER toetst op juistheid en volledigheid.
commissie uitwerking wet verontreiniging oppervlaktewater.	CUWVOW
commissie vaarweg- beheerders	CVB
commissie van advies inzake de waterstaat- wetgeving	CAW
Common Implementation Strategy	CIS		common Implementation Strategy for the implementation of the Water Framework directive
communautair certificaat			certificaat van onderzoek
communicatie			het uitwisselen van informatie op welke manier dan ook
compactie			de samendrukking van een laag teneinde met een lagere porositeit een lagere doorlatendheid te bewerkstelligen.
compartiment	Comp.		het deel van het milieu of het organisme of het medium dat wordt beschouwd of geanalyseerd.
compartiment (waterkering)			een gebied omgeven door een stelsel van waterkeringen ter beveiliging tegen overstroming niet zijnde een dijkring
compensatie			iets vervangen of aanvullen van iets dat te kort schiet of vervallen/uitgevallen is
compensatie bekken			secundair reservoir wat zorgt voor een vermindering van afvoerfluctuaties die het gevolg zijn van piekbelasting van het primaire reservoir.
compenserende maatregelen			het creëren van nieuwe waarden die gelijk zijn aan de waarden die verloren (dreigen te) gaan.
complete beïnvloeding			beïnvloeding waarbij de waterstandverhoging boven het reguleringswerk volkomen onafhankelijk is van de benedenstroomse waterstand.
compositie			een associatie die aangeeft dat een of meer klassen (componenten) onderdeel zijn van een andere klasse (compositieklasse), met als restrictie dat een component niet zelfstandig verder leeft als de compositieklasse verdwijnt
composteren			composteren is een biologisch proces waarbij bio-degradeerbaar materiaal door microorganismen en kleine ongewervelden onder gecontroleerde omstandigheden wordt afgebroken tot een stabiel eindproduct. Bron: Universiteit Leuven
compressie			samendrukking van grond door belasten.
compressie modulus			de verhouding tussen de gemiddelde hoofdspanning p en de volumerek ev bij samendrukkende belasting
compressorgebouw			gebouw waarin compressoren opgesteld staan
compressorruimte			ruimte waarin compressoren opgesteld staan
concentraat			de totaliteit van verschillende stoffen die na filtratie in een filtermedium achterblijven.
concentratie	CONCTTE		sterkte van een oplossing uitgedrukt in aantal massa eenheden per volume eenheid.
concentratieproces			het proces waarbij het aantal deeltjes per volu- me-eenheid van een oplossing vergroot wordt
concentratietijd			tijdsperiode die noodzakelijk is voor storm runoff om naar het uitlaatpunt te stromen vanaf het punt in een afvoergebied met de langste looptijd.
concentratieverdeling			ruimtelijke verdeling van de concentratie van stoffen.
conceptueel model			beschrijving van de structuur van een systeem met kwalitatieve afhankelijkheden.
conceptuele fout			fout in het modelconcept.
concessie			beschikking met een verplichtend karakter voor de beschikkinghouder
concrete klasse			klasse met objecten.
condensafscheider			toestel om water af te scheiden uit een gas- of luchtleiding
condenswater			water dat door condensvorming ontstaat aan de binnenzijde van de kas en via de condensgootjes of het hemelwaterafvoersysteem wordt verzameld
conditionele relatie			relatie tussen plant en standplaatsfactor, die via een tussengeschakelde factor verloopt
conductivity, temperature, depth	CTD		dit toestel meet tegelijkertijd de conductiviteit, de temperatuur en de diepte wanneer het wordt neergelaten in de zee.
configuratie beheer			registratie van alle installatiecomponenten ten behoeve van beheer- en onderhoudsactiviteiten
conformité européenne	CE		voldaan hebbende aan de Europese eisen
congestie			het optreden van vertraging door een niet optimale afwikkeling van het verkeer.
consent			visvergunning voor beroepsvissers.
conservatief transport			transport van een stof in en met water zonder chemische invloeden.
consistentie			in hoeverre voldoet de gehele gegevensverzameling aan de vooraf gestelde voorwaarden in de specificatie.
consistentie			een aanduiding voor de toestand van de grond (vast, plastisch, vloeibaar) afhankelijk van het vochtgehalte
consistentie-index			de verhouding tussen enerzijds het verschil van vloeigrens en werkelijk watergehalte en anderzijds de plasticiteitsindex
consol			elektronisch plaatsbepalingsysteem.
consolidatie coeffeci- ent			een bij benadering constante grootheid, die bepalend is voor het verloop van het consolidatieproces - de grootte ervan wordt bepaald door doorlatendheid en samendrukbaarheid van de grond van het volu- megewicht van het water
consolidatiegraad			mate waarin sedimenten van een bodem zijn samengepakt (geconsolideerd).
consolidatiegraad			de bereikte hoeveelheid consolidatie ten opzichte van de te bereiken hoeveelheid consolidatie
consolidatiespanning			de spanning waaronder een grondmonster consolideert
consolidatietijd			de tijd die nodig is om vanaf het aanbrengen van een belasting, de wateroverspanning te laten afnemen tot een niveau dat aanvaardbaar is voor het uitvoeren van de nog te verrichten werkzaamheden
constante			grootheid die in de tijd niet verandert.
constructie			het hoofdonderdeel van een object.
constructie			wat door construeren ontstaan is
constructiewaterlijn	CWL		waterlijn ter hoogte van de waterspiegel.
construeren			kunstmatig vormen
construeren			uit delen samenstellen
consumenten overschot			het bedrag wat een huishouden zou willen betalen voor een goed of dienst min het bedrag wat daadwerkelijk betaald wordt.
consumptief watergebruik			water dat weggevoerd wordt van de beschikbare voorraad en niet wordt teruggevoerd in het watersysteem
consumptief watergebruik			water dat gebruikt wordt in de industrie, landbouw en voedselbereiding.
contacttijd			de periode dat een stof in contact komt met een vloeistof, voordat het via filtratie of chemische verandering verwijderd wordt.
container			grote, verrijdbare verzamelbak voor het verzamelen van rest- of nevenproducten, afval
containers			laadkisten, meestal van metaal en met standaard afmetingen, om te kunnen worden vervoerd door speciale containerschepen, - treinen, -vliegtuigen en -trailers.
containerschip			schip dat speciaal is ingericht voor het vervoeren van containers.
containerterminal			havenbedrijf gespecialiseerd in de verwerking van containers.
contante waarde			naar het huidige kostenniveau teruggerekende toekomstige kosten
continentaal plat			onderzeese voortzetting van het continentale gebied.
continentale helling			steile overgang tussen het continentaal plat en de diepzeebodem.
continous soil sampler			metalen buis die is voorzien van een zuiger met een aan de zuiger bevestigde steunkous.
continu model			model wat gedraaid wordt voor iedere tijdstap gedurende een hydrologisch jaar.
continuïteit			de waarschijnlijkheid dat, uitgaande van een foutvrije ontvanger, een gebruiker in staat is zijn positie met een specifieke nauwkeurigheid te bepalen en daarbij de integriteit van de bepaalde positie gedurende het (korte) tijds interval voor een specifieke operatie binnen een beperkt deel van het dekkingsgebied, te monitoren
continuïteitsprincipe			het principe dat de massa vloeistof die een bepaald volume-element is ingestroomd gelijk is aan de massa die datzelfde volume is uitgestroomd (plus de toename van de berging in het element in het geval van tijdsafhankelijke stroming).
continuïteitsvergelijking			differentiaalvergelijking die het behoud van massa van stromende stoffen beschrijft.
contract			een afspraak tot het leveren van producten en diensten tegen een overeengekomen prijs en binnen een overeengekomen periode.
contractantie			het optreden van volumeverkleining van zand ten gevolge van het uitoefenen van een schuif- kracht
contractiecoëfficiënt			de verhouding in een bepaalde dwarsdoorsnede tussen het stroomvoerende en het geometrische profiel.
contractvorm			de wijze van inrichting van een project, waarbij tussen opdrachtgever en opdrachtnemer afspraken worden vastgelegd over verantwoordelijkheden en risico's.
contractvorming			het schriftelijk vastleggen van een overeenkomst.
controle maaiveld- hoogte			het identificeren van die delen waar de laagste, met elkaar verbonden, maaiveldhoogten significant lager zijn dan de putdeksel hoogten van de riolering.
controlerende instantie			het overheidsorgaan dat is belast met de uitvoering van de handhaving van de in een beschikking vastgestelde voorschriften
conusweerstand			dat gedeelte van de bij het sonderen gemeten reactie dat veroorzaakt wordt door de druk van de grond tegen de kegelvormige punt van de sondeerstang
convectie (algemeen)			het transport van een grootheid door een stromend medium.
convectie (meteorologie)			het proces waarbij een atmosferische grootheid wordt getransporteerd door verticale beweging in de atmosfeer.
convenant			overeenkomst tussen overheden of tussen een overheidslichaam en een belangengroepering om op een bepaald terrein met een vastgesteld gezamenlijk doel op te treden.
conventionele rijn			de Rijn en Rijntakken, voor zover vallend onder het Rijnvaartpolitiereglement
conventionele rioolsys- temen			systemen die traditioneel gebruikt werden om gemeentelijk afvalwater te verzamelen in zwaar- tekrachtriolen en te vervoeren naar een centrale primaire of secundaire behandelingsinstallatie, voordat het geloosd werd op oppervlaktewater.
convergentie			verloop van het iteratieproces waarbij de verandering van de te berekenen systeemvariabele(n) tussen opeenvolgende iteraties het vooraf gestelde convergentiecriterium steeds dichter nadert.
convergentie criterium			een bij aanvang van een berekening gestelde limiet waaraan het verschil van de resultaten van twee opeenvolgende iteraties moet voldoen, om van een oplossing te mogen spreken.
coördinaat			set kengetallen waarmee de ligging van een punt in een coördinaatstelsel wordt aangegeven
Coordinatiebureau
coördinatiemechanismen			principes van coördinatie
corioliskracht			het Corioliseffect is de neiging van een bewegend voorwerp op of boven de aardoppervlakte om van zijn koers af te drijven door de draaisnelheid en draairichting van de aarde (west naar oost).
correctie	C-O		de numerieke waarde van de beste schatting die gemaakt kan worden van het verschil tussen de werkelijke en de gemeten waarde van een parameter
correspondentie			alle ingekomen en uitgaande stukken betrekking hebbende op de aanslagheffing of rechtsverhouding aanvraag
corridor			verzameling van vaarwateren tussen hetzelfde begin- en eindpunt
corrosie			de aantasting van een materiaal ten gevolge van chemische of elektrochemische reacties met componenten uit de omgeving.
cost, insurance, freight	CIF		alle kosten, zeeverzekering en vracht inbegrepen, voor rekening van de verkoper
costonlicht			gekleurd seinlicht op schepen.
cotoyeren			langs de kust of oever varen.
coulter counter			instrument voor het bepalen van de variatie in grootte van zwevende deeltjes in het water
coupure			een onderbreking in een waterkering voor de doorvoer van een weg of spoorweg, die bij extreme waterstanden afsluitbaar is
coverage			het deel van de bodem dat geraakt is door akoestische metingen.
crepusculair			evenswijze die toegeschreven wordt aan organismen die gedurende de schemering actief zijn
crisisfasen			(fasering in) Een ernstige verstoring van de basisstructuren dan wel aantasting van fundamentele waarden en normen van het maatschappelijk systeem
crisismanagement			het geheel aan beheersing om crisis/calamiteiten het hoofd te bieden
crisisorganisatie			de organisatievorm om crisis te bestrijden
crisisteam			het multidisciplinaire team dat de coördinatie van bestrijding van de crisis verzorgt
cross flow			een term die gebruikt wordt om de vloeistof- stroom parallel aan het membraanoppervlak aan te duiden. Deze dwarsstroom staat loodrecht op de stroomrichting van het permeaat.
crosscontaminatie			het (ongewenst) verspreiden van bodemveront- reinigende stoffen naar een andere bodemlaag bij het doorboren van een slechtdoorlatende afsluitende laag.
crux			het Zuiderkruis.
cryptosporidiose			ziekte veroorzaakt door Cryptosporidium
cryptosporidium			kleine parasieten die de ademhalingswegen en het spijsverteringsstelsel van gewervelden infecteren
cultureel erfgoed			wat aan cultuur uit vroeger tijd is doorgegeven
culturele eutrofiëring			daling van het zuurstofgehalte in het water, dat ernstige gevolgen heeft voor het waterleven
cultuur			geheel van voortbrengselen van een gemeenschap
cultuur			het verbouwen van gewassen - teelt
cultuur			kunst en wetenschap
cultuurhistorie			beschavingsgeschiedenis
cultuurhistorisch waardevol gebied			gebied met landschappelijke kenmerken of be- bouwingsvormen die getuigen van het menselijk gebruik van het gebied
cultuurhistorische (landschaps)waarden			landschappelijke structuren en elementen in een gebied die getuigen van een lange, nog herkenbare ontwikkelingsgeschiedenis, inclusief archeologische waarden.
cultuurlandschap			door de mens aangelegd landschap
cumulatieve neerslag- kromme			curve of an accumulatieve kwantiteit versus time.
cumulatieve neerslagmeter			neerslagmeter die gebruikt wordt op meetpunten die slechts met grote tussenruimten in de tijd bezocht worden.
cunet			een in natuurlijke ondergrond gemaakte ingraving
cutpoint			het scheidingspunt van een hydrocycloon.
cutterzuiger	CSD		een baggerwerktuig met een zuigbuis die voorzien is van een roterende snijschroef (de cutter). Voordat de grond wordt opgezogen wordt deze eerst stuk gesneden
cuwvo percentiel waarde			waarde uit een meetreeks waarvoor geldt dat x% van de waarden in die een bepaalde meetreeks een waarde heeft die kleiner dan of gelijk is aan deze waarde
c-water			alle wateren in het beheersgebied van het waterschap niet vallend onder A-wateren of B- wateren, met uitzondering van solitaire wateren die zijn aangemerkt als vennen, poelen en kolken voorzover deze niet zijn gelegen in gebieden waaraan bijzondere waarden zijn toegekend.
cyanide			verbindingen van metalen met waterstofcyanide zuur.
cyanide-vrij			het deel van het totaal cyanide dat niet gebonden cyanide is (tCN = cCN + vCN). Vrij in oplossing.
cyanobacteriën			de meest eenvoudige algen, die soms door hun primitieve bouw bij de bacteriën worden ingedeeld.
cycloon			tropische wervelstorm
cyclus			de periode dat een filter gebruikt kan worden voordat het schoongemaakt moet worden.
cytotoxisch			celdodend.
dl	D1		hoogste organisatie niveau binnen de Rijkswaterstaat welke gevormd wordt door de Secretaris Generaal met zijn staf.
d15	D15		korrelgrootte van zand die door 15 gewichtspro- centen wordt onderschreden.
d15a	D15a		steengrootte van de breuksteen toplaag die door 15 gewichtsprocenten wordt onderschreden.
d15boven	D15boven		korrelgrootte die door 15 gewichtsprocenten wordt onderschreden van de laag boven een andere filterlaag.
d15onder	D15onder		korrelgrootte die door 15 gewichtsprocenten wordt onderschreden van de laag onder een andere filterlaag
d2	D2		organisatie niveau binnen de Rijkswaterstaat welke gevormd wordt door de beleidsdirectora- ten en de DG-RWS
d3	D3		organisatie niveau binnen de Rijkswaterstaat welke gevormd wordt door de regionale en specialistische diensten
d4	D4		organisatie niveau binnen de Rijkswaterstaat welke de dienstkringen en centrale apparaten van Rijkswaterstaat bevat.
d90	D90		korrelgrootte die door 90 gewichtsprocenten wordt onderschreden
dacron			kunststof waarvan onder andere zeilen worden gemaakt.
dagboot			zeilboot van gemiddelde afmetingen geschikt voor kleine tochtjes
dagelijks bestuur			bestuursorgaan waarvan de leden worden gekozen uit het Algemeen Bestuur (het hoogste, democratisch gekozen bestuursorgaan van het hoogheemraadschap) en dat onder voorzitterschap staat van de dijkgraaf.
dagelijkse ongelijkheid			het hoogteverschil tussen de beide astronomische hoogwaterstanden (c.q. laagwaterstanden) op een kalenderdag.
daglas			een naad in een asfaltbekleding tussen twee dagproducties
dagmerk			elk der tekens die tussen zonsopgang en zonsondergang moeten worden gevoerd om andere schepen duidelijk te maken dat er iets bijzonders aan de hand is.
dagtank			vat of tank ten bate van de werkvoorraad
dakgoot			een dakgoot een kanaal langs de onderkant van een dak. De dakgoot wordt gebruikt om regenen smeltwater van het dak op te vangen en via de regenpijpen af te voeren naar het riool of een regenton of -put
dalend peil			waterstand van een waterloop die continue daalt gedurende een bepaalde periode.
daling			het hoogteverschil tussen getijhoogwater en het daarop volgende laagwater.
daling			deel van een hydrograaf waarin de afvoer afneemt vanaf de top.
dam			in en dwars over een water opgeworpen aarden wal die dient om het water te keren, te leiden of te verdelen (in tegenstelling tot dijk: die langs het water ligt).
damp			de gasvormige fase van bepaalde stoffen, zoals water
damwand			verticale constructiedelen die in een opeenvolgende rij de grond worden gedreven, meestal om weerstand te bieden tegen zijkrachten
damwerker			iemand die aan wal vistuig voor de zeevisserij gereedmaakt. Knecht van de dambaas.
data			gegevens.
data en informatie van de Nederlandse ondergrond	DINO
data opslag natte rijkswaterstaatswerken.	DONAR
databank			een veelomvattende set gerelateerde databestanden voor een specifieke toepassing, in de regel op een direct toegankelijk opslagmedium.
datum ingebruikname meetpunt			de datum waarop de eerste meting is verricht.
datum vaststelling legger			de datum waarop de leggerkaarten en/of de leggerbladen zijn vastgesteld door het algemeen bestuur van het waterschap
davit			draaibare kraan om sloep, torpedo of anker buitenboord of aan dek te brengen.
daycruiser			kajuitmotorboot, geschikt voor dagtochten.
deagglomeratie			het verbreken van de binding in agglomeraten tot kleine primaire deeltjes.
de-alkalinisatie			elk proces dat gebruikt wordt om de alkaliniteit van water te verlagen.
debarkeren			van boord gaan.
debiet	Q		het vloeistofvolume dat per tijdseenheid door een doorsnede stroomt.
debiet meten			het meten van de volumestroom
debiet regelklep	FCV		limiteert het debiet door een klep op een specifieke hoeveelheid.
debietmeter			apparaat waarmee de volumestroom van een vloeistof of gas wordt gemeten
debietpotentiaal			belangrijke systeemvariabele in de analytische- elementen methode.
decarbonisatie			het proces waarbij koolstofdioxide uit water wordt verwijderd
decca			hyperbolisch plaatsbepalingsysteem
decembernota			document waarmee de Staatssecretaris van V&W de Tweede Kamer aan het eind van elk kalenderjaar informeert over de stand van zaken rondom de uitvoering van het Nationaal Bestuursakkoord Water en de Europese Kaderrichtlijn Water.
decimeringhoogte			absolute verschil in hoogte tussen Toetspeil en een waterstand met een overschrijdingsfrequen- tie, die een factor 10 hoger of lager is dan die van Toetspeil.
declinatie getijden			uitdrukking die soms wordt gebruikt voor de partiele getijden (harmonische componenten) die samenhangen met de variatie in de hoek van maan en zon ten opzichte van het equatorvlak.
decoder			apparaat dat de codes van morse, telex, modem en fax kan ontcijferen.
decompositie			de afbraak van organisch materiaal door bacteri- en en schimmels, om de chemische structuur en het fysische uiterlijk van het materiaal te veranderen.
decompositie			het uiteenvallen , ontleding
decompositie			verdeling van een kunstwerk in onderdelen
decompressiemeter			instrument van de duiker, waarin de mate van stikstofopname van het lichaam wordt nagebootst en door een soort manometer wordt weergegeven.
decreet			verordening van overheidswege.
deelbekken			de rivierbekkens worden opgedeeld in deelbek- kens.
deelbudget			budget voor een bepaald onderdeel
deelprogramma			cluster binnen een programma op basis van de fase in het werkproces waarop de maatregelen en de daaruit voortkomende producten betrekking hebben.
deelstroom			verder te behandelen deel van de specie na een scheidingsstap.
deelstroomgebied			het gebied vanwaar al het over het oppervlak lopende water een reeks stromen, rivieren en eventueel meren volgt, tot een bepaald punt in een stroom (gewoonlijk een meer of een samenvloeiing van rivieren).
deeltjesgrootte			de grootte van een deeltje, bepaald door de kleinste dimensie, bijvoorbeeld de diameter
deeltjeslading			het gewicht van deeltjes per eenheid volume water.
deeltjesscheiding			het in diverse fracties scheiden van grond.
deelwatersysteem			onderdeel van een watersysteem, waarop dezelfde normen (bandbreedtes) van toepassing zijn.
deflectie			dynamische vervorming, doorbuiging
deflectie methode			de berekening van stroomsnelheid van een waterloop door het meten van de vervorming van de uithanghoek van een stromingslichaam door de kracht van het water.
deflectiemeting			meting van de draagkrachteigenschappen van verhardingsconstructie, zandbed en ondergrond d.m.v. Doorbuigingmetingen
deflectieschot			schot in een bezinktank dat wordt geplaatst om kortsluitstromen te voorkomen
defluorisatie			de verwijdering van fluoride uit drinkwater om beschadigingen aan het gebit te voorkomen.
deformatie			vervorming
defosfateren			het verwijderen van fosfaat uit het afvalwater door middel van voorprecipitatie, simultane pre- cipitatie en biologische verwijdering
degenereren			achteruitgaan of afsterven
deining			elders opgewekte windgolven, voorkomend in een gebied met weinig of geen wind.
deinzen			achteruit varen.
de-ionisatie			een proces dat ertoe dient om alle geïoniseerde stoffen uit een oplossing te verwijderen.
dek			vloer of etage van het schip.
dekking navigatiesysteem			het deel van het voorziene werkgebied van het navigatiesysteem waarin positiebepaling met de afgesproken kwaliteit mogelijk is.
deklast			vracht die boven de scheepsruimen aan dek is gestuwd
deklicht			werklicht, om in het donker aan dek iets te kunnen zien.
dekpassagiers			passagiers zonder passagiersaccommodatie.
dekplan			tekening van het dek met de opbouwen.
dekwasslang			slang die is aangesloten op een pomp, die water van buiten boord oppompt.
dekzand			door de wind afgezet zand, dat als een dek op oudere zanden of afzettingen ligt in een laag, variërend van enkele decimeters tot meerdere meters dikte
delta			de armen waarin de rivier zich vertakt bij haar uitmonding inclusief het door die armen omsloten land.
deltacommissie 2008			in 2007 ingestelde staatscommissie om het kabinet advies uit te brengen over een duurzame kustontwikkeling.
deltahoogte			hoogte van een waterkering, die voldoet aan de veiligheidsnorm volgens de Deltawet.
deltares			technologisch Top Instituut waarin Nederland zijn kennis, ervaring en specialisten op het gebied van deltatechnologie (water en ondergrond) bundelt.
deltaveiligheid			veiligheidsnorm tegen overstroming, zoals vastgelegd in de Deltawet.
deltawerken			omvangrijk waterbouwkundig project ter beveiliging van het zuidwesten van Nederland tegen stormvloeden.
deltawet			wet van 8 mei 1958, Staatsblad 246, houdende de afsluiting van de zeearmen tussen de Westerschelde en de Rotterdamse waterweg en de versterking van de hoogwaterkering ter beveiliging van het land tegen stormvloeden (laatstelijk gewijzigd bij de Wet van 29 juni 1977, Staatsblad 415).
demineralisatie			processen die mineralen uit het water verwijderen
demping			het proces waarbij de concentratie van een bepaald mengsel over een bepaalde tijd afneemt.
denaturatie			het ongeschikt maken voor consumptie
denitrificatie			de vermindering van het nitraat- en nitrietgehal- te door het vrijkomen van stikstof of distikstofmonoxide, gewoonlijk door bacteriële activiteit onder anaërobe omstandigheden.
denitrificatiesnelheid			de snelheid waarmee denitrificatie plaatsvindt.
denitrificatietijd			de duur van de denitrificatiefase in een zuiveringsinstallatie
departement leefmilieu en infrastructuur van het ministerie van de vlaamse gemeenschap	LIN
Departementaal Coor- dinatiecentrum en Crisisbeheersing	DCC		ministrieel coordinatiecentrum voor crisisbeheersing.
deposit feeder			dierlijk organisme dat zich voedt door bezinksel op de waterbodem en waterplanten te eten.
depositie			neerslag, bezinksel
depot			(Tijdelijk) aangelegd zandlichaam.
depot			plaats waar iets bewaard wordt
depressie			inzinking, laag liggende strook of gebied in het landschap
dergem			weke gronden langs de Noordzeekust.
des daags			volgens het BPR: de tijd tussen zonsopgang en zonsondergang
des nachts			volgens het BPR: de tijd tussen zonsondergang en zonsopgang.
design, build	DB
design, build, finance & maintenance	DBFM
desinfecteerders			vloeistoffen of gassen om filters, pijpleidingen, systemen en dergelijke te desinfecteren.
desinfecteerinstallatie			installatie voor het desinfecteren van (afvalwater
desinfectie			behandeling van afvalwater, bijvoorbeeld middels membraanfiltratie, om het aantal pathogene micro-organismen tot onder vastgestelde grenzen te laten afnemen.
desinfectie			het zuiveren van vloeistoffen en oppervlakken van verontreinigingen.
desorptie			het loslaten van verbindingen of stoffen van het oppervlak van vaste stoffen
despatch-money			vergoeding aan de bevrachter van een schip als minder ligdagen zijn gebruikt dan was voorzien.
detectiegrens			laagste waarde van de grootheid waarvan de aanwezigheid met een bepaalde nauwkeurigheid kan worden vastgesteld.
detectielimiet			concentratie waaronder een stof met de beschikbare methoden niet meer betrouwbaar kan worden gemeten.
detentiebekken			hoogwaterbeheersing reservoir met ongecontroleerde uitlaten.
detentietijd			de eigenlijke tijd die een kleine hoeveelheid water in een bezinktank of vlokvormingtank doorbrengt.
deterministisch model			een model dat de invoer volgens een vaststaande wetmatigheid omzet in uitvoer, zonder rekening te houden met onzekerheden.
deutsches institut für normung	DIN		duits equivalent van het Nederlands Normalisatie Instituut
deviatorspanning			verschil tussen de grootste en de kleinste hoofdspanning
diaboolblok			type interlockelement.
diafoon			apparaat dat een sterk doordringend geluid produceert.
diagenese			overgangsproces van een loskorrelige laag (bijv zand) naar een verkitte laag (bijv zandsteen)
diarree			diarree is een symptoom van buikgriepinfecties, die veroorzaakt worden door bacteriële, virale of parasitaire organismen, die door besmet water verspreid worden
dibutyltin (kation)			het positief geladen ion van een organotin verbinding, waarbij 2 butyl-groepen aan de tin hangen
dicht steenasfalt			een warm bereid asfalt met een mengsel van grof en uniform gegradeerde steenslag en as- faltmastiek, die de holle ruimte in het mengsel vult
dichtheid van droge grond	bs		massa van de grond nadat het water daaruit verwijderd is door droging bij 105 °C, gedeeld door het oorspronkelijk volume van de grond (inclusief poriën volume).
dichtheidsstroming			sterk hoogteafhankelijke stroming, veroorzaakt door een horizontale dichtheidsgradiënt die maakt dat de horizontale drukgradiënt hoogteaf- hankelijk wordt.
dichtingslaag			een dunne laag vloeibitumen of bitumenemulsie die wordt aangebracht op een asfaltbetonbekle- ding en die bedoeld is om kleine scheurtjes en open textuur aan het oppervlak van de bekleding te dichten
dicyclohexyltin (kation)			het positief geladen ion van een organotin verbinding, waarbij 2 cyclohexaan-groepen aan de tin hangen
dienst landelijk gebied van het ministerie van lnv.	DLG
dienst weg- en waterbouwkunde	DWW		specialistische dienst van Rijkswaterstaat
dienstenniveau beheer			het beheren van alle contracten die met derden zijn gesloten voor het beheer en onderhoud van rwzi's. Hierbij moet gedacht worden aan de zogenaamde SLA's (service Level Agreements) die met leveranciers worden gesloten
diensthaven			haven bestemd voor dienstvaartuigen RWS, Rijks Politie te Water, brandweer, loodsdiensten, reddingsdiensten, douane, milieu politie, IVW, sleepboten, enz.
dienstkring			rijkswaterstaat afdeling die optreedt als operationeel uitvoerder van het beheer van bijvoorbeeld een of meer watersysteemdelen.
dienstrooster			de indeling volgens welke medewerkers gekoppeld zijn aan een personeels-functie.
diepbron			een verticaal in de bodem geplaatst filter van waaruit middels een in het grondwater hangende onderwaterpomp grondwater uit de bodem kan worden onttrokken.
diepgang			verticale afstand van de waterspiegel tot het onderste deel van het schip.
diepgangsmerk			tekens op een schip waarop men de diepgang kan aflezen.
diepgangsmeter			toestel waarop men de diepgang van het schip binnenboord kan aflezen.
diepste punt			punt waar het water, indien ongehinderd, naar toestroomt
dieptank			tanks onder het laadruim van het schip, ingericht voor het opslaan van waterballast.
diepte haven			de minste diepte in een haven
dieptefiltratie			een behandelingsproces waarbij het hele filterbed wordt gebruikt om niet-oplosbare en gesuspendeerde deeltjes te vangen in de leemtes van het filterbed wanneer het water erdoor heen stroomt.
dieptemeter			instrument van de duiker, waarop hij kan zien op welke diepte hij zich bevindt.
diepwand			een in de grond vervaardigde betonnen wand, die een dragende en/of waterkerende functie heeft
diepzee			het gedeelte van de zee dat dieper dan vijfhonderd meter is.
diepzeeduiken			het duiken in diep water, onder andere voor wetenschappelijke, militaire en commerciële doeleinden.
dier			dieren behoren tot een grote groep organismen, namelijk die van het Rijk der Animalia of Metazoa. Ze zijn over het algemeen meercellig, in staat tot beweging, reageren op hun omgeving en voeden zich met andere organismen.
dier in nood			een dier die in zodanige problemen is geraakt dat het zichzelf niet meer kan redden.
dieselmotor			motor die zwaarder en krachtiger is dan een benzinemotor en waarbij de ontsteking plaats vindt door middel van compressie van lucht in de cilinders.
difenyltin (kation)			het positief geladen ion van een organotin verbinding, waarbij 2 fenyl-groepen aan de tin hangen
differential qlobal posi- tioninq system	DGPS		positiesysteem gebruik makend GPS en een speciaal opgesteld referentiestation voor XY bepaling.
differentieel systeem			een augmentatie systeem waarbij signalen worden gemonitord op een bekende locatie en de aldus bepaalde verschillen worden verzonden naar de gebruikers in het dekkingsgebied
diffusie	d		transport van een stof onder invloed van een gradiënt in concentratie (of meer algemener: activiteit), ten gevolge van willekeurige (thermale) bewegingen van de stofmoleculen.
diffusiecoëfficiënt	Dd		de hoeveelheid van een stof in een poreus medium die onder invloed van een concentratiegradiënt per tijdseenheid (onder isobare omstandigheden) een eenheid van oppervlak passeert.
diqitaal terreinmodel	DTM		model waarin alle meetgegevens drie dimensionaal worden verwerkt tot een terreinmodel. Met dit model kunnen vervolgens berekeningen worden uitgevoerd
diqital selective callinq	DSC		marifoon voor digitale noodsignalen, dat door computers van de kustwacht wordt ' uitgeluisterd'.
diqitale uitwisselinq ruimtelijke processen	DURP
dijk			grondlichaam (al dan niet verdedigd) bestemd tot het keren van water.
dijkbasis			de zich binnen de invloedssfeer van de dijk bevindende ondergrond
dijkbewaking			bewaking van de kering door het dijkleger of sensoren op de kerende functie
dijkbreuk			optredend bezwijken van de kering
dijkkern			grondlichaam van zand en/of klei dat moet worden beschermd tegen de inwerking van de waterbeweging.
dijkleger			het dijkleger bestaat uit vrijwilligers die in geval van hoog water opgeroepen kunnen worden om de dijken te bewaken. Zij controleren dan waar risico's ontstaan, zodat het waterschap adequate maatregelen kan nemen.
dijknol			voor de eigenlijke waterkering liggend waterke- ringelement
dijkpost			gebouw waarin materiaal/materieel ten behoeve van dijkbewaking /inspectie en eenvoudig her- stel/versterking is opgeslagen
dij kslag			het gedeelte van de dijk dat door de dijkplichtige dient te worden onderhouden.
dijktafelhoogte			minimaal vereiste kruinhoogte, zoals aangegeven in de legger.
dijkvakfrequentie			de frequentie waarmee een dijkvak niet meer voldoet aan het veiligheidscriterium
dijkval			afschuiving of verzakking van een dijkvak door onderspoeling.
dijkwacht			de organisatie-eenheid/functionaris die belast is met de dijkbewaking
dijkwacht			medewerkers van het waterschap en vrijwilligers die in geval van hoog water opgeroepen kunnen worden om de dijken te bewaken.
dilatatie			volumeverandering door een schuifspanning, uitwendige kracht of verandering van temperatuur
dilution of precision	DOP		de factor waarmee de nauwkeurigheid van de plaatsbepaling en tijd van een GNSS systeem wordt verzwakt als gevolg van geometrische invloeden van de constellatie van de satellieten zoals gebruikt door de ontvanger
dimensie(s)			de afmetingen van een object uitgedrukt in bijv. lengte, breedte, hoogte.
dimensionele analyse			het trekken van conclusies rekening houdend met de eigenschappen van de verschillende termen in de vergelijking die een fysiek proces beschrijft.
dimensionering			de maatvoering
dioxine			algemene naam voor een lid van de familie van verbindingen die chemisch bekend staan als tetrachloro-dibenzo-p-dioxines.
dirchlet randvoorwaarde			randvoorwaarde voor een grondwatermodel waarbij de stijghoogte bekend is en gespecificeerd op de grens van het stroomveld en het model de bijbehorende grondwaterstroming berekend.
dirchlet- randvoorwaarde			randvoorwaarde waarbij een variabele (bijv. de stijghoogte h of de concentratie) op de rand van het modelgebied bekend is
directe emissie			een emissie die rechtstreeks vanuit de bron op het doel of omgeving (op het oppervlaktewater) terecht komt.
directe lozing in het grondwater			de lozing van verontreinigende stoffen in het grondwater zonder doorsijpeling door bodem of ondergrond
directe uitvoeringsuit- gaven			alle direct aan een product(soort) toe te rekenen uitgaven van RWS ten behoeve van de kerntaken (uitgevoerd door personeel van RWS of derden zoals ingenieursbureaus) die nodig zijn om de kerntaken uit te kunnen voeren, de productie voor te bereiden, aan te sturen en te controleren.
directe waterkering			een waterkering die bescherming biedt tegen overstroming door aangrenzend buitenwater, waaronder ook boezem- en tussenboezemwater wordt verstaan.
directe-zoek procedure			optimalisatie algoritme wat op deterministische wijze de parameterwaarden doorzoekt met als startpunt een initiële set parameters.
directoraat-generaal transport en luchtvaart	DGTL
directoraat-generaal water	DGW
dirk			kraanlijn.
dirk			touw waarmee een tros naar de wal of de sleepboot wordt getrokken.
discontopercentage			het rentepercentage wat gebruikt wordt voor het afwaarderen van toekomstige baten en kosten van (water) projecten.
dispacheur			jurist die averijzaken behandelt.
dispensatie			na gebleken geschiktheid (tijdelijke) vrijstelling van de verplichting om zonder het vereiste diploma te kunnen varen als stuurman of machinist.
dispers			niet scherp begrenst
dispersie			menging van grondwater en vervlakking van concentratiegradiënten door diffusie en verschillen in stroomsnelheid in het watervoerend pakket.
dispersiecoëfficiënt	D		de som van de diffusiecoëfficiënt en het product van de (grondwater-)stromingssnelheid en de dynamische dispersiviteit.
dispersiviteit			eigenschap van een poreus medium (bijvoorbeeld watervoerend pakket) dat verspreiding c.q. uitwaaiering van stoffen veroorzaakt.
dissipatie			het verlies van pesticidenresiduen door degradatie en omzetting vanuit een ecosysteem naar een ander ecosysteem.
distikstofoxide	N2O		n2O, een kleurloos niet reactief gas ('lachgas') dat soms gebruikt wordt als anestethicum.
distorsie			een verandering van de vorm van een grondelement bij gelijkblijvende volume
distributiecoëfficiënt			coëfficiënt waarmee de verdeling van een stof over de vloeibare en vaste fase wordt aangegeven, of over de vloeibare fase en de gasfase.
districtsmodel			model dat de watervraag, de (effecten van) watertoedeling en de lozing van water beschrijft
diurnaal			dagactief
diurnaal			dagelijks of met een dagelijkse cyclus.
divergentie			verloop van het iteratieproces waarbij de verandering van de te berekenen systeemvariabele(n) tussen opeenvolgende iteraties steeds verder van het vooraf gestelde convergentiecriterium komt te liggen.
diversiteit			de variëteit aan verschillende elementen per eenheid van oppervlakte.
dode hoek			situatie waarin de roerganger op de brug van een relatief groot beroepsschip niet in staat is een kleiner schip voor hem te zien
dode zone			plaatselijke, zuurstofarme zones in een meer, zee of oceaan, waar aquatische organismen massaal afsterven of afgestorven zijn
doel			het bereiken, c.q. herstellen en instandhouden van de functies waar een watersysteem conform de beleidsplannen aan moet voldoen
doelevaluatie			per functie per watersysteemdeel aangeven of en in welke mate het vastgestelde doel is bereikt.
doelfunctie			functie die de modelfout kwantificeert met behulp van metingen.
doelgroepstrook			toepassing van rijstroken met een speciale bestemming zodat de beschikbare rijbaanbreedte optimaal kan worden benut.
doelstelling			een op korte of middellange termijn nagestreefde situatie.
doelvariabele			een grootheid, die de conditie van een aquatisch ecosysteem of de toestand van een bij het watersysteem betrokken gebruiksfunctie aangeeft
doelverlaging			het naar beneden bijstellen van de doelstelling is mogelijk wanneer de maatregelen die bij het chemisch of ecologisch doel horen, 'disproportioneel' zijn.
doggersbank			zandbank in de Noordzee waar al eeuwenlang veel op haring wordt gevist - ongeveer 250 kilometer lang, gemiddeld 64 kilometer breed en 13-36 meter diep.
dok			inrichting voor de reparatie en controle van schepen.
dokschip			schip dat als zeegaand droogdok kan fungeren.
dollard			inham van de Noordzee tussen de kust van Groningen en de Duitse provincie Ost-Friesland.
dome			grote, bolvormige kap op een oorlogsschip, ter bescherming van radar, sonar en dergelijke.
domein			kennisgebied of activiteit gekarakteriseerd door een verzameling van concepten, begrippen en/of waarden
dompen			de verticale, op en neer gaande beweging van een schip op de golven.
donk			rivierduin ontstaan in het Pleistoceen door verstuiving van zand ui de rivierbedding van vlechtende rivieren
doodvaren			met dezelfde snelheid voor de wind uitvaren
doodvissen			alle vis uit het water wegvangen.
doodwater			verschijnsel dat zich bij schepen met gering voortstuwingsvermogen voordoet, onder andere in Noorse fjorden en langs de Scandinavische kusten. Het schip komt gewoon niet vooruit, alsof het door een geheimzinnige kracht wordt tegengehouden.
doop			ceremonie waarbij het schip zijn naam krijgt en feestelijk wordt ingewijd.
door neerslag veroorzaakte infiltratie			die infiltratie die optreed als reactie op neerslag en aanvullend is op de meer constante grondwater infiltratie.
doorbraak			barst of breuk in een filter bed dat vlokken en of deeltjesmaterie door het filter laat.
doorbuigen			het in langsscheepse richting zodanig verbuigen dat het voor- en achterschip minder inzinken dan de midscheeps.
doorgraving			door afgraving (tijdelijke) onderbreking van de zeereep.
doorgroeisteen			platte betontegel of betonblok met gaten er in die begroeiing mogelijk maken (grasbetonste- nen).
doorijzen			het met ijsbrekers openbreken van een bevroren water.
doorlaatsluis			kunstwerk, deel uitmakend van een waterkering waardoor watertransport kan plaatsvinden.
doorlaatwerk			een constructie in een dijklichaam, waar het water bij werking van de overlaten of bij dijkdoorbraken wordt doorgelaten
doorlatende stenen			doorlatende stenen betreft verharding die bestaat uit een wegdek met een zeer hoge doorlatendheid.
doorlatende verharding			doorlatende verharding bestaat uit een wegdek met een zeer hoge doorlatendheid.
doorlatendheidmeting geotextiel			meting van de doorlatendheid van geotextiel
doorlatendheidrelatie geotextiel			beschrijving van de doorlatendheid tussen verschillende lagen in steenbezetting
doorliggen			niet van koers veranderen.
doorloding			driejaarlijkse dieptemeting van een meetraai.
doorlooptijd			tijdsinterval tussen het uitgeven van een voorspelling (waarschuwing) en de verwachte optreden van die gebeurtenis.
doornikse steen			blokvormig toplaagelement van natuursteen uit de groeven van Doornik, België.
doorspoeling			verwijdering door middel van een gecontroleerde, plotse, hoge afvoer van water met een slechte kwaliteit of van materiaal dat door te lage stroomsnelheden gesedimenteerd is in riolen, waterleidingen, tanks of waterwegen.
doorspoeltijd			de snelheid waarmee het water van een estuarium wordt vervangen.
doorspoelwater			water dat in een bemalingsgebied wordt ingelaten vanwege de kwaliteit van het oppervlaktewater.
doorstroomd oppervlak			het oppervlak, loodrecht op de stroomrichting, waardoor stroming plaatsvindt.
doorstroomhoogte			de momentane hoogte van de opening van een waterkerende element in een kunstwerk waar het water doorheen stroomt indien het element open staat.
doorvaart			benaming van een bepaalde vaarroute.
doorvaarthoogte	Hb		de verticale afstand tussen de maatgevende hoogwaterstand en de onderkant van een overspanning boven de vaarweg bij volbelasting die te allen tijde beschikbaar is voor de scheepvaart
doorvaartopening, aantal			het aantal doorvaartopeningen dat een kunstwerk bevat
doorvoerbreedte			beschikbare breedte voor de doorvoer van water.
doorwerking (verticaal)			de wijze waarop een plan verwerkt moet worden in lagere plannen.
doorzicht	ZICHT		de zichtdiepte in water gemeten met een Sec- chischijf.
doseerinstallatie			installatie waarmee een hulpstof in de gewenste hoeveelheid aan een proces wordt toegevoegd
doseerpomp			pomp waarmee een hulpstof in de gewenste hoeveelheid aan een proces wordt toegevoegd
doseerunit			compact geheel bestaande uit pomp, besturing, kleppen, enz. voor de toevoeging van middelen aan een proces
dosis-effectrelatie			de relatie tussen de hoeveelheid toxicant en het effect op de bioassay.
douane			ambtelijke organisatie belast met het toezicht op de naleving van de wetten en voorschriften inzake in-, uit- en doorvoer van goederen, en derhalve gestationeerd aan de grenzen en bij de lucht- en zeehavens.
double ender			moderne veerboot die er van voren net zo uitziet als van achteren.
doucheruimte			ruimte waarin men kan douchen
downwelling			accumulatie en het zinken van materiaal met een grotere dichtheid dan het omringende
draagvermogen			het totale gewicht aan lading, brandstof, proviand, drinkwater en losse inventaris dat een schip bij een bepaalde diepgang kan vervoeren.
draaiboei			boei die een keerpunt aangeeft.
draaibrug			brug draaibaar om één verticale as.
draaicirkel			cirkel die een schip beschrijft als het roer geheel aan boord ligt.
drainage			de afvoer van water over en door de grond en via het waterlopenstelsel.
drainagelaag			onderdeel van een afdichtingsconstructie waarmee wordt beoogd het van bovenaf in de constructie geïnfiltreerde water uit de constructie te verwijderen.
drainagerichting			de richting van de afvoer van het water naar de waterloop bij een drainage
drainagewater (grond- teelt)			water dat wordt afgevoerd via een stelsel van geperforeerde buizen die in de grond zijn aangebracht
drainageweerstand	v		de weerstand tegen de grondwaterstroming naar open of gesloten leidingen, te berekenen als quotiënt van de opbolling en de specifieke (grondwater-)afvoer bij stationaire stroming.
draindichtheid			totale lengte in meters van alle drains/greppels per oppervlakte eenheid
draineren			af- of toestromen van poriewater mogelijk maken.
drainwater (substraat- teelt)			voedingswater dat bij substraatteelt niet wordt opgenomen door het gewas
dreg			klein anker met drie of vier armen.
dregboot			licht vaartuig met krachtige machine voor het slepen van een dreggenet.
dreggen			met een dreg naar iets vissen, bijvoorbeeld een fiets of een drenkeling.
dreggen			systematisch afzoeken van de zeebodem naar objecten die een gevaar voor de scheepvaart kunnen opleveren.
dreggenet			soort sleepnet.
drempel			lage constructie die onderwater is gebouwd met als doel het corrigeren van de rivierdiepte.
drempel			keerrand van een sluiskolk of stuwopening.
drempel (hoogte volgens meting)			gemeten hoogte bovenkant drempel, ten opzichte van N.A.P.
drempelbreedte ri- ooloverstort			de horizontale afstand (ontwikkelde breedte) haaks op de stroomrichting waarin het afvalwater de riooloverstort uitstroomt naar het oppervlaktewater (m)
drempelhoogte ri- ooloverstort			de hoogte van de bovenkant van de drempel van de riooloverstort, ten opzichte van NAP
drempelwaarde			de omvang van een activiteit of project waarboven deze plan-MER- of projectmer(beoordelings)plichtig wordt.
drenkeling			iemand die in het water gevallen is en dreigt te verdrinken, of al verdronken is.
driehoeksdiaqram			voor de naamgeving van alle producten die in drie fracties gescheiden kunnen worden wordt gebruik gemaakt van een driehoeksdiagram. Het principe berust op de eigenschap van de gelijkzijdige driehoek dat van elk punt binnen de driehoek de som van de afstanden steeds gelijk is. Wordt deze op 100% gesteld, dan kan elk monster dmv een punt in de driehoek worden aangegeven
driepuntsmethode			methode voor het bepalen van de gemiddelde snelheid in een verticaal van een waterloop met diepte d op basis van snelheidsmetingen op diepte 0.15d, 0.5d en 0.85d beneden de waterspiegel.
driftstroom			(Niet diepgaande zee-)stroming, die door de heersende wind ontstaat.
drijfbakens			kleine cilindervormige tonnen met een staak waarop altijd een topteken is geplaatst.
drijfbladplanten			waterplanten waarvan de bladeren drijven op het wateroppervlak
drijfijs			iJs dat ontstaat wanneer een ijsveld gaat smelten.
drijfkast			ingebouwde luchtkast om het drijfvermogen te verbeteren.
drijflaaq			materiaal, dat aan het oppervlak van een tank of reactor drijft
drijflaaq			vorm van bodemverontreiniging waarbij de verontreinigende stof (meestal organische verbindingen) een dichtheid kleiner dan die van het water bezit (Engels: LNAPL, light nonaqueous phase liquid) en daarom (ook als puur product) op de grondwaterspiegel aangetroffen kan worden (o.a. minerale olie).
drijfvuil			in oppervlaktewater is vaak afval te vinden, doordat mensen dit in het water of op straat gooien. Dit drijfvuil is nadelig voor de kwaliteit en het ziet er gewoon slordig uit.
drijfzak			heeft dezelfde functie als een drijfkast, maar bestaat uit een plastic zak die opgeblazen kan worden.
drijfzand			“zand waarbij de korrelspanning gelijk is aan nul. Er is geen sprake meer van enige draagkracht. De zanddeeltjes ”“zweven”“ - het zand- watermengsel gedraagt zich als een suspensie”
drijvend werktuiq			volgens het BPR: een drijvend bouwsel met mechanische werktuigen, dat is bestemd om op vaarwegen of in havens te worden gebruikt.
drijvende inrichtinq			een drijvend bouwsel, dat vanwege zijn bestemming in de regel niet wordt verplaatst.
drink- en zwemwater- richtlijn			door de EU vastgestelde richtlijnen inzake de essentiële kwaliteitsnormen vast waaraan voor menselijke consumptie bestemd water moet voldoen (Drinkwaterrichtlijn) en de controle, de evaluatie en het beheer van de kwaliteit van het zwemwater en voor het verstrekken van informatie over de kwaliteit van dit water (Zwemwaterrichtlijn).
drinkwaterreservoir			opslag van oppervlaktewater met een drinkwaterbestemming
droge depositie			de neerslag van materie uit de atmosfeer via deeltjes.
droogdok			bassin dat kan worden leeggepompt, waar schepen worden drooggezet voor onderzoek, onderhoud of reparatie.
drooggewicht	DG		massa van het droge materiaal
drooglegging			het hoogteverschil tussen de waterspiegel in een waterloop en het grondoppervlak.
droogmakerij			een polder die is ontstaan nadat (een deel van) een meer, zeearm of ondiep deel van de zee is drooggelegd.
droogrest			massaconcentratie van stoffen in een vloeistof, bepaald door filtreren of centrifugeren en vervolgens drogen onder vastgelegde omstandigheden
droogte			een periode van abnormaal droog weer die lang genoeg duurt zodat het gebrek aan water een serieuze hydrologische impact heeft in het getroffen gebied.
droogteschade			schade door lagere opbrengst van gewassen en/of hogere productiekosten, als gevolg van watertekort in droge perioden.
droogvallen			bij het vallen van het water droog komen te liggen.
droogvalling			het deel van de zeebodem dat boven water komt als het water tot het reductievlak daalt.
droogweer afvoer			de hoeveelheid afvalwater, dat in droogweersi- tuatie via het rioolstelsel binnen één rioolbemalinggebied wordt afgevoerd
droogweerafvoer stelsel	DWA stelsel		rioolstelsel waarmee uitsluitend afvalwater wordt ingezameld en afgevoerd.
druk	DRUK		kracht die per oppervlakte eenheid uitgeoefend wordt
druk handhaaf klep	PSV		modelelement wat een minimale druk ter plaatse van een bovenstroomse node probeert te handhaven zodra de druk van de benedenstroomse node onder de druk handhaaf instelling komt. Wanneer de benedenstroomse druk boven de instelling is dan is er geen restrictie op het debiet door de klep.
druk reduceerklep	PBV		klep die een vooraf ingesteld drukverlies veroorzaakt.
druk verlies			afnemen van de totale stijghoogte, uitgedrukt als hoogte, als gevolg van energie dissipatie.
drukdoos			instrument waarmee kracht kan worden gemeten.
drukkend boorsysteem			verdringend boorsysteem (tijdens de boring wordt geen grond naar boven gebracht) om peilbuis de bodem in te brengen door middel van continue druk.
drukriool			een systeem van pijpleidingen waarin water, afvalwater of een andere vloeistof naar een grotere hoogte wordt gepompt.
drukstaafmethode			de methode om de stabiliteit van de dijk te benaderen onder inachtneming van de vervorming van het slappe grondpakket achter de dijk, dat hiertoe als een door druk belaste staaf wordt opgevat (opdrijven).
drukvat			toestel voor het opslaan van druk
drup filter			een afvalwaterbehandelingeenheid die media met daarop bacteriën bevat.
druppel irrigatie			irrigatiemethode waarbij het water druppelsgewijs aan de plant wordt toegediend.
dual watch			het beurtelings beluisteren van twee kanalen met één marifooninstallatie.
dubbel schot			het een etmaal (meestal een zondag) in zee over laten staan van staande netten of hoek- want.
dubbele massa curve			grafiek van de opeenvolgende geaccumuleerde waarden van een enkele variabele ten opzichte van gelijktijdig geaccumuleerde waarden van een andere variabele.
duiker			een kokervormige constructie met als doel de wederzijdse verbinding tussen oppervlaktewater te waarborgen, waarbij in principe de bodem van de waterloop, in tegenstelling tot die van de brug, wordt onderbroken
duikerklok			zwaar werktuig, een soort grote stolp, die van onderen geopend is en waarbinnen door lucht overdruk wordt veroorzaakt, zodat er onder water werkzaamheden kunnen worden verricht.
duikersgat			gat in de romp van een vaartuig
duikpartner			maat van de duiker
duin			min of meer aansluitende zandheuvels langs de kust, al dan niet door de natuur gevormd, die het waterkerend vermogen ontlenen aan de geometrie en de hoeveelheid zand binnen het dwarsprofiel.
duin			profielverdediging met behulp van duinen
duinafslag			hoeveelheid zand die bij een ontwerpstom theoretisch uit de zandreep kan verdwijnen en op strand en vooroever terecht kan komen
duinafslag			verlies van duinareaal tijdens stormvloed.
duinfront			zeezijde van het duinprofiel.
duingebied			het gebied tussen duinvoet en het achterliggende gebied
duinpan			komvormige laagte tussen duinen waarvan de bodem uit duingrond bestaat.
duinprofiel			een dwarsdoorsnede over het duin
duinregel			min of meer gesloten rij duinen.
duinrel			aan de landzijde van de duinen uittredende beek van opkwellend grondwater.
duinvoet			plaats waar het droge strand overgaat in de zee- reep.
duinvoet			benedenrand van het duin - overgang van het duinbeloop naar het strand of het terrein achter het duin.
duinvoetlijn			een lijn in de lengterichting van de kust die de duinvoet van elk duinprofiel met elkaar verbind
duinvoetmarge			geeft een zekere afstand landwaarts van de ‘normale' ligging van de duinvoet aan. Als de duinvoetmarge wordt overschreden, dient actief herstel van duinen plaats te vinden.
duinvoetverdediging			een constructie die de achter- en hogergelegen duinen tijdens een stormvloed beschermt tegen afslag
duinzoom			het gebied dat landinwaarts direct aan de duinen grenst (vaak in gebruik als bollengrond of met bos beplant).
duitse graad	°D		maat voor de hoeveelheid kalk in (drink) water
duitse hardheid			de hardheid uitgedrukt in milligram calciumoxide per liter.
duits-tijdelijke hardheid			de hoeveelheid calcium en magnesium die kan neerslaan door verhitting uitgedrukt in milligram calciumoxide per liter.
dukdalf			zware, houten paalconstructie in een haven die dient om aan te meren of om de vaargeul aan te duiden.
dummy			tijdelijk passtuk
dumpschip			schip voor het lozen van afval in zee.
dun water			helder water, dat ontstaat wanneer er een tijdlang weinig wind is, waardoor de slibdeeltjes bezinken.
duplex			radiotelefoniesysteem waarbij men gelijktijdig kan luisteren en praten
duurlijn			curve die het verloop van een parameter in de tijd weergeeft.
duurlijn waterstand			grafische weergave waarin de waterstand is afgezet tegen het aantal dagen per jaar dat de betreffende waterstand wordt bereikt of overschreden.
duurzaam			kwalificatie van activiteiten en ontwikkelingen, die enerzijds voorzien in de behoefte van de huidige generatie, maar anderzijds niet leiden tot beperkingen voor toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien.
duurzame locatie intensieve veehouderij			een bestaand agrarisch bouwblok met een zodanige ligging dat het zowel vanuit milieu-oogpunt (ammoniak, stank en dergelijke) als vanuit ruimtelijk oogpunt (natuur, landschap en dergelijke) verantwoord is om het te laten groeien tot een bouwblok van maximaal 2,5 hectaren voor een intensieve veehouderij.
duurzame ontwikkeling			alles zo doen, dat volgende generaties niet worden opgezadeld met ongewenste gevolgen van huidige acties.
duurzame opbrengst			dat deel van de langdurig gemiddelde jaarlijkse aanvulling die ieder jaar kan worden onttrokken zonder een onacceptabele invloed the hebben op grondwatergebruik of het milieu.
duurzame projectloca- tie intensieve veehouderij			een locatie met een zodanige ligging dat het zowel vanuit milieu-oogpunt als vanuit ruimtelijk oogpunt verantwoord is om daar enkele bouwblokken voor intensieve veehouderijen te projecteren.
duwbak			bak zonder eigen voortstuwingsmiddelen, anders dan een beperkt vermogen voor (bij) sturen, bedoeld om te worden geduwd
duwboot			motorschip dat uitsluitend bedoeld is voor het duwen van duwbakken en dus zelf geen lading kan vervoeren
duwstel			samenstel van één of meer duwbakken en duwboot
duwvaart			transport op de binnenwateren, waarbij een duwboot meerdere duwbakken voortbeweegt.
dwaalqast			soorten kunnen in een bepaald gebied slechts enkele keren worden gesignaleerd, zonder dat ze daar een gevestigde populatie hebben.
dwanq centrerinq			het proces van het maken van arbitraire wijzigingen aan een model zodat deze past bij de geobserveerde gegevens.
dwanqloods			verplichte loods.
dwanqpunten			posities in de dwarsdoorsnede van een vaarweg die het minimaal vereiste vaarwegprofiel vastleggen
dwars			recht opzij
dwarsdoorsnede			doorsnede van een waterloop loodrecht op de gemiddelde richting van de stroming.
dwarshellinq			helling waar een schip dwars, dus evenwijdig aan het water, op staat.
dwarskuil			kuilnet waarmee dwars vooruit drijvende, dus zo dat de wind voorlijker dan dwars inkomt, gevist wordt.
dwarsprofiel			bodemprofiel in een dwarsdoorsnede van een kust, rivier of dijk.
dwarsprofiel waterke- rinq			een denkbeeldige, haaks op de referentielijn staande doorsnijding van de waterkering
dwarsprofiel-seqment			opdeling van een profiel in segmenten waarop een soort profielverdediging aanwezig is, met het oog op toetsing
dwarsscheeps			in de richting dwars op de boot, gerekend vanaf het breedste gedeelte hiervan.
dwarsschot			een schot dat op de dwarsrichting van de boot loopt en deze in verschillende compartimenten verdeelt.
dwarstransport			sedimenttransport loodrecht op kust, rivieras of oever.
dwarsverhanq	s		verhang in de richting haaks op de richting van de waterloop.
dy			een soortgelijk materiaal als gyttja
dynamiek			wisselingen in leefomstandigheden
dynamiek			de krachten of eigenschappen die groei of verandering stimuleren binnen een systeem bijv. een ecosysteem of hydrologisch systeem.
dynamisch			in beweging zijnde partij
dynamisch evenwicht			de toestand waarin de hoeveelheid aanvulling van het stroomsysteem gelijk is aan de hoeveelheid natuurlijke afvoer.
dynamisch evenwicht			voortdurende profielveranderingen als gevolg van voortdurend veranderende hydraulische omstandigheden zonder resulterend zandverlies.
dynamisch kustbeheer			het zodanig beheren van de zandige kust dat natuurlijke processen, al dan niet gestimuleerd, zoveel mogelijk ongestoord kunnen verlopen, waarbij de processen zodanig worden beheerd dat de veiligheid van het achterliggende gebied gewaarborgd blijft.
dynamisch route informatie paneel	DRIP		een paneel dat de mogelijkheid biedt door middel van wisselende beelden de verkeersdeelnemer te informeren, te waarschuwen of the adviseren
dynamisch stabiel systeem			een dijkbekleding waarvan de elementen onder invloed van de golfbelasting verplaatsingen kunnen ondergaan - in de tijd gezien blijft de dikte van de bekleding constant (bv stortsteen)
dynamische bebordinq			signaleringsbord waarop, afhankelijk van de (verkeers)situatie, een (verkeers)teken of mededeling wordt getoond
dynamische golf methode			een meer complexe manier voor het bepalen van de afvoer die het mogelijk maakt rekening te houden met een opzet en stagnatie en terugvloeiende stromen.
dynamische verdichting			het verdichten van grond door het van grote hoogte te laten vallen van een zwaar gewicht
dynamische viscositeit			verhouding tussen de viscositeit ( en dichtheid ( van een stof.
dyneema			high Modulus Polyethyleenlijn.
dystrofische meren			zure wateren die veel planten maar weinig vis bevatten, vanwege de aanwezigheid van grote hoeveelheden organische materie.
ebkentering			het veranderen van de ebstroom in de vloed- stroom.
eboverschot			de totale hoeveelheid water, waarmee in een zekere dwarsdoorsnede het ebvolume het vloed- volume overtreft.
ebverval			een verval over een stormvloedkering waarbij de waterstand aan de rivierzijde hoger is dan de waterstand aan de zeezijde
ebvolume			de totale hoeveelheid water, die tussen de vloed- en de ebkentering van een getij door een zekere dwarsdoorsnede stroomt.
echohydrologie			de wetenschap die zich specifiek richt op de directe en indirecte relaties tussen hydrologie en ecologie, waarbij de ecologie als indicatie van de hydrologische karakteristiek wordt gebruikt en omgekeerd de hydrologische karakteristiek de potenties van de ecologie kan duiden. Tevens de wetenschap die de betekenis van hydrologische (en hydrochemische) processen voor de verspreiding van spontane vegetaties onderzoekt.
echolocatie			vermogen van bepaalde dieren om voorwerpen te kunnen lokaliseren en herkennen door zelf geluid uit te zenden, en te luisteren naar de echo die wordt ontvangen door hun oor
echolood			toestel dat de diepte aangeeft op basis van akoestische metingen.
echoueren			schipbreuk lijden.
ecoduct			passage over of onder autoweg ten behoeve van dieren.
ecologie			de leer van de onderlinge betrekkingen tussen levende organismen en hun milieu.
ecologisch maaibeheer			in gebieden waar ecologisch maaibeheer wordt toegepast, wordt bij het maaien rekening gehouden met de aanwezige flora en fauna. Zitten er bijvoorbeeld veel padden in het water, dan wordt niet in een keer al het riet weggehaald, maar blijft er altijd wat riet staan, zodat de padden hun schuilplek voor vogels behouden.
ecologisch netwerk			ruimtelijke samenhang van gebieden waartussen uitwisseling van populaties plaatsvindt
ecologische hoofdstructuur	EHS		samenhangend stelsel van kerngebieden, natuurontwikkelingsgebieden en verbindingszones dat prioriteit krijgt in het natuur- en landschaps- beleid van de overheid.
ecologische kwaliteits- ratio	EKR		de ratio van de waargenomen waarde van een KRW-kwaliteitselement gedeeld door de referentie waarde van dat element
Ecologische Kwaliteits- ratio-score	EKR-score		de verhouding tussen de genormaliseerde waarde van de biologische kwaliteitselementen ten opzichte van de referentiescore (natuurlijke wa- terlichamen) of het MEP (sterk veranderde/kunstmatig aangelegde waterlicha- men).
ecologische opname capaciteit			mensen overleven door het omzetten van hulpbronnen in het milieu naar noodzakelijke objecten of door het direct consumeren van natuurlijke hulpbronnen. Afval wat geproduceerd wordt in deze processen wordt teruggevoerd in het milieu waar ze opgenomen worden in ecosystemen dan wel gezuiverd worden.
ecologische potentie			de ecologische ontwikkelingsmogelijkheden van een gebied bezien op basis van de aanwezige abiotische randvoorwaarden.
ecologische toestand			de gewenste ecologische toestand van een water wordt bepaald door het watertype en de gewenste levensgemeenschap van planten en dieren die daarbij hoort, en de factoren die hiervoor bepalend zijn, zoals de inrichting, de wijze van onderhoud, het doorzicht en zuurstofgehalte en de gewenste concentraties van bepaalde stoffen die van nature in het water aanwezig zijn, zoals (onder meer) zuurstof, stikstof- en fos- faatverbindingen, chloride, bicarbonaat en sulfaat.
ecologische toestand			een aanduiding van de kwaliteit van de structuur en het functioneren van aquatische ecosystemen die met overeenkomstig bijlage V (Europese Kaderrichtlijn Water) ingedeelde oppervlaktewateren zijn geassocieerd
ecologische waterkwaliteit			kwaliteit van het water die voldoet aan de eisen van de plaatselijke flora en fauna.
economische commissie voor Europa en de Verenigde Naties	ECE
economische optimalisatie			omvat minste kosten strategieën, maximalisatie van kosteneffectiviteit en kosten-baten relaties.
economische reductie			het verschil tussen basispeil en ontwerppeil
economische waarde			waarde in economisch verkeer (verkoop)
economische winst			een monetaire maat voor welvaartsverbetering als gevolg van een verandering in kwantiteit of kwaliteit van een goed of dienst.
ecosysteem			verzameling van op een en dezelfde plaats voorkomende populaties (micro-organismen, planten, dieren) die daardoor met elkaar en met het omringende fysische en chemische milieu interacties kunnen aangaan en aldus een functionele eenheid vormen.
ecosysteemfactor			een component van een ecosysteem.
ecotoop			ruimtelijk begrensde homogene eenheid met een karakteristieke combinatie van afhankelijke (veranderlijke) ecosysteemfactoren.
ecotoopgroep			groep van ecotopen die verwant zijn ten aanzien van abiotische, afhankelijke factoren die voor plantengroei bepalend zijn.
ecotop			ruw laagje op de bovenkant van toplaagelementen ter bevordering van flora en fauna.
ecotoxicologie			de studie naar door chemische en fysische factoren veroorzaakte toxische effecten bij levende (individuele)organismen, populaties en levensgemeenschappen in een ecosysteem.
ecotype			ondersoort of ras dat speciaal is aangepast aan een bijzondere set van milieucondities.
ecto-organisch			betrekking hebbende op het (organische) strooisel dat in verschillende mate van vertering op de minerale ondergrond is geaccumuleerd.
eddy- correlatietechniek			de methode waarbij met hoge frequentie (meer dan 10 Hz) de verticale componenten van de windsnelheid en een scalair zoals de luchtvochtigheid wordt gemeten.
edelman			handboorgereedschap met twee verticale schoepen om het bodemmonster vast te houden en schroefachtige punt.
eemskanaal			kanaal van Delfzijl naar Groningen, bevaarbaar voor zeeschepen tot 2000 BRT.
eemsmondgebied			zeehavenproject ten noordwesten van Delfzijl, toegankelijk voor zeer grote schepen.
eenheid			de dimensie van de grootheid waarin een parameter wordt uitgedrukt.
eenparige stroming			stroming in een open leiding met constante dwarsdoorsnede waarbij de waterdiepte gelijk is in alle dwarsdoorsneden ((/(s = 0).
eenvoudige toetsing			de eerste stappen in een beoordelingsschema, met relatief makkelijk toepasbare regels, uitgewerkt in het Voorschrift Toetsen op Veiligheid.
eerste tapsel			het water dat uit de kraan komt wanneer deze voor het eerst geopend wordt.
effect			uitwerking, resultaat
effectgebied			het gebied dat getroffen wordt door het effect
effectgerichte maatregelen			maatregelen die erop zijn gericht de negatieve effecten in het milieu weg te nemen of terug te dringen zonder wijzigingen aan de te brengen in of aan de bronnen van emissie
effectieve regenval (landbouw)			dat deel van de regenval die in de bodem achterblijft en bijdraagt aan de groei van gewassen.
effectieve spanning			korrelspanning.
efficiency van een bron			de hoeveelheid geïdealiseerde onttrekking van een put wanneer er geen verliezen zijn door het filter en zandpakket ten opzichte van de feitelijk gemeten onttrekking in de put.
efficiëntie factor			factor waarmee de verhouding tussen gerealiseerde en ontwerpcapaciteit aangegeven wordt.
effluent			water- of afvalwaterlozing van een bepaalde oorsprong, bijv. een rioolwaterzuiveringinrich- ting, een industrieel proces of een oxidatievijver.
effluentafvoerafsluiter			het afsluiten van beluchtingstank en effluentput
effluentgemaal			civiel werk waarin de effluentpompen of efflu- entvijzels zijn opgesteld
eigendommen			objecten waarover met het eigendomsrecht bezit
eigenschappen ondergrond model			het eigenschappen ondergrond model beschrijft het voorkomen van een enkele eigenschap in de bodem
eindige- differentiemethode			transformatie van (partiële) differentiaalvergelijkingen die continu zijn in de ruimte en/of tijd, naar discrete differentievergelijkingen om ze zo numeriek op te kunnen lossen met behulp van een discreet rekennetwerk.
eindige- elementenmethode			transformatie van (partiële) differentiaalvergelijkingen die continu zijn in de ruimte en/of tijd, naar discrete vergelijkingen om ze zo numeriek op te kunnen lossen met behulp van discrete elementen, dat wil zeggen ruimtelijke compartimenten.
eindstabiliteit			de weerstand tegen omslaan als de boot op haar zijkant ligt, met het boord tot aan het water.
einstein	E		eenheid voor uitdrukking van de mate van bestraling.
eisenpakket			een nadere classificatie, die is aangebracht binnen een algemene regel
ejector			een apparaat dat gebruikt wordt om tijdens de behandeling van het water een chemische oplossing in het water te injecteren.
ekman transport			“door de wind veroorzaakt horizontaal spiraal- waarts transport van water, in een richting niet evenwijdig met de windrichting, en dit ten gevolge van het ”“corrioliseffect”“ en de wrijvingskracht.”
ekman-birge-happer			happer die aan een stang wordt neergelaten.
elasticiteit van de vraagprijs			maat voor de gewilligheid van een consument of producent om het watergebruik te verminderen in reactie op een prijsstijging of het gebruik van meer water als de prijs daalt.
elasticiteitsmodulus			het verband tussen spanning en vervorming als men er van uitgaat dat de grond zich elastisch gedraagt
elastische halfruimte			een driedimensionale ruimte in een richting begrenst door het maaiveld waarbinnen het medium zich elastische gedraagt
elastoplastisch gedrag			verschijnsel waarbij grond bij toenemende belasting eerst elastisch en daarna plastisch vervormt
electrodialyse			een proces dat elektrische stroom gebruikt.
electronic chart display and information system	ECDIS		electronisch kaarten- en navigatiesysteem
elektriciteit			een vorm van energie voortgebracht door elektronen
elektriciteitskabel			kabel bestemd voor de voortgeleiding van elektriciteit
elektrische lading			de lading van een ion, verklaard door het aantal elektronen.
elektrode			metalen toeleiding voor de elektrische stroom in een vloeistof of gas
elektrolyse			een proces waarbij elektrische energie verandert in chemische energie.
elektrolyse-effect			chemische reactie tussen twee ongelijksoortige metalen die in (zee)water zijn ondergedompeld.
elektrolyt			een stof die uiteenvalt in ionen wanneer deze oplost in water.
elektromagnetisch			inductiespanning veranderingen door geleider bewegingen in een magnetisch veld.
elektromotor			machine die beweegkracht levert met behulp van elektrische stroom
elektronen			negatief geladen bouwstenen van een atoom die rondom de kern cirkelen.
elektronenacceptor			een molecuul of atoom dat door het aangaan van een verbinding met een ander molecuul of atoom een elektron opneemt uit de verbinding of het atoom.
elektroreclamatie			bij elektroreclamatie wordt met behulp van elektroden een elektrisch spanningsveld in de bodem gecreëerd. Onder invloed daarvan verplaatsen verontreinigende stoffen zich naar de anode of de kathode (positieve ionen zoals zware metalen), waardoor ze uit de bodem verwijderd worden.
element			een uit cultuurhistorisch oogpunt gevormde eenheid. Deze kan bestaan uit een object, een groep van objecten in een samenhang (ensemble), een terrein, een watergang etc.
element			een onderdeel van de (lucht)foto, wat gekarakteriseerd wordt door fotokenmerken.
elementair rijks oppervlakte water	EROW		kleinste eenheid van het verantwoordelijkheids- gebied van een verantwoordelijke instantie (regionale dienst).
elementair technisch instrument			kleinst mogelijke bedienbare onderdeel van een technisch instrument dat nog invloed heeft op de toestand van een watersysteem.
elementen			de onderscheidende bouwstenen waaruit elke soort materie is opgebouwd.
elftdrijfnet			drijfnet waarvan de maaswijdte tussen 12 en 25 centimeter bedraagt.
ellipsoïde hoogte			hoogte van een punt ten opzichte van de ellipso- ide
ellipsoïdisch coördi- naatstelsel			coördinaatstelsel, dat gedefinieerd wordt door het oppervlak van een ellipsoïde en waarover kromlijnige coördinaten gedefinieerd zijn in de vorm van lengte- en breedte coördinaten
elutriatie			het vrijmaken van slib van het oorspronkelijke vocht door het te wassen met water.
embargo			beslag op schepen en ladingen van een staat waarop men druk wil uitoefenen.
embargo			verbod tot in- en uitvoer van de producten van een staat waarop men druk wil uitoefenen.
embarkeren			deftige benaming van aan boord gaan, zich inschepen.
emergency position indicating radio beacon	EPIRB		apparaat dat automatisch een SOS-signaal met het MMSI-nummer uitzendt.
emerse planten			waterplanten die slechts gedeeltelijk boven het wateroppervlak uitsteken
emissie			uitworp of lozing van stoffen, golven of andere verschijnselen door diffuse bronnen of puntbronnen.
emissie factor			de relatie tussen de hoeveelheid geproduceerde vervuiling en de hoeveelheid verwerkte grondstoffen.
emissie grenswaarde			de massa, uitgedrukt in bepaalde specifieke parameters, concentratie en/of niveau van een emissie, die gedurende een of meer vastgestelde perioden niet mag worden overschreden.
emissie referentiestel- sel			de vuillozing van het referentiestelsel per jaar (kg CZV)
emissieaanpak			vermindering van emissies zonder meer, onafhankelijk van de na te streven kwaliteitsdoelstelling van het ontvangende oppervlaktewater
emissiebeheersing- maatregelen			maatregelen die een specifieke emissiebeperking vereisen, of anderszins grenzen of voorwaarden stellen aan de gevolgen, de aard of andere kenmerken van emissies of bedrijfsomstandigheden die de emissies beïnvloeden.
emissiegrenswaarde			de massa, uitgedrukt in bepaalde specifieke parameters, de concentratie en/of het niveau van een emissie, die of dat gedurende een of meer vastgestelde perioden niet mag worden overschreden.
emitter			een element van een netwerk.
empirisch			op ondervinding gegrond en daaruit voortvloeiend
empirisch model			model waarvan de structuur is afgeleid van de analyse van de relaties tussen de geobserveerde gegevens in plaats van kennis van de fysische, biologische of ecologische processen.
emulsie			verstrooiing van een vloeistof in een andere vloeistof
endocriene verstoorders			chemische stoffen die de werking van natuurlijke hormonen nabootsen.
end-of-pipe technieken			technieken die gebruikt worden bij de waterzuivering om verontreinigingen die gevormd zijn te reduceren.
endo-organisch			betrekking hebbende op gehumificeerd organisch materiaal dat gehomogeniseerd is met de minerale ondergrond.
endothermische reactie			chemische reactie die energie opneemt.
energie opwekken			het opwekken van energie uit biogas dat ontstaat bij het vergisten van slib
energie verhang	s		verhang van de energielijn van een open of gesloten leiding.
energiehoogte	H		ligging van het energieniveau t.o.v. een referen- tievlak.
energiehoogte			de waterhoogte verhoogd met de snelheidshoog- te ter plaatse.
energielijn			de lijn die ontstaat door de energiehoogten van een aantal punten met elkaar te verbinden
engelse kuil			kuil met een uitgesneden onderzijde.
engte			smalle doorvaart.
enkeltraps proef			procedure waarbij één monster wordt gebruikt per belastingstrap.
entamoeba hystolica			eencellig micro-organisme dat amoebe dysenterie veroorzaakt
entrepot			opslagplaats voor goederen waarvan de bestemming nog niet vaststaat.
entrepotdok			deel van de haven waarin hele schepen met lading en al in entrepot kunnen worden gesteld.
entropie			de hoeveelheid vrije energie in een systeem.
enumeratie			een klasse die een lijst van waardes weergeeft. Deze kan gebruikt worden op plaatsen waar voor een bepaalde waarde uit een beperkt aantal vooraf bekende mogelijkheden gekozen moet worden. Een enumeratie is een klasse met als stereotype ‘«Enumeration»'.
environmental quality standards	EQS
eolisch			door de wind gevormd, afgezet.
eolisch transport			zandtransport door de wind.
epifauna			dierlijke organismen die op de bodem of op planten leven, al of niet hieraan vastzittend
epifytische planten			plant die leeft op een ander organisme maar geen parasiet is.
epilithische orqanis- men			organismen die verankerd leven op versteend substraat
epilymnion			de bovenlaag van een meer, welke in aanraking komt met de lucht
epipelaqisch			de bovenste regionen van de oceaan, zich uitstrekkende tot een diepte van ongeveer 200 meter.
epoxyhars			superieure harssoort die meestal wordt gebruikt in combinatie met materialen als Kevlar.
equipotentiaallijn			een lijn door punten waar een gelijk potentiaal heerst.
ernstiq qeval van bo- demverontreiniqinq			er is sprake van een ernstig geval van bodemverontreiniging als meer dan 25 m3 grond of 100 m3 grondwater verontreinigd is met stoffen boven de interventiewaarde.
ernstvuurwerk			vuurwerk dat is bedoeld als noodsignaal aan boord.
eroderen			afslijpen, verweren, achteruitgaan door zandverlies.
eroderen			door wind, water of ijs afslijten
erosie van de onderla- qen			faalmechanisme van bekledingen dat zich voordoet als de beschermende werking van de toplaag weggevallen is.
erosieklasse			mate van erosiegevoeligheid
erosiesnelheid			hoeveelheid (bodem)materiaal die per opper- vlakte-eenheid en per tijdseenheid door erosie verdwijnt.
eschericha coli	E. coli		een Coliformbacterie die vaak in verband wordt gebracht met menselijk en dierlijk afval en gevonden wordt in de darmen.
estuarien			betrekking hebbend op een estuarium.
estuarien systeem			het geheel van structuren (zandplaten, schorren, geulen) en processen (fysisch, chemisch en biologisch) dat door het getij wordt beïnvloed van de rivier tot in de zee.
estuariene afzetting			afzetting van sediment door rivieren.
estuarium			een zeewaarts zich verbredende riviermond inclusief het aansluitende zeegebied waarin het getij zijn invloed doet gelden.
ethoxyresorufin-o- deethylase activiteit			de omzetting van 7-ethoxyresorufine tot het fluorescente resorufine door het enzyme 7- ethoxyresorufine O-deethylase.
ethyleen-diamine- tetra-azijnzuur	EDTA		een complexvormer die sterke complexen vormt met zware metalen.
etmaalgemiddelde			gemiddelde intensiteit over een etmaal betreffende verkeersdeelname
eufotische zone			een zone in het oppervlaktewater waarin de lichtsterkte zodanig is dat het fotosynthesepro- ces werkt
euhalien			zout water en/of zeewater met een zoutgehalte groter dan 30 gram per liter.
eulitoraal			deel van het litoraal dat de zone tussen de laagen de hoogwaterlijn aanduidt.
eural			europese afvalstoffenlijst.
european agreement on main inland waterways of international importance	AGN
European polluntant release transfer register	E-PRTR		Het Europees register inzake de uitstoot en overbrenging van verontreinigende stoffen
european reference frame	EUREF
european terrestrial reference system 1989	ETRS 89		geodetisch model van de aarde zoals toegepast binnen Europa
Europese Commissie	EC		het uitvoerend orgaan van de Europese Unie op alle terreinen waarop de Unie zeggenschap heeft.
europese gemeenschap	EG
europese norm
europese unie	EU
europoort			groot zeehavenproject ten westen van Rotterdam, op het voormalig eiland Rozenburg, aansluitend aan de Botlek.
euryhalien			de mogelijkheid van zee organismen om een grote spreiding in zoutgehalte te tolereren.
eurythermisch			de mogelijkheid van zee organismen om een grote spreiding in temperatuur te tolereren.
eustatische schommelingen			stijging van de zeespiegel als gevolg van een toename van het volume.
eutraphent			voorkeur hebbende voor eutrofe omstandigheden.
eutroof			rijkdom aan voedingsstoffen in het milieu (vooral kalk, nitraten en fosfaten)
eutroof water			een water dat rijk is aan voedingsstoffen en waarin weinig soorten aquatische organismen voorkomen, elk in betrekkelijk groot aantal.
evacuatie			handeling van evacueren
evacuatie berekening			berekening van de tijd die het neemt om een evacuatie uit te voeren (afvoer van personen en levende have/erfgoed/-bedrijfsmiddelen uit het evacuatiegebied
evacuatiescenario's			scenario's van) Een door de overheid gelaste verplaatsing van groepen personen in Nederland met daaronder
evacueren			proces van tijdelijk verplaatsen van personen en levende have/erfgoed en bedrijfsmiddelen uit een bedreigd gebied
evaluatiemethode			geheel van activiteiten dat heeft geleid tot een evaluatie van basistechnieken en een inkadering van de prestatie van deze basistechnieken.
evaporiet			wateroplosbare minerale sedimenten of zoutaf- zettingen ontstaan door de evaporatie van zout water in zeeën of zoutwatermeren
evenstandlijn			een lijn die weergeeft hoe plaatselijk een bepaalde waterstand kan ontstaan onder invloed van combinaties van de rivierafvoer en de hoogwaterstand te Hoek van Holland
evenwichtsdiepte	yn		waterdiepte bij eenparige stroming groter of kleiner dan de grensdiepte.
evenwichtsdraagver- mogen			de funderingsdruk die de ondergrond maximaal kan dragen
evenwichtsfactor			een factor die de mate van stabiliteit aangeeft
evenwichtshelling			helling van het gesedimenteerde materiaal die van nature ontstaat tijdens het opspuiten van baggerspecie.
evenwichtsprofiel			kustprofiel behorend bij gegeven constante hydraulische omstandigheden.
excentriciteit (door- vaartopening)			afstand tussen de vaarwegas en de as van de doorvaartopening
exclusieve economische zone	EEZ		dat deel van de kustwateren waar één bepaald land soevereine rechten en rechtsmacht kan opeisen en uitoefenen.
executieve			regering van een gemeenschap of gewest in België.
exergie			de hoeveelheid arbeid die een systeem kan verrichten wanneer deze in een thermodynamisch evenwicht wordt gebracht met een goed gedefinieerde begintoestand.
exoot			een uitheems organisme, dat zich heeft gevestigd in een land waar het oorspronkelijk niet vandaan komt
exothermische reactie			chemische reactie waarbij energie vrijkomt.
expansievat			vat waarin een overschot aan vloeistof, dat door expansie ontstaat, kan worden geborgen
expert judgement			inschatting van een of meerdere deskundige(n) op grond van zijn kennis en ervaring.
expert onttrekking			proces voor het verkrijgen van de mening van deskundigen over subjectieve kwantiteiten en waarschijnlijkheden.
expert systeem			een computersysteem voor diagnostische analyse van complexe problemen met behulp van een kennisbank
expliciete benadering			een numerieke methode voor de simulatie van een tijdsafhankelijk proces, waarbij elke nieuwe toestand op tijdstip n+1 wordt bepaald uit de toestand op tijdstip n
exploitatie			zaken en werkzaamheden die het mogelijk maken dat alle activiteiten, die voor de instandhouding nodig zijn, uitgevoerd kunnen worden.
explosieverdichting			het verdichten van grond door explosies onder het maaiveld
expositie			de mate waarin een bepaalde plaats is blootgesteld aan wind, golven of instraling van de zon
extern			geleverd door derden / in gebruik bij derden
extern adviseur			derde die advies geeft op grond van specifieke kennis
extern afvalstof			afvalstof aangeleverd door derden
extern afvalstoftank			tank voor opslag van afvalstoffen van derden
extern plan			plan vastgelegd door derden van belang voor de afweging van het vaststellen van plannen van de eigen organisatie
extern slib			slib aangeleverd door derden
extern systeem			(Informatie)systeem, waaruit waarden binnengehaald (geïmporteerd) worden.
extern vet			vet aangeleverd door derden
externe betrouwbaarheid			de gevoeligheid van het eindproduct voor onontdekte fouten.
externe contacten beheer			het inrichten en onderhouden van contacten met derden, anders dan leveranciers.
externe informatiebron			(Niet) natuurlijke rechtspersoon die waarde(n) levert aan de eigen organisatie
externe meetpuntcodering			de codering van het meetpunt zoals die in externe systemen bekend is
externe veiligheidsrisico's			risico's als gevolg van ongevallen die kunnen plaatsvinden tijdens productie, opslag, verwerking en transport van gevaarlijke stoffen.
exterritoriale wateren			de wateren die niet tot de territoriale wateren van een land behoren en waar de wetten van dat land dus geen rechtskracht hebben.
extinctie	E		de verzwakking van de straling door absorptie en verstrooiing wanneer ze door een medium gaat.
extreme gebeurtenis tijdserie			reek stormen zoals afgeleidt uit een neerslag registratie.
extreme omstandigheden test			test waarbij de modelstructuur en uitvoer plausibel moeten zijn voor extreme of onverwachte combinaties van factoren in een systeem.
extruder			een pers voor de vormgeving van een materiaal bestaande uit een cilinder met een persstempel, afgesloten door een matrijs met een opening.
faal frequentie			het gemiddelde aantal storingen van een systeem of gedeelte daarvan per tijdseenheid
faalcriterium			situatie waarbij een materiaal of constructie geacht wordt niet meer aan de eisen te voldoen.
faalkans			kans op falen.
faalmechanisme			de opeenvolging van gebeurtenissen die leidt tot falen.
faalruimte			voor een bepaald onderdeel van de foutenboom maximaal toelaatbare faalkans.
fabrieksschip			moederschip voor een aantal vissersschepen of walvisjagers, dat is ingericht voor de verwerking van de gevangen producten.
facetbeleid			beleid dat betrekking heeft op een bepaald facet van het maatschappelijk leven. Daarbij kan gedacht worden aan onderwerpen als geluid, stof maar ook tertiaire dienstverlening of stankre- gels.
facilitair			het verschaffen van ondersteunende voorzieningen
fact-sheet			overzichtsblad met eigenschappen, toepassingsmogelijkheden en te verwachten prestatie van een basistechniek
facultatieve bacteriën			bacteriën die zowel onder aërobe als anaërobe omstandigheden kunnen leven.
falen			het onverwacht eindigen van het juist functioneren of het niet (meer) voldoen aan vastgestelde criteria van het systeem of een gedeelte daarvan
familie			onderdeel van een orde, bestaande uit een of meer geslachten.
fase			de gesteldheid van materie.
fase			aantal samenhangende stappen in een werkproces waarover tussen de bestuurslagen afspraken worden gemaakt.
faseovergang			(overgang van aantal samenhangende stappen in een werkproces waarover tussen bestuurslagen afspraken worden gemaakt. Bij de overgang van de ene fase naar de andere worden beslissingen genomen over het continueren of beëindigen van projecten of maatregelen. Deze besluitvorming vormt de basis voor contractaf- spraken
fasering			de mogelijkheid om de termijn waarop de doelstellingen gerealiseerd moeten (2015) zijn te verlengen
fatale termijn			een verplichte termijn in een planprocedure die niet door de planvormer overtreden mag worden.
fauna			de dierenwereld van een regio.
fauna-uitstapplaats			een voorziening langs een steile oever van een waterweg, waar (te water geraakte) dieren aan land kunnen komen
fecale coliforme bacteriën			bacteriën die zich in het spijsverteringskanaal van mensen en andere warmbloedige dieren bevinden.
fecale pellets			compacte aggregaten van partikels die worden uitgescheiden door (mariene) organismen.
feitenrelaas			(gesproken) logboek van gebeurtenissen gesteld in waargenomen feiten (geen percepties)
fenolen			organische verbindingen die bijproducten zijn van olie raffinage, looien, textiel, verstof en hars productie.
fermentatie			de omzetting van organisch materiaal in methaan, koolstofdioxide en andere moleculen door anaërobe bacteriën.
ferry			veerboot waarmee behalve passagiers ook vrachtwagens, personenwagens en soms treinstellen kunnen worden overgezet.
FHI-normen			europese normen voor oppervlaktewater, opgesteld door het Duitse Fraunhofer Institut (FHI).
fictieve golfhoogte			rekengrootheid voor de belasting bij golfoverslag van een steenzetting op de kruin.
fictieve taludhelling			gewogen gemiddelde van de taludhelling onder en boven de buitenberm, benodigd voor ontwerp en toetsing op toplaaginstabiliteit van steenzettingen op de berm.
figuratiemarkering			op of in het oppervlak van de verharding aangebrachte figuraties ter geleiding, waarschuwing, regeling of informatie van het verkeer
figuurweergave			weergave van een profiel door middel van een afbeelding
filter (modelmatig)			een methode om ruis in data te onderdrukken.
filteren			door het gebruik van filters worden fouten verwijderd
filtermedium			het doorlatende materiaal dat vaste stoffen scheidt van vloeistoffen die het doorlaat.
filtersnelheid			de hoeveelheid water, die bij een bepaalde temperatuur door een bepaalde doorsnede stroomt ten gevolge van een potentiaalverschil, gedeeld door het oppervlak van die doorsnede
filtraat			de afgescheiden vloeistof bij het indikken of ontwateren van slib met een bandindikker of kamer- of membraanfilterpers
filtratie			scheiding van een vaste stof en een vloeistof door een poreuze stof te gebruiken die alleen vloeistoffen doorlaat.
filtreren			het scheiden van suspensies door middel van een drukverschil over een filter met als doel het zuiveren van de vloeistof of het terugwinnen van de vaste stof Bron: Capita Selecta Waterzuivering
first-in first-out prop- stroming			het niet mengen van het water gedurende de verblijftijd in een tank. Waterpakketten bewegen door de tank op een afgesloten manier waarbij het eerste pakket wat binnenkomt ook het eerste pakket is wat de tank weer verlaat.
fiscaal			ambtenaar van het openbaar ministerie bij de zeekrijgsraden en bijzondere gerechtshoven.
fiscaal			het verkrijgen en uitgeven van gelden door een overheid.
fix			positie verkregen uit een berekening van metingen naar externe referentiepunten
fix interval			de maximum tijd in seconden tussen de fixen
fix rate			het aantal fixen per tijdseenheid
fixatie			vastlegging
fjord			langgerekt, diep gevormd dal, in zee lopend en begrensd door hoge bergwanden.
f-klassen			dit is een indeling om aan te geven in hoeverre stoffen bij een bodemsanering tot een veiligheidsrisico (explosie) kunnen leiden.
flab			met 'flab' (floating algae beds) worden clusters van drijvende draadalgen aangeduid
flagellaten			eencellige microben die zich met behulp van zweepharen (flagellen) kunnen voortbewegen.
flauw talud			een talud waarvan de helling kleiner is dan de hoek van natuurlijk talud van het materiaal waaruit het talud bestaat
flauwte			windstilte.
flexibel peilbeheer			peilbeheer waarbij het waterpeil zich zoveel mogelijk beweegt tussen bepaalde boven- en ondergrenzen met het doel om afwenteling van problemen te voorkomen.
flexibiliteit			buigzaamheid, het vermogen om vervormingen te kunnen ondergaan waarbij het materiaal intact blijft
flikkerlicht	O		het licht vertoont voortdurend zeer korte flikkeringen van 50 of 60 flikkeringen per minuut.
flora			de plantenwereld van een regio.
flora- en faunawet	Ff-wet
floristisch			gerelateerd aan de bestudering van de verdeling van planten.
flotatie			een vaste stoffen/vloeistof- of vloei- stof/vloeistofscheidingsprocedure, die toegepast wordt bij deeltjes die een dichtheid hebben die lager is dan de dichtheid van de vloeistof waar ze zich in bevinden.
flotel			schip met hotelaccommodatie, voor het toeristisch vervoer van auto's en kampeerwagens.
flugsand			zand van vulkanische herkomst, bestaande uit poreuze korrels van geringe dichtheid
fluïdiseren			proces waarbij fijne vaste deeltjes door een stromend gas of vloeistof in beweging worden gebracht.
fluor	F		chemisch element uit de zevende groep (halogeen) van het periodiek systeem, atoomnummer 9, toxisch lichtgroen gas (symbool F).
fluorescentie			het onmiddellijk uitstralen van op een molecuul vallend licht, waarbij een golflengte verschuiving plaatsvindt.
fluorimeter			een met fluor werkende colorimeter
flush			vlak met de wand, niet uitstekend
fluviale afzetting			bronmateriaal afkomstig van rivieren.
fluviale morfologie			wetenschap van de vorming van beddingen en stroomvlakten en van het vormen van waterlopen door de werking van het water.
flux			de flux geeft de hoeveelheid van een vloeistof (‘permeaat') aan die per tijdseenheid door een membraanoppervlak kan worden geleid.
fluxgate kompas			elektronische kompassensor
foliesteektoestel			klein steektoestel met inlegfolie.
fonds economische structuurversterking	FES		een Nederlands fonds met budget uit de aardgasbaten. Het geld is bestemd voor investeringen in de infrastructuur en sinds 2005 in de kenniseconomie van Nederland
fontein			een fontein is een natuurlijke of kunstmatige vloeistofstroom waarbij de vloeistof, meestal water, omhoog wordt gebracht/gestuwd.
food and agriculture organization	FAO		voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties
footprint			bodemgebied dat door een bundel is aangestraald. (beluid)
foraminiferen			grote groep amoebevormige protisten
fosfaat	PO4 3-		meststof die voorkomt in menselijke en dierlijke uitwerpselen. In het oppervlaktewater is fosfaat, samen met stikstof verantwoordelijk voor de groei van algen.
fosfor	P		chemisch element, atoomnummer 15, symbool P.
fosforescentie			het uitstralen van eerder op een molecuul gevallen licht, waarbij een golflengte verschuiving plaatsvindt.
fotoforen			lichtgevende orgaantjes die als oplichtende vlekken verschijnen op verschillende mariene organismen
fotosynthese			synthese van organische stof uit koolstofdioxide en water door levende organismen onder invloed van licht met behulp van fotochemische reactie- ve pigmenten.
fout			het verschil tussen een gemeten/benaderde waarde en de echte waarde
foutenboom			schematische weergave van combinaties van oorzaken die tot een bepaalde ongewenste gebeurtenissen, topgebeurtenissen genoemd, aanleiding kunnen geven.
foutieve aansluiting			meestal een aansluiting voor de lozing van afvalwater, die is aangesloten op een leidingsysteem voor de inzameling van schoon regenwater
foutvracht			de vergoeding die de bevrachter moet betalen wanneer hij de laadruimte die voor hem is gereserveerd niet gebruikt.
fractie			onderdeel, deeltje
fragmentatie			de onderverdeling van een vaste stof in fragmenten.
Fraunhofer Institut	FHI
freatische lijn			niveau van de waterspiegel in het filter of de dijk, ter plaatse van de toplaag.
freatofyten			aan (grond)water gebonden planten - (grond)waterafhankelijke vegetatie.
free on board	FOB		zonder kosten tot aan het schip geleverd.
frequentiemethode			berekeningsmethode voor dijktafelhoogten langs een dijkringgebied waarbij de kans op overstromen bij een vastgestelde overschrijdingsfrequentie van de waterstand is gewaarborgd
fresnel-lens			lens die onder andere in vuurtorens wordt gebruikt.
frontale mist			mist die optreedt bij een occlusiefront of voorafgaand aan een warmtefront
froudegetal	Fr		een dimensieloos getal dat in de hydrodynamica gebruikt wordt om aan te geven hoe goed een specifiek model werkt ten opzichte van de werkelijkheid.
fuik			langgerekt visnet in conische vorm, om hoepels gespannen en aan de binnenkant voorzien van enkels of kelen (trechtervormige stukken netwerk), die het terugzwemmen van de vis bemoeilijken.
fuik			vangkooi ten behoeve van de muskusrattenbe- strijding
fullerkromme			de grafiek die de korrelverdeling weergeeft van granulaire bodem met een dusdanige sortering dat het totale porinvolume minimaal is.
fulmar			noordse stormvogel.
functie			de bestemming en daarmee het gewenste gebruik, met het oog op de daarbij betrokken belangen.
functiecombinaties			een benadering gebaseerd op het combineren van verschillende grondgebruiksvormen die meerwaarde oplevert voor de afzonderlijke grondgebruiksvormen.
functie-eis			eisen, die aan de inrichting van een beheeron- derdeel gesteld worden om te voldoen aan de gebruiksfuncties ervan en in kwaliteitseisen zijn om te zetten.
functiehomogeen vak			onderdeel van een watersysteemdeel dat func- tiehomogeen is en tot slechts één objectcategorie behoort. De grenzen van een dergelijk vak worden primair bepaald door de van toepassing zijnde functies en daarbinnen door de objectcategorie.
functieverlies			de grens (parameter + waarde) waarbij een onderdeel voor een bepaalde functie niet langer voldoet aan de eisen die noodzakelijk zijn om het bijbehorende object aan de functie-eisen te laten voldoen.
functionaliteit			handeling die een gebruiker kan uitvoeren met digitaal geleverde (geo)informatie, bijvoorbeeld inzoomen op een kaartgedeelte, gegevens opvragen op een locatie enzovoort
functionaris			iemand die een functie vervult
functionele kwaliteit			geeft aan of een object voor een gegeven functie wel of niet aan de functie-eisen voldoet.
fundamentele aquatische ecologie			toegespitst op het begrip van waargenomen fenomenen.
fundatie			die onderdelen van een object die een fundering vormen.
fundering op palen			een fundering waarbij de belasting van het gebouw of de constructie door middel van palen naar een dieper gelegen draagkrachtiger lagen wordt gebracht. De funderingskracht wordt ontleend aan puntweerstand en/of wrijvingskrachten langs de paal.
fundering op staal			een fundering die rechtstreeks op voldoende vaste bouwgrond is aangelegd
funderingsdruk			de kracht per oppervlakte-eenheid uitgeoefend door een fundering op staal op de grond onmiddellijk onder de aanlegdiepte
fungerend grensprofiel			grensprofiel dat direct aansluit aan de maatgevende afslagzone.
funiculaire zone			dat gedeelte van de grond waar door capillaire opstijging enkele poriën met water zijn gevuld. Dit water staat in verbinding met het grondwater
fuzzylogic model			model met beschrijvingen op basis van vage logica, bv. met tussenvormen tussen ja en nee (misschien).
fylum			elk van de hoofdgroepen, waarin het dierenrijk verdeeld wordt.
fysieke afscheiding			fysiek hulpmiddel die de toegang tot het wegonderdeel reguleert.
fysieke standplaats			de abiotische factoren die tezamen de omgeving voor een organisme vormen.
fysieke systeemken- merken			de kenmerken van het estuarium zoals het meergeulenstelsel, het getij en de zandhuishou- ding.
fysiotoop			ruimtelijk begrensde homogene eenheid met een karakteristieke combinatie van abiotische, onafhankelijke ecosysteemfactoren: moedermateriaal, topografie, klimaat en leeftijd.
fysische en chemische behandeling			processen die algemeen gebruikt worden in af- valwaterbehandelinginstallaties.
fysische oceanografie			disipline binnen de oceanografie en bestudeert de fysische processen die de oceanen beïnvloeden en die door de oceanen gestuurd worden
fyto			plantaardig.
fytobenthos			verzamelnaam voor wieren en algen die vastgehecht zijn aan de bodem of wanden van een waterlichaam
fytoextractie			extractie van verontreinigende stoffen door middel van (met behulp van) planten.
fytoplankton			plankton bestaande uit plantaardige organismen.
fytostabilisatie			stabilisatie van verontreinigende stoffen door middel van (met behulp van) planten.
fytotoxine			vergif afkomstig van een plant
fytotransformatie			omzetting van verontreinigende stoffen in andere stoffen door middel van (met behulp van) planten.
gaand want			de voortbewogen vistuigen.
gagestraf			strafmaatregel waarbij sprake is van looninhou- ding.
gallon			een Engelse en Amerikaanse eenheid die nauwelijks meer gebruikt wordt.
galvaniseren			galvanisch met een dunne laag niet-roestend metaal bedekken.
gap graded			korrelverdeling waarin één gradatie ontbreekt
garantievak			onderverdeling van wegvakken op basis van uitstaande garanties per aannemer
gasdrainagelaag			onderdeel van een afdichtingsconstructie waarmee wordt beoogd de vanuit de verontreinigde bodem afkomstige vluchtige stoffen uit de constructie te verwijderen.
gasfakkel			brander waardoor een overmaat aan geproduceerd biogas wordt afgevoerd en verbrand
gashouder			ruimte waarin men het biogas bewaart en onder druk zet voor verdere distributie
gashydraat			verbinding van water rond het vriespunt (of ijs) met een gas, dat in de moleculaire holtes van het water gevangen zit.
gasleiding			leiding bestemd voor de voortgeleiding van vluchtige stoffen
gasmotor			verbrandingsmotor die gevoed wordt met bio- of aardgas
gasmotorruimte			ruimte waar de gasmotor en (eventueel) toebehoren staat opgesteld
gastropoden			slakken
gasvormende cavitatie			komt voor wanneer er een aanzienlijke hoeveelheid vrije lucht is in een vloeistof of wanneer het cavitatieproces langzaam genoeg verloopt waardoor de hoeveelheid lucht in de gasbel toeneemt als gevolg van ontgassing vanuit de vloeistof.
geavanceerd oxidatie- proces			een van de verscheidene combinatie oxidatie- processen die er bestaan.
geavanceerde afvalwaterbehandeling			elke behandeling van rioolwater die de verwijdering van voedingstoffen zoals fosfor en stikstof en van een groot percentage gesuspendeerde vaste stoffen vereist.
geavanceerde toetsing			de laatste stappen in een beoordelingsschema, waarvoor geen uitgewerkte rekenregels bestaan, uit te voeren door specialisten.
gebakken blok			blokvormig toplaagelement van gebakken steen.
gebarsten rots aquifer			komen voor in igneus, metamorf en sedimentaire rotsen die hebben bloot gestaan aan verstoring, deformatie of erosie en die het transport van water door breuken en barsten toestaan.
gebbe			aan een gaffelvormige stok bevestigd schepnet waarmee men op de binnenwateren kleine vis vangt.
gebeurtenis-gebaseerd model			model wat alleen gedraaid wordt bij sommige specifieke gebeurtenissen.
gebied			het geheel van virtuele en fysieke (aanwijsbare) opdelingen en indelingen van het aardoppervlak
gebiedseigen water			water dat niet van buiten een bepaald gebied wordt aangevoerd (de bron is meestal neerslag).
gebiedskennis			kennis over het gebied en zijn specifieke eigenschappen
gebiedsvreemd water			water dat van buiten een bepaald gebied wordt aangevoerd, veelal met een andere samenstelling.
gebonden filter			een filter waarvan de individuele korrels door een bindmiddel onderling zijn verbonden
gebonden residu			resten van bestrijdingsmiddelen in bodem, plant of dier, die niet onttrokken kunnen worden met behulp van een standaard methode.
gebotteld water			water dat verkocht wordt in plastic flessen en dat gebruikt wordt als drinkwater en of huishoudelijk gebruik.
gebruiken utiliteiten			het gebruiken of verbruiken van middelen ten behoeve van het uitvoeren van een proces
gebruiker			(Niet) natuurlijke rechtspersoon die gebruik maakt van (de eigenschappen) van een watersysteem
gebruikersvertegen- woordiging			een afvaardiging van een of meer belangengroepen
gebruiksfunctie			de bestemming in waterhuishoudkundige zin van het op en in de bodem vrij aanwezige water, met het oog op de daarbij betrokken belangen.
gebruiksfunctie norm			een norm, behorende bij een aan een specifiek watersysteem toegekende gebruiksfunctie
gebruikslaag			onderdeel van een bovenafdichtingsconstructie waarmee de voor het gewenste hergebruik vereiste condities worden geschapen (veelal standplaatsvegetatie).
gebufferd			door aanwezigheid van opgeloste kalkverbindin- gen in staat om schommelingen in zuurgraad te voorkomen, zodat de pH waarde constant blijft.
gechloreerd oplosmiddel			een organisch oplosmiddel dat chlooratomen bevat en vaak gebruikt wordt als een drager voor een aërosolenspray, bijvoorbeeld in snel- wegverf en vloeistoffen die in stomerijen worden gebruikt.
gechloreerde koolwaterstoffen			klasse persistente, breed-spectrum insecticiden, met name DDT, die in het milieu achterblijven en zich ophopen in de voedselketen.
geclusterd waterli- chaam			samenvoeging van meerdere, veelal relatief kleine en verspreid gelegen waterlichamen van hetzelfde type
gecombineerd gebruik			het gecombineerd gebruik van oppervlaktewater en grondwateropslag voor het optimaliseren van de beschikbare waterbronnen.
gecombineerde aanpak			de beheersing van lozingen en emissies in oppervlaktewateren overeenkomstig de in artikel
geconstateerd gebruik			vaststelling van het gebruik van een watersysteem door een gebruiker, waaraan al dan niet een overeenkomst of een beschikking ten grondslag ligt.
gecontroleerd overstromingsgebied	GOG		onbewoond laaggelegen landsgedeelte langs een tijrivier dat op gecontroleerde wijze wordt gebruikt als overstromingsgebied.
Gecoordineerde Regionale
gedeeltelijke beïnvloeding			beïnvloeding waarbij de variaties benedenstrooms van het reguleringswerk enige invloed hebben op de afvoer.
gedeeltelijke duurlijn			lijst van alle gebeurtenissen die zich voordoen boven een bepaalde basis zonder onderscheid naar het aantal binnen een bepaalde periode.
gedetailleerd ontwerp model			model wat gebruikt wordt voor gedetailleerd onderzoek, schema beoordeling en voor het gedetailleerde ontwerp van schema's.
gedetailleerde toetsing			de middelste stappen in een beoordelingsschema, met rekenregels van het niveau van de ontwerpleidraden en technische rapporten.
gedistribueerd model			model wat gebruikt maakt van de ruimtelijke spreiding van de stroomgebied karakteristieken volgens een voorgedefinieerd grid.
gedraineerd gebied			gebied waar overtollig water middels het aanleggen van buizen onder de grond wordt afgevoerd
gedwongen convectie			convectie ten gevolge van wrijvingskrachten
gegevensassimilatie			benaderingswijze waarbij gegevens geïntegreerd worden met een fysische/ chemische procesbeschrijving, zodanig dat de informatie-inhoud van zowel de gegevens als de procesbeschrijving expliciet wordt gemaakt.
gegevensbewerking			alle handelingen die leiden tot het vaststellen en opslaan van meetuitkomsten.
gegist bestek			een methode om de positie te bepalen door, uitgaande van de laatst bepaalde positie, de gevaren koersen en de door de log aangegeven verheden af te zetten.
gegradeerde korrel- verdeling			een monster korrels met een gelijkmatig verdeelde diameter
gehaltetoets (zout)			productnorm die bepalend is of zoute baggerspecie in zoute wateren verspreid mag worden.
geïntegreerd contract			een contract(vorm) waarbij verschillende fasen (bijvoorbeeld ontwerp en uitvoering) door een opdrachtnemende partij wordt uitgevoerd.
geïntegreerd model			model dat verschillende domeinen omsluit.
geïntegreerd model, ontkoppeld			geïntegreerd model met een voorwaartse koppeling.
geïntegreerd model, volledig gekoppeld			geïntegreerd model met volledige koppelingen.
geïntegreerd navigatie systeem	INS		een systeem waarin de informatie vanuit twee of meer navigatie hulpmiddelen wordt gecombineerd op een symbiotische manier om op deze wijze een resultaat te geven dat beter is dan dat van de onderdelen apart
geïnterpoleerd gridpunt			de waarde van een 'niet aangetroffen' grid bepaald volgens een meestal berekende wijze uit omliggende positiewaarden van footprints of omliggende gridwaarden
geïsoleerde wateren			wateren die, naar het oordeel van het hoogheemraadschap, niet direct of indirect, bijvoorbeeld via duikers, pijpleidingen, sluizen, stuwen, dammen of damwanden waar het achterstaande water over heen kan lopen, in verbinding staan of kunnen staan met primaire, secundaire of tertiaire wateren.
gekalibreerd model			een model waar de hydroloog voldoende vertrouwen in heeft met het oog op de toepassing, kijkend naar o.a. de grootte en de structuur van de afwijkingen tussen de gemeten en berekende waarden van relevante grootheden als stijghoog- ten, volumestromen, debieten en concentraties.
geklemde elementen			stenen in een steenzetting, die onderling zijn verbonden door kabels, geotextiel of interlock
gekoppeld samenstel			volgens het BPR: een samenstel van één of meer motorschepen en één of meer langszijde daaraan vastgemaakte schepen.
gekoppelde stroomgebieden			de gekoppelde stroomgebied aanpak houdt in het selecteren van twee gelijke stroomgebieden die gelijktijdig over een bepaalde periode worden gemonitord om een eenduidige relatie tussen hun hydrologisch gedrag te kunnen vaststellen.
gelaagdheid			hiermee wordt aangegeven dat de oorspronkelijk gelaagde structuur tengevolge van de afzetting van de lagen nog aanwezig is.
gelabeld geld			financiën met een vastgestelde, politiek bepaalde bestemming (aangeduid met beleidsthema's). Gelabeld geld is ondergebracht bij box 1 in de boxenstructuur.
geldigheidsgebied			het geheel van voorwaarden waaronder een model mag worden toegepast.
geleidendheidsmeter			toestel om het geleidenheidsvermogen te meten
geleidewerk			fuikvormige constructie aansluitend aan het hoofd van een kunstwerk voor het geven van mechanische en visuele geleiding tijdens het invaren van dat kunstwerk
gelijklastig			de boot steekt voor net zo diep in het water als achter.
gelijkvormigheidtrans- formatie			transformatie van coördinaten, waarbij geen vormverandering van de geometrische figuur optreedt. Deze transformatie bestaat enkel uit rotaties, translaties en een schaalverandering op gemiddeld zeeniveau
gemaal			een gemaal dient in principe om water van een laag peil naar een hoog peil te brengen, waarvan de noodzaak kan liggen in wateroverschot aan de lage kant (afvoer) of in waterbehoefte in het gebied aan de hoge kant (aanvoer).
gemeente			een van de Nederlandse gemeenten.
gemeente			het gebied van een zelfstandig onderdeel van de staat, onder bestuur van een raad, een burgemeester en wethouders.
gemeentegrens			kadastrale grens van een gemeente
gemeentelijk riolerings plan	GRP
gemeentelijk riool			vloeistofafval, dat afkomstig is uit een gemeenschap.
gemeentelijk slib			semi-vloeibaar residu dat achterblijft na de behandeling van gemeentelijk water en afvalwater.
gemeentelijke rampenstaf			het gemeentelijke coördinatieteam dat binnen het GCC de coördinatie verzorgt
gemengde fractie			dat deel van het totale volume van een tank die het inlaat-uitlaat compartiment van een twee- compartimenten meng model (2COMP) omvat.
gemeten gridpunt			de waarde van een grid (cel of raster) bepaald volgens een bekende rekenwijze uit meerdere positiewaarden van footprints binnen het grid
gemeten mijl			opstelling aan de wal van twee bakens waartussen de afstand bekend is.
gemeten waterstand			kortstondig gemiddelde van hoogteligging van de waterspiegel ten opzichte van een referentie- vlak
gemiddeld afvoerend oppervlak won.			gemiddeld per woning aanwezig afvoerend oppervlak per woning (m2 / woning) binnen een rioolbemalinggebied
gemiddeld hoogwater- lijn	GHW - lijn		snijlijn van het vlak van gemiddeld hoogwater met het strand.
gemiddeld laagste zomergrondwater- stand	GLG		de GLG is gedefinieerd als de statistische ver- wachtingswaarde van de LG3's gegeven het grondwaterregime en het klimaat.
gemiddeld laagwater- lijn	GLW - lijn		snijlijn van het vlak van gemiddeld laagwater met het strand
gemiddeld profiel methode			methode voor het berekenen van de afvoer van een waterloop door het verdelen van de dwarsdoorsneden door naastliggende verticalen op gelijke afstand.
gemiddeld tijverschil			het verschil tussen de gemiddelde hoog- en laagwaterstanden.
gemiddeld verpompte hoeveelheid			gemiddeld jaarlijks verpompte hoeveelheid volgens reeksberekening
gemiddelde			de som van de waarden uit een reeks gedeeld door het aantal waarden in de reeks
gemiddelde beweging			de beweging weergegeven door de gemiddelde snelheid in de zin van Boussinesq's concept van gemiddelde snelheid.
gemiddelde dagelijkse afvoer			gemiddelde van de dagelijkse afvoer in een gegeven periode of het gemiddelde van de afvoer gedurende een dag.
gemiddelde havengetal			het gemiddelde van alle maansverlopen op een bepaalde plaats.
gemiddelde hoogste wintergrondwater- stand	GHG		de GHG is gedefinieerd als de statistische ver- wachtingswaarde van de HG3's gegeven het grondwaterregime en het klimaat.
gemiddelde taak complexiteit			a project is characterised as having an intermediate job complexity when relatively moderate efforts and resources are required to carry out the modelling study. The HarmoniQuA guidelines for intermediate job complexity is the medium version of the guidelines, as it includes more tasks and activities than the 'basic' category, but less than the 'compresensive' category.
gemiddelde tijd tussen falen	MTBF		de gemiddelde tijd tussen twee opeenvolgende momenten van falen van een systeem of gedeelte daarvan
gemiddelde voorjaars- grondwaterstand	GVG		langjarig gemiddelde van de grondwaterstand op 1 april.
gemiddelde waterstand			het officiële peil of het streefpeil van de meest voorkomende waterstand op het kanaal of pand ten opzichte van NAP
gemiddelde woonbe- zetting			gemiddelde woonbezetting (inwoners / woningen) binnen een rioolbemalinggebied
generieke componenten			onderdelen van een standaard raamwerk die niet specifiek zijn voor het doel waarvoor het raamwerk is opgezet.
generieke maatregelen			maatregelen die niet voor een specifiek gebied gelden maar landelijk van toepassing zijn.
generieke tools			computerprogramma's (software) met functiona- liteitben die niet modelspecifiek zijn en daardoor breed inzetbaar zijn.
genetisch gemodificeerd microorganisme			een micro-organisme waarvan het genetisch materiaal veranderd is op een wijze welke van nature door voortplanting en/of natuurlijke re- combinatie niet mogelijk is.
geodelft			voorheen Grondmechanica Delft, voorheen Laboratorium voor Grondmechanica (LGM)
geodesie			wetenschap die zich bezighoudt met het bepalen van de vorm en de afmetingen van de aarde
geodetisch datum			de parameters waarmee, direct of indirect, depositie van de oorsprong, de oriëntering van de coördinaatassen en de schaal van het coördi- naatstelsel gedefinieerd zijn. Ook wel coördinaatdefinitie genoemd. Elk coördinaatstel- sel heeft een datum.
geofoon			snelheidopnemer
geografisch informatiesysteem	GIS
geohydrologie			wetenschap die het grondwater onderzoekt.
geohydrologische basis			onderbegrenzing (meestal horizontaal aangenomen) van een of meer geohydrologische systemen, en welke ondoorlatend is voor grond- waterstroming
geoïdehoogte			hoogte van de geoïde ten opzichte van de ellipsoïde
geologie			leer van de bouw en de ontwikkelingsgeschiedenis van de aardkorst en van de processen die zich erin afspelen
geologisch profiel			een schematische verticale doorsnede van een deel van de aardkorst waarin de ligging en het verloop van de aardlagen is aangegeven op grond van een aantal boringen of andere waarnemingen
geometrisch dicht			criterium voor gronddichtheid van een filter, waarbij materiaaltransport fysiek onmogelijk is doordat de openingen in het filter kleiner zijn dan de korrelafmetingen van het basismateriaal.
geomorfologie			deel van de fysische geografie dat de vorming van het aardoppervlak als onderwerp heeft.
geo-object			abstractie van een fenomeen in de werkelijkheid dat direct of indirect geassocieerd is met een locatie relatief ten opzichte van het aardoppervlak
georeferentie			locatie van een ruimtelijk object vastgelegd in een ruimtelijk referentiesysteem
geosfeer			het deel van de aarde dat geen levende organismen bevat.
geotechniek			de toegepaste wetenschap die zich bezig houdt met het bestuderen van het gedrag van grond en rots ten behoeve van het tot stand brengen van grond- en kunstwerken
geotechnisch profiel			de verticale opbouw in grondmechanische zin van een waterkering
geothermisch	GOOS		warmtebronnen binnenin de aarde zelf.
geparametriseerde weergave			weergave van een profiel door middel van een aantal geometrische parameters
gepenetreerde steenzetting			steenzetting waarbij tussen de toplaagelementen beton of asfalt is aangebracht om de sterkte te vergroten.
gerechtigden			eigenaren, erfpachters, opstalgerechtigden, vruchtgebruikers en gebruikers van percelen, waterkeringen en/of wateren.
gereguleerde afvoer			stroming in een stroom die onder invloed staat van regulatie door kunstwerken of aftakkingen.
gerichte waarneming			in tijdig in gereedheid gebrachte en over het gebied verspreid liggende boorgaten wordt de grondwaterstand gemeten op het moment dat in één of meer van de geselecteerde meetpunten de grondwaterstand de GHG of GLG bereikt.
geroerd monster			grondmonster dat in structuur en/of spannings- toestand zodanig door of na de monstername is gewijzigd dat deze eigenschappen niet meer als representatief kunnen worde beschouwd voor de grond in situ (ter plaatse van de bodem)
geschakelde steenzetting			blokkenmat of interlockelementen.
gescheiden rioolstelsel			rioolstelsel waarbij afvalwater en regenwater via afzonderlijke leidingenstelsels worden ingezameld en afgevoerd
geschiktheid			de mate waarin organismen hun genen doorgeven aan volgende generaties.
geschiktheidstoets			toetsingskader waarmee de toepasbaarheid of prestatie van een basistechniek bij specifieke locatiekenmerken kan worden bepaald.
gesloten verharding			de oppervlakte van de gesloten verharding van het afvoerend oppervlak dat op de vrijvervallei- ding loost
gestandaardiseerde waarde			gemeten waarde die is omgerekend naar een gestandaardiseerde samenstelling van bodem, water of zwevende stof.
gestuwd water			water tegen- of vastgehouden in zijn loop in vergelijking met de steady state, normale of natuurlijke omstandigheden.
getij prisma			het volume van water dat gedurende een getij- cyclus in en uit een zeearm beweegt.
getij rivier			het gedeelte van een rivier met een wisselende stroomrichting dat een verticale getijbeweging heeft.
getijdaling			het dalen van het water na hoogwater in een getijgebied.
getijdaling			het hoogteverschil tussen hoogwater en het daaropvolgende laagwater.
getijfase			een kenmerkende toestand van een getij.
getijgeul			geul waarin een verticale en een horizontale getijbeweging optreedt.
getijgolf			het snelle stijgen of dalen van de afwatering of de waterstand. Loopt in een stroompje als golf af.
getijhaven			een haven die alleen bij een bepaalde waterstand aan te lopen is.
getijrijzing			het hoogteverschil tussen laagwater en het daaropvolgende hoogwater.
getijrijzing			het stijgen van het water na laagwater in een getijgebied.
getijstroom			de stromen die ontstaan wanneer getijgolven op de bodem van een ondiepe zee plaatselijk worden afgeremd.
getijvlakte			reliëfarm gebied met kreken, geulen en zandplaten, waar de invloed van de getijden duidelijk merkbaar is.
getijvolume			som van eb- en vloedvolume
getijzone			zone op het talud tussen gemiddeld hoog- en gemiddeld laagwater
getroffen mensen			zij die schade opgelopen hebben
getroffen polder			(getroffen) gebied dat door een waterkering beschermd is tegen water van buiten en waarbinnen de waterstand kan worden beheerst
geul			smal en meestal diep water, smal kanaal
geurverdunningfactor			de verdunning die door 50% van het aantal panelleden (tenminste 10 leden) wordt onderscheiden van geurloos water.
geus			kleine natievlag (of afgeleide daarvan) die aan de geusstok op de voorsteven wordt gehesen.
gevaarlijke stoffen			toxische, persistente en bioaccumuleerbare stoffen -
gevalideerde data			data waaruit alle missers of blunders zijn gehaald
gevarensector			rood licht in de lichtcirkel van een lichtbaken.
gevoeligheid			de mate waarin de modeluitvoer wordt beïnvloed door veranderingen in een bepaalde modelin- voer.
gevoeligheid analyse			analyse, meestal gebaseerd op een aantal modelberekeningen, die erop gericht is de gevoeligheid van de berekeningsresultaten voor de waardes van modelinvoer te bepalen.
gevolgschade			schade die ontstaan is door het reageren op de gebeurtenis (hoogwater/-overstroming of iets dergelijk)
gewas referentie verdamping	Eref		nederland: De verdamping van een uitgebreid uniform, van buiten droog grasoppervlak met een hoogte van 8-15 cm dat voldoende van water is voorzien. Deze wordt thans met behulp van de vergelijking van Makkink berekend. De (gras-)referentieverdamping wordt
gewas weerstand	rc		de schijnbare diffusieweerstand voor het transport van waterdamp van de stomata van een hypothetisch platgeslagen gewas naar de bron- hoogte van uitwisseling
gewenst grond- en oppervlaktewater regime	GGOR		methode waarbij bepaald wordt welk grond- en oppervlaktewaterpeil het meest optimaal is voor de functies die aan een gebied zijn toegekend.
gewenst pompoverca- paciteit			het gewenste deel van de pompcapaciteit dat beschikbaar zou moeten zijn voor regenwaterafvoer in een rioleringsgebied
gewicht	GEWT		de kracht die een voorwerp op zijn ondergrond uitoefent
gewichtsstabiliteit			vorm van stabiliteit waarbij het gewichtszwaar- tepunt van het schip relatief laag ligt ten opzichte van het drukkingpunt (waar de opwaartse kracht van het water aangrijpt), zodat onder helling een oprichtend koppel ontstaat.
gewonde			een persoon die zodanige kwetsuren vertoont dat hiervan melding is gemaakt.
ghyben-herzberg principe			een vergelijking die de diepte van de zoutgrens in een kust aquifer relateert aan de hoogte van zoetwaterlaag.
giardia			een zweepvormige protozoë parasiet dat gewoonlijk wordt gevonden in onbehandeld oppervlaktewater en via filtratie verwijderd kan worden. Het is resistent voor desinfecteerders als chloor.
giardiasis			buikgriep veroorzaakt door Giardia intestinalis
gieren			onverwacht, als gevolg van uitwendige krachten, herhaaldelijk een zwenking maken van bakboord naar stuurboord of omgekeerd, waardoor de vaart vermindert.
gierhoek			de hoek tussen de voorwaartse as van een mul- tibeamstelsel en de langsas van het vaartuig.
gierkabel			kabel over een rivier, waardoor een gierpont wordt overgebracht.
gierpont			een aan schuitjes verankerde pont.
giertij			de getijden rond springtij.
gietasfalt			warm bereid asfalt met een mengsel van gegradeerd grind (of steenslag) en een overmaat aan asfaltmastiek, dat nagenoeg geen holle ruimte heeft
gistingsgas			(bio)gas dat bij het gisten van slib ontstaat
glastuinbouwbedrijf			een niet-grondgebonden agrarisch bedrijf waarin de productie geheel of in overwegende mate plaatsvindt in kassen of permanent aanwezige tunnels, met een hoogte van 1 meter of meer.
glastuinbouwgebied			gebieden waarin overwegend glastuinbouw plaats vindt - voor de werking van de Keur zijn de grenzen van glastuinbouwgebied zoals aangegeven op de bij de Keur behorende Keurkaarten bepalend
glijcirkel			glijvlak in de vorm van een cirkel
glijdingsmodulus			1/3 maal de verhouding tussen schuifbelasting q (deviatorische belasting) en schuifvervorming es (deviatorische vervorming)
glijvlak			het veronderstelde scheidingsvlak tussen het stabiele en het niet stabiele deel van een grondmassief
globaal gedrag test			test waarmee wordt bepaald of de globale werking van een model overeenkomt met de verwachting.
global maritime distress and safety system	GMDSS		wereldwijd maritiem nood- en veiligheidssysteem dat met behulp van satellietcommunicatie de hulp moet gaan bespoedigen.
global ocean observing system			een internationaal systeem, ontworpen door het IOC (Intergovernmental Oceanographic Commission) van UNESCO met als doel alles wat met oceanen en zeeën te maken heeft te observeren, analyseren en modelleren.
global positioning system	GPS		een satelliet radio plaatsbepaling, navigatie en tijdbepaling systeem in beheer bij de Amerikaanse overheid
globale straling			hoeveelheid zonnestraling per oppervlakte- eenheid.
gloeiverlies	GV		de verhouding tussen het verlies van massa van een droog monster na uitgloeien volgens een standaard methode en de totale massa van het droge monster voor het uitgloeien
gnomonische projectie			kaartprojectie met rechte meridianen en gebogen breedtegraden.
gnss service			het uit de ruimte komende signaal zoals verzorgd door de ruimte en grond segmenten van het GNSS
gnss systeem			systeem opgebouwd uit de GNSS service en de ontvanger
goed			juist, zoals het behoort, zoals verwacht wordt
goed			resultaat van de toetsing als de waterkering op de peildatum minimaal ontwerpkwaliteit heeft: er wordt aan de ontwerpcriteria voldaan met gebruikmaking van toetsingsuitgangspunten en -randvoorwaarden.
goed			van hoge kwaliteit
goed ecologisch potentieel	GEP		de toestand van een overeenkomstig de toepasselijke bepalingen van bijlage V (Europese Kaderrichtlijn Water) aldus ingedeeld sterk veranderd of kunstmatig waterlichaam
Goede Chemische Toestand	GCT		toestand waarbij alle prioritaire en prioritair gevaarlijke stoffen voldoen aan de gestelde milieukwaliteitsnormen.
goede chemische toestand van grondwater			de chemische toestand van een grondwaterli- chaam dat aan alle in tabel 2.3.2 van bijlage V (Europese Kaderrichtlijn Water) genoemde voorwaarden voldoet -
goede chemische toestand van oppervlaktewater			de chemische toestand die vereist is om te voldoen aan de milieudoelstellingen voor oppervlaktewater, vastgesteld in artikel 4, lid 1, onder a), d.w.z. de chemische toestand van een oppervlaktewaterlichaam waarin de concentraties van verontreinigende stoffen niet boven de milieukwaliteitsnormen liggen die zijn vastgesteld in bijlage IX en overeenkomstig artikel 16, lid 7, of in andere toepasselijke communautaire wetgeving waarbij op Gemeenschapsniveau mili- eukwaliteitsnormen zijn vastgelegd - (Europese Kaderrichtlijn Water)
goede ecologische toestand	GET		de toestand van een overeenkomstig bijlage V (Europese Kaderrichtlijn Water) als zodanig ingedeeld oppervlaktewaterlichaam
goede grondwatertoe- stand			de toestand van een grondwaterlichaam waarvan zowel de kwantitatieve als de chemische toestand ten minste goed zijn -
goede kwantitatieve toestand			de in tabel 2.1.2 van bijlage V (Europese Kaderrichtlijn Water) gedefinieerde toestand -
goede laboratorium praktijk	GLP		het geformaliseerde proces en de voorwaarden waaronder laboratoriumonderzoek wordt gepland, uitgevoerd en gemonitord.
goede oppervlaktewa- tertoestand			de toestand van een oppervlaktewaterlichaam waarvan zowel de ecologische als de chemische toestand ten minste goed zijn -
goede toestand			toestand waarbij zowel de chemische als de ecologische toestand goed is.
goedkope-vlagschepen			koopvaardijschepen die varen onder de vlag van landen waar de wetten en voorschriften ten aanzien van de scheepvaart zeer oppervlakkig zijn,
golf			voortbewegende verstoring van de evenwichts- stand van de waterspiegel.
golfbreking			het ineenstorten van een golf tengevolge van een verandering in de waterdiepte, of het op een obstakel lopen.
golfdal			dal tussen twee golftoppen
golfenergie			totaal arbeidsvermogen (van plaats en van beweging) dat aan en onder een golvend wateroppervlak per eenheid van oppervlak gemiddeld aanwezig is.
golfenergiedichtheid			golfenergie per frequentie interval
golffrequentie			de reciproke waarde van de golfperiode
golffront			de min of meer verticale voorkant van gebroken golven.
golfgenerator			installatie die golfbeweging in elektriciteit omzet.
golfgroeigrafiek			een grafiek waarin voor bepaalde voorwaarden (o.a. stormduur, windsnelheid, waterdiepte) de significante golfhoogte en de periode kan worden afgelezen
golfhoogte	GOLFHTE		de verticale afstand tussen dal en top van een golf.
golfhoogte h2 %	H2 %		golfhoogte die door 2% van de golven wordt overschreden
golfhoogte hm0	Hm0		een schatter voor de significante golfhoogte.
golfinvalshoek			de hoek tussen de golfrichting en de normaal op de kering.
golfklap			korte drukstoot op het talud die ontstaat doordat de watermassa van een brekende golf het talud met grote snelheid treft
golfklapzone			deel van het talud dat door golfklappen wordt belast, gelegen onder de stilwaterstand.
golfklimaat			gemiddelde en variabiliteit van karakteristieken van golven die in een bepaald gebied kunnen voorkomen.
golfklimaattabel			tabel waarin de frequentie van voorkomen van een bepaalde combinatie van golfhoogte en golfperiode wordt weergegeven
golflengte			frequentie van radiozender.
golflengte			afstand tussen twee golftoppen, afstand waarover een golfbeweging zich in één periode voortplant
golfneerloop			de verticaal gemeten diepte onder het stilwaterniveau, die door een langs het talud teruglopende golf bereikt wordt
golfoploop	z		de grootste hoogte boven het dan optredende gemiddeld peil, bereikt door een tegen een talud oplopende golftong.
golfoploopzone			deel van het talud dat niet door golfklappen maar door golfoploop wordt belast, gelegen boven de stilwaterstand.
golfopzet			een toename van de waterspiegel ten gevolge van windgolven
golfoverslag			het verschijnsel waarbij water over de kruin van de dijk het achterland in loopt waarbij de waterstand lager is dan de kruin, maar het water opgezwiept wordt door golven ten gevolge van wind of scheepvaart
golfoverslag			hoeveelheid water die door golven per strekkende meter gemiddeld per tijdseenheid over de waterkering slaat
golfperiode			tijdsduur tussen twee opeenvolgende neergaande passages van de middenstand van een golf.
golfperiode tmo2	TmO2		een schatter voor de gemiddelde golfperiode.
golfreflectie			het weerkaatsen van golven, waardoor de golfhoogte verandert
golfribbel			een door golfwerking van het water ontstane ribbel op de bodem.
golfrichting			de richting waaruit de beschouwde golf komt.
golfrichting tho	ThO		de hoofdrichting van de golf ten opzichte van het ware Noorden.
golfslag			de op en neer gaande beweging van de golven.
golfslag			het slaan of botsen van de golven tegen iets, bijvoorbeeld het schip of de wal.
golfsnelheid			de vloeistofsnelheid die veroorzaakt wordt door een plotseling gebeuren in een leiding.
golfspanning			krachtenveld in het water, opgewekt door golven
golfsteilheid			verhouding tussen de hoogte en de lengte van een golf.
golfstroom			relatief warme zeestroming.
golfveld			de verzameling golven met weliswaar verschillende golfhoogten en golfperioden, maar die wel met een enkel spectrum beschreven kan worden
golfvorm			de drie dimensionale vorm van het vloeistofli- chaam dat zich door een bedding perst (soms ook met 4e dimensie tijd weergegeven)
gootborstel			borstel voor het reinigen van de goot van een voor- of nabezinktank
gouwzee			deel van het IJsselmeer, tussen het vasteland van Noord-Holland en het voormalige eiland Marken.
graad-dag			algebraïsch verschil, tussen de gemiddelde temperatuur op een gegeven dag en een referentie temperatuur.
graafwielzuiger			een zuiger, waarvan de zuigbuis is voorzien van een verticaal wiel met emmervormige graafeen- heden om het te zuigen materiaal los te snijden
gracht			een gracht is een gegraven greppel met water, die hoofdzakelijk voorkomt in oude steden.
gradering			een in de civiele techniek gangbare term waaronder de spreiding in korrelgrootte wordt verstaan, in tegenstelling tot sortering.
gradiënt			verloop van een grootheid per eenheid van lengte.
gradiëntstroom			stroom ontstaan door inwendige drukverschillen in zee.
granietblok			blokvormig toplaagelement van graniet.
granulaire aanvulling			korrelig toegevoegd gedeelte
granulaire aanvulling			laag van breed gegradeerd korrelig materiaal met een fijne fractie (mijnsteen, silex of beton- puin), aangebracht op het basismateriaal om het aanbrengen van de bekleding mogelijk te maken.
granulaire laag			laag van korrelig materiaal van beperkte dikte die onder de toplaag kan liggen, fungerend als filterlaag en/of uitvullaag.
granulaire samenstelling			aard en korrelgrootte van minerale deeltjes in sediment of grond.
gras			een profielverdediging met behulp van graszoden
grasbeheervorm			de mogelijke typen grasbeheer
grasbetonsteen			halfverharding bestaande uit een wegdek met een zeer hoge doorlatendheid. Het water stroomt direct door naar de funderingslaag.
grasdak			grasdak is een vegetatiedak dat voornamelijk begroeid is met gras.
grassoort			een verzameling van de aanwezige grassoorten in het grasvlak.
gravitatie stroming			stroming waarin het effect van de zwaartekracht overheerst.
greenpeace			internationale milieuorganisatie die over eigen schepen beschikt en zich onder andere richt tegen atoomproeven, het doden van jonge zeehonden en het dumpen van radioactief afval in zee.
greenwich mean time	GMT		de middelbare zonnetijd van de meridiaan van Greenwich.
grensdiepte	yc		waterdiepte bij kritische stroming.
grenslaag			het onderste deel van het afdekkende pakket. Bij hoogwater wordt de waterspanning in de grenslaag beïnvloed door de stijghoogte in de onderliggende aquifer.
grensmilieu			een afscheiding in het landschap tussen zones, welke van het ene systeem naar het andere gaat.
grenspeil			het peil dat gemiddeld eens per twee jaar ter plaatse door een hoogwater wordt bereikt of overschreden.
grenspotentiaal			de stijghoogte in de aquifer die in evenwicht is met het gewicht van het afdekkende pakket.
grensprofiel			profiel dat na duinafslag tijdens maatgevende omstandigheden nog minimaal als waterkering aanwezig moet zijn.
grensprofiellijn (land- waartse)			een grensprofiellijn welke het meest landwaarts in het duingebied is gelegen
grensspanning			de hoogste spanning waarbij een grond volledig is geconsolideerd.
grensspanning			knik in een last-zakkingsdiagram van een sa- mendrukkingproef waarin de belasting logaritmisch is weergegeven.
grenstoestand			de toestand waarin de sterkte van en constructie of een onderdeel daarvan nog juist evenwicht maakt met de daarop werkende belastingen.
grensvlak			een horizontaal scheidend vlak tussen twee of meer lagen in de ondergrond
grenswaarde			milieukwaliteitdoelstelling (in een bepaald beleidsplan) voor de korte termijn, meestal gekoppeld aan een bepaalde planperiode waarmee wordt aangegeven tot hoever stoffen of fysische verschijnselen aanvaardbaar worden geacht.
grid			een denkbeeldig raster op de aardoppervlakte, waarvan de vakgrootte, nulpunt en gridhoek zijn vastgesteld.
gridcel			rekeneenheid in een eindige-differentie model.
gridhoek			de hoek tussen de positieve y-as van het rekennetwerk en de lijn die door het nulpunt van het rekennetwerk en het geografische noorden loopt.
gridpunt			een eenduidige geografische plaatsbepaling van een punt waarbij gebruik wordt gemaakt van een lokaal coördinatenstelsel, zijnde het rekennetwerk.
griend			ongeveer 20 hectare groot Nederlands eiland in de Waddenzee, tussen Harlingen en Terschelling. Tot de watersnood van 1877 werd het eiland bewoond. Tegenwoordig is het een natuurreservaat.
griend			soort dolfijn
griend			vloedbos met wilgen.
grijs water			huishoudelijk afvalwater dat bestaat uit spoelen waswater uit de keuken, badkamer en wastafels en van wastobbes en wasautomaten.
grind			gesteente, hoofdzakelijk bestaande uit kwarts, overwegend rond, van natuurlijke herkomst, met een korrelgrootte tussen de 2 mm en 63 mm
grindboor			handboorgereedschap voor ondiep bodemonderzoek met gesloten buis en aan de onderzijde twee boorpunten die naar buiten zijn gebogen waardoor het boorgat groter is dan de diameter van de buis.
grindvloer			concentratie van grind aan het oppervlak
groene berging			oppervlakkige groene retentievoorziening op plaatsen waar geen infiltratie mogelijk is
groene dienst			activiteit of beheersmaatregel, aangegaan met eigenaar of gebruiker van (doorgaans agrarische) gronden, gericht op realisering van verdergaande maatschappelijke wensen, waarvoor de ondernemer beloond moet worden.
groene hart			het binnen de randstad gelegen, relatief dunbevolkt gebied.
groene hoofdstructuur	GHS		samenhangend netwerk van de meest waardevolle natuur- en bosgebieden en andere gebieden - voornamelijk landbouwgebieden - met aanwezige en te ontwikkelen belangrijke natuurwaarden.
groene oeverzone			oeverzone met een (potentieel) hoge natuur- en doorgaans ook een hoge landschappelijke waarde.
groene rivier			een strook land, deel uitmakend van het winterbed en vrijgehouden van stroombelemmeringen.
groenstrook			de oppervlakte van de groenstrook die op de vrijvervalleiding loost
groentype			beschrijving van het type groen
groenvakdeel			groen dat niet individueel beheerd wordt
groepflikkerlicht	O()		het licht vertoont voortdurend een bepaalde groep zeer korte flikkeringen van 50 of 60 flikkeringen per minuut.
groeponderbroken licht	Oc()		het met dezelfde sterkte schijnende licht wordt regelmatig onderbroken door een bepaalde groep van plotseling intredende en evenzo eindigende verduistering. waarvan de duur van elke verduistering kleiner is dan. of hoogstens gelijk aan die der schijnsels tussen de groepen.
groepschitterlicht	Gp.Fl()		het licht toont regelmatig een bepaalde groep van schitteringen waarvan de schitteringen van al dan niet gelijkblijvende sterkte zijn en van een duur korter dan die der verduisteringen tussen de groepen.
groepsnelflikkerlicht	VQ()		het licht vertoont voortdurend een bepaalde groep zeer korte flikkeringen van 100 tot 120 flikkeringen per minuut.
groepsparameter			een parameter die een bepaalde groep van verwante verbindingen karakteriseert en gedefinieerd wordt door een analysemethode die gericht is op de gemeenschappelijke eigenschappen van deze groep verwante verbindingen.
grof vuil			(Grote) bestanddelen die geen deel uitmaken van de grondgesteldheid van een waterbodem maar wel een vertragende invloed hebben op het baggerproces of in het geheel niet door het gekozen werktuig kunnen worden verwijderd.
grofvuil verwijderen			het verwijderen van grof vuil uit het afvalwater d.m..v een rooster om verstopping van pompen, leidingen en ander apparatuur te voorkomen
grond			oppervlakte van de aarde
grond gebaseerd augmentatie systeem	GBAS		een systeem wat aanvullende signalen verzend vanaf een grondstation om de werking van het navigatiesysteem te verbeteren
gronddam			dam in een waterloop, geheel uit gestorte grond gemaakt.
gronddruk			de totale normaalspanning die werkt op een gekozen vlakje in de grond
gronddrukcoëfficiënt			verhouding tussen horizontale en verticale spanning in de grond.
grondeigenschappen			het geheel van parameters waarmee de fysieke eigenschappen van de grond wordt beschreven ten behoeve van het vaststellen van de bagger- baarheid of andere functionele behoeften, de verwerking en opslag in depot van de gebaggerde grond.
grondgebonden agrarisch bedrijf			een agrarisch bedrijf waarvan de productie geheel of in overwegende mate afhankelijk is van het voortbrengend vermogen van onbebouwde grond in de directe omgeving van het bedrijf.
grondgolven			golvende beweging in de onderste waterlagen, met name in ondiep water.
grondkrib			krib die bij normale lage waterstand nog onder water ligt.
grondmechanica			de wetenschap die zich bezighoudt met het evenwicht en de vervorming van grond onder invloed van mechanische krachten.
grondmechanisch aspect			beschrijving van de grondmechanische eigenschappen van een waterkering, met het oog op toetsen van de stabiliteit
grondmechanisch gegeven			gegevens die betrekking hebben op grondmechanische aspecten
grondmonster			hoeveelheid materiaal ontleend aan een bepaalde grondlaag, om door onderzoek daarvan de grondsoort te kunnen karakteriseren.
grondopbouw			de ligging, de dikten, de verbreiding en de samenstelling van de grondlagen.
grondslag puntenbe- stand	GROBES
grondsoort			aanduiding die betrekking heeft op in de bodem aanwezig materiaal, waarvan de naam afhankelijk is van de onderlinge verhouding tussen de verschillende korrelfracties en eventueel aanwezige bijmengsels als kalk en humus.
grondspanning			de totale normaalspanning op een horizontaal vlak op de beschouwde diepte, veroorzaakt door het eigen gewicht van de bovenliggende grond en eventueel aanwezige belastingen.
grondspanning			de totale spanning die door de grond (korrels, vloeistof en gas) wordt verdragen.
grondstromenplan			een grondstromenplan beschrijft hoe planmatig met de vrijkomende en toe te passen grond wordt omgegaan.
grondverzet			het geheel van ontgraven, transport, inrij- den/spuiten, spreiden en onder profiel brengen van grond.
grondwapening			een grondverbeteringtechniek bestaande uit het aanbrengen van elementen in de grond die trekkrachten op kunnen nemen.
grondwater			al het water dat zich onder het bodemoppervlak in de verzadigde zone bevindt en dat in direct contact met bodem of ondergrond staat
grondwater uitstro- ming	Q		de ondergrondse laterale uitstroming van water uit een bepaald gebied (meestal door een verticaal begrenzend vlak).
grondwateraanvulling			algemeen begrip voor de aanvulling van de grondwatervoorraad.
grondwaterafvoer	Qg		de grondwatercomponent van de afvoer in een waterloop.
grondwaterbalans			een vergelijking van de toevoer en afvoer van grondwater, en, in geval van niet-stationaire situaties, verandering in berging over een bepaalde periode en binnen een gegeven gebied.
grondwaterinstroming			de ondergrondse laterale instroming van water in een bepaald gebied (meestal door een verticaal begrenzend vlak).
grondwaterklasse			een ad hoc vastgestelde klasse die gedefinieerd wordt door een GHG en/of GLG-traject afwijkend van de trajecten van de grondwatertrappen.
grondwaterlichaam			een afzonderlijke grondwatermassa in een of meer watervoerende lagen
grondwaterneutraal bouwen			manier van bouwen, waarbij de oorspronkelijke grondwaterstanden (inclusief natuurlijke fluctuaties) gehandhaafd kunnen blijven.
grondwatersanering			het verwijderen van verontreinigende componenten uit een grondwatersysteem door middel van onttrekking (en zuivering) van verontreinigd grondwater.
grondwaterscheiding			lijn van (veelal maximale) stijghoogte, zodanig getrokken dat het grondwater aan beide zijden van de scheiding naar een separaat grondwater- systeem zal afstromen.
grondwaterstandver- laging			het verlagen van de grondwaterspiegel in een niet-afgesloten aquifer / aquitard of het stijg- hoogtevlak in een afgesloten aquifer / aquitard als gevolg van het afpompen van grondwater in de bronnen.
grondwaterstrippen- kaart			kaart met vermelding en omgrenzing van grondwatertrappen.
grondwaterstroming- model			de toepassing van ee wiskundig model voor het weergeven van een plaats afhankelijk grondwa- terstromingsysteem.
grondwatertoestand			de algemene aanduiding van de toestand van een grondwaterlichaam, bepaald door de kwantitatieve of de chemische toestand ervan, en wel door de slechtste van beide toestanden
grondwatertrap			klasse die gedefinieerd wordt door een zeker GHG- en GLG-traject.
grondwatervoorraad			het volume grondwater aanwezig in een watervoerende laag of aanwezig in een gebied boven een referentievlak. De horizontale afmetingen van de laag of van het betrokken gebied dienen nader te worden aangegeven.
grondwaterwet	GWW
grondzee			breker die boven een ondiepte ontstaat, waarbij het golfdal tot de bodem kan reiken.
groot watersysteem			een watersysteem dat meer dan 50.000 klanten bedient.
grootcirkel			cirkel die de aardbol in twee precies gelijke delen verdeelt.
grootheid			een begrip, dat zich leent voor getalsmatige vastlegging en verwerking.
grootschalige basis- kaart	GBKN		de meest gedetailleerde topografische basiskaart van heel Nederland, vervaardigt binnen het Landelijk Samenwerkingsverband GBKN, met een schaal van 1:500 of 1:1000 in de bebouwde gebieden en 1:2000 in landelijke gebieden
gross tonnage	G.T.		nieuwe maatgeving die per 18 juli 1994 van kracht is voor alle koopvaardijschepen, op basis van het internationale Uniform Tonnage Measurement System.
grote (handels)vaart			elk schip met een laadvermogen van meer dan 4000 Gross Tonnage.
grote eenheden natuur	GEN
grote eenheden natuur in ontwikkeling	GENO
grout			cement of chemische injectievloeistof die in grondmassief wordt geïnjecteerd om scheuren, holten of poriën op te vullen.
groutanker			een verankeringsysteem dat berust op de wrijving langs een in de grond aangebracht groutlichaam
groutankerveld			constructie die de verankering van een damwand tot stand brengt door middel van groutankers
grove delen			fractie van baggerspecie groter dan 2 mm.
guano			meststof bestaande uit de verdroogde mest en overblijfselen van zeevogels, die op onbewoonde eilanden en klippen in de loop der eeuwen tot dikke lagen is opgehoopt.
guanotrofiëring			eutrofiëring van een voedselarm milieu door uitwerpselen van vogels.
gunningscriterium			een bepaald criterium (bijvoorbeeld de prijs of kwaliteit van het werk of tijd/planning) dat tijdens de aanbesteding kan worden gebruikt om te bepalen aan welke partij een opdracht verleend moet worden.
guts			half-cylindrische open boor met aan de onderkant een scherpe snijrand.
guyot			onderzeese berg met een vlakke top, oprijzend tot minstens een kilometer boven de oceaanbodem.
gyre			grote cirkelvormige beweging of werveling van oceaanwater
gyroscoop			zeer snel ronddraaiende tol die zijn stand in de ruimte behoud
haaf			zakvormig visnet dat door een ronde beugel opengehouden wordt en aan een lange stok is bevestigd.
haaksqronden			twee gevaarlijke zandbanken in de Noordzee voor het zeegat van Texel, ongeveer 8 kilometer uit de kust.
haakweerstand			de weerstand, die een verschuiving van de grond belet, doordat de korrels als het ware in elkaar haken.
haasje-over- constructie			in de WRO, wet op de Waterhuishouding en de Wet Milieubeheer opgenomen afstemmingsplicht van provinciale en rijksplannen op deze terreinen.
habitat			leefgebied van een soort.
habitateiland			verhoudingsgewijs kleine eenheid - geschikt milieu, omgeven door ongeschikt milieu.
habitatrichtlijn			EU-ropese-richtlijn 92/43/EEG inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna.
habitattype			ecosysteemtype op het land of water met karakteristieke geografische, abiotische en biotische kenmerken, die zowel geheel natuurlijk als half- natuurlijk kunnen zijn.
hadopelaqische zone			maakt deel uit van de afotische, pelagische zone.
haqel			regendruppels die op grote hoogte door de wind naar koudere hoogten worden geblazen, daar bevriezen en vervolgens weer naar beneden vallen.
hak			onderste deel van de achtersteven.
hal			vertrek in gebouw, dat de ingang verbindt met de rest van het gebouw
halen			het inhalen van de netten
halfverhardinq			halfverharding is doorlatende verharding die bestaat uit een wegdek met een zeer hoge door- latendheid.
halfwaardetijd			tijd benodigd om de concentratie van een stof in een compartiment met de helft te laten afnemen.
halo			kring om de zon of de maan.
halocline			laag water waarin een grote verandering in verticale richting van de saliniteit optreedt.
halofyt			plant die op sterk zouthoudende grond kan leven.
haloqeen			benaming voor elk van de elementen van de zevende groep van het periodiek systeem: Fluor, Chloor, Broom, Jood en Astaat.
halve harinq			tweejarige haring, sprot.
hamerend boorsys- teem			verdringend boorsysteem (tijdens de boring wordt geen grond naar boven gebracht) om peilbuis de bodem in te brengen door middel van hameren.
handelinqsnaam			het totaal van handelingen dat, reagerend en/of anticiperend, wordt uitgevoerd op veranderingen in het watersysteem met het doel dit systeem te beheren.
handelshaven			een haven bestemd voor Iaden en lossen van goederen.
handhaving			het zorgen dat iets blijft bestaan
handhaving			het door communicatie en toezicht bewerkstelligen en zonodig met de toepassing van bestuurlijke, strafrechtelijke en/of privaatrechtelijke middelen bereiken dat de (milieu)regelgeving wordt nageleefd.
handhavingactie			acties die gericht zijn op het doen naleven van normen en voorschriften die door de daartoe bevoegde instantie zijn gesteld
handhavinglimiet			aantal voertuigen boven de handhavinglimiet
handhavingplan			opzet om de naleving van voorschriften in wvow-vergunningen te waarborgen.
handpicking			het met de hand verwijderen van materialen uit verontreinigde grond.
handpuls			buis die aan de bovenzijde open is en aan de onderzijde voorzien is van een klepmechanisme dat er voor zorgt dat het opgehaalde materiaal niet terugvalt.
handreiking constructief ontwerpen
hangwater			water dat zich boven het capillaire water in de bodem bevindt.
har			stijl waarom een sluisdeur draait.
hard water			alkalisch water wat opgeloste minerale zouten bevat die interfereren met bepaalde industriële processen en voorkomen dat zeep schuimt.
harde parameter			parameter waarvan de waarden goed bekend zijn en daardoor als vaststaand worden beschouwd (bijv. ligging waterlopen).
hardheid	d | HH		chemische eigenschap die gelijk is aan de som van meerwaardige kationen.
hare majesteits	Hr.Ms.		voorvoegsel voor schepen van de rijksoverheid in het algemeen en de Koninklijke Marine in het bijzonder
haringdrijfnet			haringnet waarachter één vaartuig ligt te drijven.
haringjager			snelvarend vissersschip dat de eerste haring aanvoert.
haringkaken			het conserveren van haring door het verwijderen van kieuwen, hart en het voorste deel van de darm en het doorsnijden van de kieuwslagade- ren, waarna de haring wordt gezouten en in tonnen verpakt.
haringmanblok			type betonblokken met inkeping ter beperking van golfoploop.
haringschakels			staande netten voor de haringvisserij.
harp			een U-vormige sluiting die met een schroefbout- je met een oog gesloten wordt.
harpoen			werpspies met weerhaken, bevestigd op een schacht met een ring, waaraan een lange lijn wordt bevestigd.
hartlijn			de langsscheepse as van een boot.
haven			een tot ligplaats van schepen geschikt, natuurlijk of gegraven waterbekken aan zee of aan de oever van een rivier of binnenwater, dat beschutting biedt tegen wind en golven.
havengeld			liggeld, te betalen aan de havenmeester.
havengetal			het gemiddelde van alle hoogwater- of laagwa- termaansverlopen op een bepaalde plaats.
havenhoofd			zware dam aan de mond van een haven.
havenlicht			lichten die de invaart van de haven markeren.
havenmeester			ambtenaar die zorgt voor de orde en veiligheid in een haven en toezicht houdt op de uitdieping, de kaaien, het paalwerk enzovoort.
havenmeester			beheerder van een particuliere jachthaven.
havennummer			een cijfer dat of combinatie van cijfers die de plaats van een haven in een reeks aanduidt c.q. aanduiden.
havenontvangstinstal
havenverkeer			radioverkeer van schepen met bruggen, sluizen, havenautoriteiten en radarposten.
HDPE buis			een holle leiding welke gemaakt is van HDPE en bestemd is voor gelieding of groepering van kabels
heave			situatie waarbij verticale korrelspanningen in een zandlaag wegvallen onder invloed van een verticale grondwaterstroming - ook fluïdisatie of de vorming van drijfzand genoemd.
hefbrug			brug verschuifbaar in verticale richting.
heffer			instantie die de heffingen oplegt en int.
heffing			vastgesteld verschuldigd bedrag voor het gebruik maken van.
heffingsambtenaar			ambtenaar, bedoeld in artikel 123, derde lid, onder b, van de Waterschapswet onderscheidenlijk ambtenaar, bedoeld in artikel 7.10, vierde lid in de waterwet, die voor de toepassing van de Algemene wet in de plaats treedt van de inspecteur
heffingsgrondslag			de in het reglement vastgelegde uitgangspunten voor heffingen.
heffingsobject			object waarvoor het waterschap een belastingheffing oplegt
hefhoogte			de momentane hoogte van het waterkerende element in een kunstwerk waar het water onderdoor stroomt indien het element open staat.
hefschip			drijvende bok met groot hefvermogen.
hefspudpalen			op en neer beweegbare palen aan boord van een baggerwerktuig waarmee het werktuig deels of geheel uit het water kan worden getild zodat een vast werkplatform wordt verkregen.
heklicht			wit licht dat zichtbaar is over een boog van de horizon van 135°, van recht achteruit tot 22,5 graden achterlijker dan dwars naar beide zijden van het vaartuig.
hekwieler			stoomschip voor ondiepe rivieren en meren, dat werd voortbewogen door één of twee schepraderen op het achterdek van het vaartuig.
helderheid			de helderheid van een vloeistof.
helling van de verza- digings dampdrukcurve	s		de afgeleide van de verzadigingdampdruk es naar de temperatuur T
hellingproef			inspectie van een schip op de helling
hellingstelsel			stelsel van (haaks op elkaar staande) assen waarvan de helling van iedere as wordt gemeten
helminthologie			discipline binnenin de parasitologie, bestudeert de parasitaire wormen en hun effect op de gastheer.
helmstok			de stok of hendel die aan het roer is bevestigd om ermee te kunnen sturen.
helofyt			meerjarige moerasplant, die in de waterbodem wortelt en waarvan de overblijvende knoppen zich onder de waterspiegel bevinden, maar de bladeren en bloeiwijzen boven het water uitsteken
helofytenfilter			plantenbed dat, met behulp van zonlicht, water zuivert
hemelwater			water uit neerslag zoals regen, sneeuw en hagel.
hemelwaterafvoer			eindpunt van het afvoer van hemelwater, gezien vanuit de wegbeherende instantie meestal gevormd door een fysieke constructie, waaraan overdracht van het op het oppervlak aanwezige hemelwater naar een ander stelsel plaatsvindt of aannemelijk wordt geacht
henry's wet			een manier om de oplosbaarheid van een gas in een vloeistof te berekenen, gebaseerd op de temperatuur en deeltjesdruk, door middel van constanten.
hepatitis			verzamelnaam voor infecties aan de lever
herbeluchting			het vernieuwen van de luchtvoorraad in de lagere lagen van een reservoir om het zuurstofniveau te verhogen.
herbevrachten			het aannemen van het vervoer van lading met een schip dat de bevrachter van een derde heeft gehuurd.
herbivoor			planteneter.
herhaalbaarheid			de precisie van een navigatiesysteem alleen rekening houdend met de toevallige fouten
herhaalbare nauwkeurigheid			de nauwkeurigheid waarmee een gebruiker kan terugkeren naar een waarde gemeten op een vorig tijdstip en met ongecorreleerde waarnemingen van hetzelfde systeem
herhalingstijd			het gemiddelde tijdsinterval waarin (hydrologische) gebeurtenissen een bepaalde grenswaarde overschrijden.
herkomstlocatie			de plek waar het object/subject oorspronkelijk (voor evacuatie) woonde/verbleef
herpolderen			het weer overdragen van de bevoegdheden ten aanzien van het waterkwaliteitsbeheer van een overheid in een bepaald gebied aan het waterschapsbestuur.
herstel			het weer in goede staat terugbrengen
herstel			maatregel(en), noodzakelijk om de kwaliteit van de boezemkade, met name met betrekking tot het waterkerend vermogen, op het vereiste peil te brengen.
herstel watersystemen			product maatregelen gericht op het herstel van het watersysteem in de oorspronkelijke toestand.
herstelmaatregelen			maatregelen die nodig zijn om de achteruitgang van het estuarium door bepaalde ingrepen teniet te doen.
heterogeen			van punt tot punt belangrijke verschillen in eigenschappen bezittend.
heterogeniteit			diversiteit van patronen - inwendige rijkdom aan soorten.
heterotrofie			de eigenschap van o.a. bacteriën die organische materie als bron van energie nodig hebben, dit in tegenstelling tot autotrofe bacteriën.
heuristische methode			niet-formele methode om volgens een bepaald criterium een niet precies bekend doel te bereiken op een onderzoekende en voortdurend evaluerende wijze.
hevel			een kokervormige constructie met een verhoogd middengedeelte dat twee wederzijds gelegen wateren met elkaar verbindt
hiaatwaarde			verzonnen waarde die toegevoegd is aan een reeks waarden om de reeks in tijd of plaats compleet te maken.
hieuwen			anker-op-gaan, anker lichten.
hieuwen			met kracht binnenhalen
hieuwlijn			lijn waarmee lichte lasten aan boord gebracht worden of waarmee de tros aan de wal getrokken wordt.
high cube container			container met een grotere hoogte dan de standaardcontainer
high density poly- etheen	HDPE
histografische grafiek			kaart van een stroombekken waarin een serie lijnen (isochronen) de looptijden weergeven benodigd voor water dat ontspringt aan de isochroon om de uitlaat van het bekken te bereiken.
historisch hoogwater			hoogst gemeten buitenpeil in het verleden.
historische data			hydrologische en meteorologische data van gebeurtenissen uit het verleden.
historische geografie			bestudeert o.a. de wijze waarop cultuurlandschap en de elementen en structuren daarin tot stand zijn gekomen onder invloed van menselijk handelen. Kenmerkend is het gebruik van historische bronnen en kaarten.
hoedanigheid			de vorm waarin de eenheid behorend bij een meetwaarde wordt uitgedrukt of de fractie van de parameter waarop de meetwaarde betrekking heeft.
hoek brug			de hoek ter plaatse van de kruising van de as van de waterloop met de as van de brug
hoek van inwendige wrijving			het verband tussen effectieve normaalspanning en de maximale schuifspanning.
hoekijzer			iJzer waarvan de flenzen loodrecht op elkaar geplaatst zijn.
hoekmeetinstrument			instrument, zoals een sextant, octant of jacobs- staf, voor het meten van allerlei hoeken.
hoeksnelheid			de hoek per tijdseenheid die een deeltje bij het doorlopen van een cirkelbeweging aflegt.
hoeveelheid bestorting			gemiddeld aantal stenen per strekkende meter waarmee de kreukelbermverdediging is bestort
hoge dichtheid poly- etheen	HDPE
hoge gronden			natuurlijk aanwezige hooggelegen delen in het landschap die niet worden bedreigd door een hoge waterstand op zee, meren of rivieren -
hoge vloed			een hoogwaterperiode in het getijgebied waarin het hoogwater aanzienlijk verhoogd is maar beneden het stormvloedpeil (zie stormvloed) blijft.
holistische modelleer benadering			hydrologische en socio-economische model componenten die strak gekoppeld zijn in een consistent model.
hollandse kuil			kuil met rechtgebreide boven- en onderzijd.
hollandse waterlinie			onderdeel van een verdedigingslinie van de gewesten Holland en (een deel van) Utrecht, die in de 17e eeuw bestemd was om onder water te worden gezet en zo de vijand tegen te houden.
holle avegaar			opgebouwd uit sterke holle stangen die zijn omwonden met een brede stalen spiraal.
hollestelle			een verhoogde drinkput in een lage en, in het algemeen, zoute omgeving.
holling			holle kromming in de flanken van de boot zodat deze over het water uitsteken.
holmeslicht			waterlicht om drenkelingen mee op te sporen.
holoceen			naam van het meest recente geologische tijdvak, van 10.000 jaar geleden tot nu
holoplankton			organismen in het water waarvan alle levensstadia planktonisch zijn
holte			grootste afstand tussen het vlak en het dek - diepte van het schip.
homogeen			in elk punt dezelfde eigenschappen bezittend.
hoofd			een opstaande rand rondom openingen in het dek zoals luik of kuip, die dient ter versterking en tegen binnendringen van water.
hoofdaanvoersloot			sloot die dient voor de aanvoer van water naar de diverse gebieden die in eigendom bij het waterschap is.
hoofddrain			leiding voor de afvoer van drainagewater, vanuit de verzameldrains.
hoofdgeul			deel van het rivierbed dat onder normale af- voeromstandigheden de stroming voert.
hoofdionen			ionen die de belangrijkste bijdrage leveren aan het elektrisch geleidingsvermogen van een oplossing.
hoofdspanning			de spanning loodrecht op een vlak waarin geen schuifspanning werkt.
hoofdtransportas			hoofdvaarweg die de grote zeehavens met het internationale achterland verbindt.
hoofdvaarweg			vaarweg waarover meer dan 5 miljoen ton goederen of 25.000 TEU per jaar worden vervoerd
hoofdvaarwegennet			samenhangend stelsel van de voornaamste vaarwegen.
hoofdwatergang			watergangen, zoals sloten en singels, zijn bedoeld om overtollig regenwater af te voeren naar gemalen. Watergangen die voor de afvoer erg belangrijk zijn worden hoofdwatergangen genoemd. Over het algemeen zijn deze watergangen wat breder en dieper dan overige watergangen.
hoofdwaterkering			door Rijk of Provincie als zodanig aangewezen natuurlijke of kunstmatige waterkering ter blijvende kering van het buitenwater.
hoog boezem peil
hoog geleidelicht			de hoogste lichtopstand van de geleidelichten, waarmee de optimale/veilige vaarroute wordt aangegeven.
hoog opperwater			afkomend rivierwater met een aanmerkelijk hoge topafvoer (de aanduiding wordt in Nederland met name gebezigd voor afvoeren hoger dan het veeljarig gemiddelde van de jaarmaxima der grote rivieren).
hoog waterpeil	h		het peil in een kleine waterloop behorende bij een afvoer die gemiddeld 1 dag per jaar wordt bereikt of overschreden.
hoogdynamische functies			hoofdzakelijk economische functies, zoals (intensieve) landbouw en recreatie, verkeer en verstedelijking waarbij verandering de constante factor is
hooggefundeerd land- hoofd			landhoofd waarvan de aanlegdiepte boven het maaiveld is gelegen
hoogheemraad			een hoogheemraad is een lid van het dagelijks bestuur van een hoogheemraadschap.
hoogheemraadschap			waterschap waarin hoogheemraden het bestuur voeren.
hoogst ecologisch niveau	HEN		meest kwetsbare wateren of gebieden met bijzondere natuur.
hoogste astronomische getij	HAT		het hoogste astronomische getij dat kan worden voorspeld
hoogste drie grondwaterstanden	HG3		het gemiddelde van de hoogste drie grondwaterstanden die in een winterperiode (1 oktober - 1 april) zijn gemeten. Hierbij wordt uitgegaan van metingen op of omstreeks de 14e en 28e van elke maand in geperforeerde buizen van 2-3 m lengte.
hoogte afvalwater- transportwerk			de grootste inwendige hoogte van de leiding
hoogte vervangende damwand			de hoogte van de bovenzijde van de vervangende damwand ter plaatse van de leidingkruising in meter ten opzicht van het normaal amstersdam peil
hoogteligging terrein			de kenmerkende hoogte van het maaiveld dat als maatgevend van het terrein kan worden aangewezen
hoogtemerk			relatief permanent merk, natuurlijk of kunstmatig, met daarin een punt met een bekende hoogte ten opzichte van een bepaald referentie- vlak.
hoogtepunt			een punt aan de hand waarvan in samenhang met andere hoogtepunten de geaccidenteerdheid van het terrein kan worden aangegeven
hoogwater (rivier)	HW		toestand van hoge rivierstand.
hoogwater (zee)	HW		de hoogste getiistand.
hoogwater (zee)	HW		toestand van hoogste getiistand
hoogwater informatiesysteem	HIS
hoogwater keermuur			muur, meestal gebouwd van gewapend beton om een waterloop te beteugelen met als doel overstroming te voorkomen.
hoogwater voorspelling			schatting van de terugkeerperioden van hoogwaters.
hoogwaterafvoer			afvoer door een sectie van een stroom tijdens hoogwater.
hoogwaterbeheersing			beschermen van landgebieden tegen overstroming, of het minimaliseren van de schade veroorzaakt door een overstroming.
hoogwaterbericht			(bericht van) a, zeetoestand van hoogste getij- stand b, rivier, -toestand van hoge rivierstand
hoogwaterbescherming technieken			technieken voor het voorkomen van hoogwaterschade aan de structuur en inhoud van een gebouw in een risico gebied.
hoogwaterbescher- mingsprogramma			financieringsprogramma op de begroting van het ministerie van V&W voor het verbeteren van waterkeringen conform de Wet op de Waterkering.
hoogwaterbescher- mingsprogramma	HWBP
hoogwaterkering			natuurlijke of kunstmatige begrenzing of afscheiding die het hoogwater dient tegen te houden.
hoogwatermerken			natuurlijke merken die achterblijven op een constructie of object en de maximale hoogwaterstand aangeven.
hoogwaterpeil			waterstand nabij een specifieke peilschaal waarbij schade of ongemak begint op te treden als gevolg van hoogwater.
hoogwaterrichtlijn			door de EU vastgestelde richtlijn met als doel het in kaart brengen en beheersen van over- stromingsrisico's en het verkleinen van de gevolgen van overstromingen.
hoogwaters			verzamelnaam voor verschillende hoogwatersituaties
hoogwaterseizoen			periode waarin de kans op hoogwater groot is
hoogwaterwaarschu- wing			vroegtijdige waarschuwing dat een hoogwater kan optreden in de nabije toekomst op een zekere plaats in een zeker stroomgebied.
hopper			vaartuig met een open laadruimte en een losklep van onderen, om bagger in zee of een ander water te storten.
hopperzuiger			zandzuiger die het zand in eigen bun opslaat.
horizont			laag in de grond met kenmerken en eigenschappen die verschillen van de erboven en/of eronder liggende lagen - in het algemeen ligt een horizont min of meer evenwijdig aan het maaiveld.
horizontale berging			waterberging gecreëerd door een groter areaal voor oppervlaktewater te reserveren.
horizontale dop	HDOP		de DOP factor voor de nauwkeurigheid van de horizontale (2D) positie
hors			zandplaat in zee die met vloed bijna geheel onderloopt.
houtschip			schip dat een gedeelte van de houtlading aan dek vervoert
hozen			water uit de boot scheppen.
huidige (gemeten) capaciteit			gemeten capaciteit welke per tijdseenheid de verpompte hoeveelheid water weergeeft (m3/h)
huidige waarde			de huidige waarde van de economische winst verminderd met een zeker kortingspercentage.
huik			hoes van geteerd of geolied zeildoek, om voorwerpen tegen vocht en vuil te beschermen of als dekkleed voor een opgedoekt zeil.
huiseigenaar watersysteem			een watersysteem dat een woning van leidingwater voorziet.
huishoudelijk afvalwater			afvalwater uit de keuken, wasserij, badkamer of toilet met uitzondering van menselijk afval.
huishoudelijke vraag- functie			relatie tussen de vraag van huishoudens ten opzichte van de prijs van water en andere factoren zoals de prijs van andere goederen en diensten, gezinsinkomen en klimaat.
huishouden			aanduiding voor in vast verband samenlevende partners, eventueel met (hun) kinderen.
huishoudwater			in zoverre gezuiverd water, dat het geschikt is voor huishoudelijke toepassingen waarbij drink- waterkwaliteit niet noodzakelijk is
huisletter			een alfabetisch teken achter het huisnummer zoals dit door het gemeentebestuur is toegekend
huisnummertoevoeging			de numerieke aanduiding zoals deze door de gemeente aan het object is toegekend
hulpkruiser			snelvarend koopvaardijschip dat tijdelijk als oorlogsschip is ingericht.
hulploon			voor de hulp, met gunstig gevolg verleend aan in gevaar verkerende schepen, de zich aan boord bevindende goederen, de vracht en de opvarenden, voor het redden van het leven van de schipbreukelingen en voor het bergen van driftige en aangespoelde zaken, is hulploon verschuldigd.
hulpverlener			zij die de ramp/crisis bestrijden en hulpverlenen zoals politie, brandweer, ambulancediensten enz.
hulpverlening			artikel 785 van het Wetboek van Koophandel luidt: 1. De schipper is verplicht aan personen die in gevaar verkeren, en in het bijzonder als zijn schip bij een aanvaring betrokken is geweest, om de andere daarbij betrokken schepen en personen, die zich aan boord van die schepen bevinden, de hulp te verlenen waartoe hij bij machte is zonder zijn eigen schip en de opvarenden daarvan aan ernstig gevaar bloot te stellen. 2. Hij is bovendien verplicht, voorzover hem dit mogelijk is, aan de andere bij de aanvaring betrokken schepen op te geven de naam van zijn schip, van de plaats waar het thuis hoort, van de plaats vanwaar het komt en waarheen het bestemd is, alsmede inzage te verstrekken van het bewijs van inschrijving in het register.
humeus			humusbevattend
humidificatie			de toevoeging van waterdamp aan de lucht.
humus			donkere, vormeloze, aardachtige stof, die een mengsel is van allerlei organische stoffen (voornamelijk van plantaardige stoffen) die in de bodem worden afgebroken dan wel worden gevormd.
humusgehalte			percentage organische stof in een grond of grondsoort, uitgedrukt in gewichtsprocenten van het volledige grondmonster
humushoudend			globale aanduiding voor het aanwezig zijn van humus. In de NEN 5104 nader onderverdeeld in humusarm, humeus en humusrijk.
humusprofiel			bovenste deel van de bodem, met een differentiatie in humushorizonten die verschillen in de mate van strooiselverdeling.
humusslib			het biologische slib, dat uit een oxidatiebed vrijkomt
hut			nachtverblijf aan boord voor passagiers en bemanning.
hydramodellen			waterkering reken modellen
hydraulica			betrekking hebbend op de leer van de vloeistoffen, omvattende de hydrostatica en de hydrodynamica, of de toepassing er van
hydraulisch baggeren			het gebruik maken van de mechanische actie van een graafelement voor het ontgraven van de grond en het als gevolg van de werking van het graafelement ontstane grond-watermengsel verpompen via een zuig- en persleiding.
hydraulisch dicht			criterium voor gronddichtheid van een filter, waarbij materiaaltransport onmogelijk is doordat de weerstand tegen uitspoeling voldoende groot is bij de maatgevende belasting.
hydraulisch materiaal			granulair materiaal dat kan samenkitten.
hydraulisch model			model gebaseerd op de theoretische regels die het gedrag van een vloeistof bepalen.
hydraulisch model			model wat de eigenschappen van een vloeistof- stroom in ruimte en tijd beschrijft.
hydraulisch transport			transport van een mengsel van baggerspecie en water door een pijpleiding waarbij gebruik wordt gemaakt van een pomp.
hydraulische capaciteit			de maximale aanvoer van afvalwater voor de rioolwaterzuiveringsinstallatie
hydraulische diepte	D		verhouding tussen natte oppervlakte A en de breedte van een leiding op de waterspiegel B
hydraulische diffusivi- teit			een eigenschap van een aquifer of insluitinglaag die gedefinieerd is als de verhouding van het hydraulisch geleidingsvermogen ten opzichte van de specifieke berging.
hydraulische geleiding			combinatie van de model geometrie en de hydraulische geleidbaarheid in een enkele waarde met als doel vereenvoudiging.
hydraulische getij- stroom			getijstroom die ontstaat door niveauverschillen
hydraulische potentiaal			de som van de zwaartekrachtpotentiaal en de tensiometerdrukpotentiaal.
hydraulische ruwheid			maat voor de weerstand die stromend water ondervindt van de begrenzing van een waterloop.
hydraulische straal	R		verhouding tussen natte oppervlakte A en natte omtrek van een leiding P
hydraulische unit			krachtbron voor hydraulisch aangedreven apparaten en werktuigen
hydrobiologie			studie van het leven in watersystemen.
hydroblock			type betonzuilen.
hydrocycloon			scheidingsapparaat voor erts, zand, en andere korrelvormige materialen, waarin deze (gemengd met water) met sterke middelpuntvliedende kracht worden gescheiden in een grovere en een fijne fractie.
hydrodynamisch model			model waarmee de stroming in open en gesloten waterlopen berekend kan worden.
hydro-ecologie			de studie van de interactie tussen ecologische en hydrologische / hydraulische processen in rivieren en uiterwaarden.
hydrofiel			een affiniteit hebbend voor water.
hydrofoob			een aversie voor water hebbend.
hydrogeologie			de tak binnen de geologie die (het voorkomen van) grondwater onderzoekt.
hydrografie			zeemeetkunde
hydrografisch netwerk			het geheel van rivieren en andere permanenten of tijdelijke waterlopen alsmede meren en bekkens in een bepaald gebied.
hydrogram			een grafiek die een bepaalde eigenschap van grondwater of oppervlaktewater als functie van de tijd weergeeft.
hydrologie			de leer van het voorkomen, het gedrag en de chemische en fysische eigenschappen van water in al zijn verschijningsvormen op en beneden het aardoppervlak, uitgezonderd het water in de zeeën en oceanen.
hydrologisch vak			een virtuele aanduiding van de onderverdeling in de lengte- en, indien van toepassing, de dwars- richting van objecten/infrastructuur op basis van hydrologische kenmerken
hydrologische topologie			een hydrologische type-indeling op basis van een afstromingdiagram.
hydrolyse			de ontbinding van organische mengsels door interactie met het water.
hydro-meteo meting			een verzameling hydrologische en meteorologische waarden per meting.
hydrometrie			Wetenschap die zich bezighoudt met het meten en analyseren van water, bodemhoogten, sedimenttransport, neerslag en verdamping inclusief methoden, technieken en de instrumentatie gebruikt in de hydrologie
hydrometrisch meetpunt			meetpunt waar gegevens over het water in rivieren, meren of bassins worden verzameld ten aanzien van een of meer van de volgende zaken: - waterstand | - stroming | - sediment transport en bezinking | - Water temperatuur en overige fysische eigenschappen van water | - karakteristieken van het ijsdek | - chemische eigenschappen van het water.
hydrometrisch netwerk			netwerk van stations waar faciliteiten aanwezig zijn voor het bepalen van hydrologische variabelen.
hydromorfe kenmerken			kenmerken in de grond veroorzaakt door bo- demvocht en grondwaterbeweging.
hydromorfologie			beschrijving van de structuur van bodems en oevers van wateren.
hydromorfologische maatregelen			ingrepen in de waterhuishouding of fysische vorm van een waterlichaam t.b.v. essentiële maatschappelijke functies.
hydropeaking			onnatuurlijke afvoervariaties als gevolg van Start-stop-bedrijf van een waterkrachtcentrale.
hydroserie			een reeks van elkaar zowel in ruimte (naast elkaar) als in tijd (na elkaar) opvolgende vegetaties in het vochtige duin onder invloed van het grondwater
hydrosfeer			dat deel van de aarde die bedekt is met water en ijs.
hydrostatisch			betrekking hebbend op de leer van het evenwicht van de vloeistoffen
hydrostatische druk			isotrope druk uitgeoefend door water in rust.
hydrostatische waterspanning			(Grond)waterspanning in een punt in de (on- der)grond die overeenkomt met de waterspanning als gevolg een kolom water vanaf de vrije waterspiegel tot aan dat punt.
hydrostratigrafische eenheid			een formatie of deel daarvan of groep formaties die gelijke hydrologische eigenschappen hebben en daardoor het groeperen in aquifers of afsluitende lagen mogelijk maken.
hydrozoa			poliepachtigen
hypertroof			overmatig voedselrijk.
hypochloriet			een anion dat producten als calcium en sodium- hypochloriet vormt.
hypolymnion			de stagnante onderste waterlaag in diepe meren, door het epilymnion afgesloten van contact met de lucht
hypoxische wateren			wateren met opgeloste zuurstofconcentraties van minder dan 2 mg/L
iawm-code	IAWM		codering voor taxa in het leven geroepen door de 'Interprovinciale Ambtelijke Werkgroep Milieu- inventarisatie'
iba-inrichtingen			alle activiteiten van het waterschap die verband houden met de aanleg, het beheer en onderhoud van inrichtingen van individuele behandeling van afvalwater in het buitengebied.
ibc-criteria			criteria opgesteld ter voorkoming van de verspreiding van bodembedreigende stoffen bij het gebruik, opslaan of storten van dergelijke stoffen op of in de bodem, gericht op isoleren, beheersen en controleren.
ichthyologie			discipline binnen de dierkunde en is toegewijd aan de studie van vissen.
ideale vrije distributie	IFD		dit is een van de belangrijkste ecologische modellen voor de habitatkeuze van dieren.
identificatie			kalibratie met als doel eenduidige waarden van alle parameters en andere kalibratiefactoren te bepalen.
Identificatie code voor een gemeente	OSWOP
Identificatie code voor een zwemwaterlocatie	Numind
identificatie entiteit			een uniek identificerend administratienummer conform de specificatie van het waterschap ter identificatie van een in de administratie opgenomen entiteit.
ijkdrempel			constructie die onderwater wordt geplaatst en daarna exact wordt ingemeten met als doel het vormen van een referentie voor de controle van de meetconfiguratie, inclusief de toepassing van kalibratieparameters.
ijken			een meetwerktuig toetsen aan de gestelde eisen
ijken			het afregelen van reken- of fysische modellen
ijkglas			het aflezen van het verbruik
ijs			vaste vorm van water die in de natuur gevormd wordt door: - het bevriezen van water | - het direct condenseren van atmosferische damp in kristallen | - het samenpakken van sneeuw met of zonder de beweging van een gletsjer | - im- pregnatie van poreuze sneeuwmassa's met water en het gevoegelijk bevriezen daarvan
ijsbezetting			mate waarin een vaarweg of ander water is bezet met ijs.
ijsbreker			losse bekleding van planken om een schip heen, om het tegen de botsingen van de ijsschotsen te beschermen.
ijsbreker			schip met zware motoren en versterkte boeg, dat speciaal is gebouwd om het ijs te breken en opzij te schuiven.
ijsbunkerschip			schip waar in de ruimen door middel van ammoniak ijs wordt geproduceerd, voor het conserveren van vis op vissersschepen.
ijsdek			iJs op het oppervlak van een open waterlichaam.
ijsemmer			deel van de vroegere Zuiderzee, tussen de huidige dijk Enkhuizen - Lelystad en de Afsluitdijk.
ijsgang			beweging van ijsvlakten of ijsvelden in meren en bassins veroorzaakt door wind of stroming.
ijswaleffect			verticale barrière van ijs
ijzer	Fe2+ |
ijzerchloride	Fe(Cl)3 |
ijzeroer			zand dat sterk verkit is door ingespoelde ijzer- verbindingen
imago			volkomen ontwikkeld insect.
imhoffkegel			een doorzichtige, kegelvormige container die gebruikt wordt om het volume van bezinkbare vaste stoffen in een specifiek watervolume te meten.
immiscibiliteit			de onmogelijkheid van twee of meer vaste stoffen of vloeistoffen om gemakkelijk in een andere op te lossen.
immissie			doordringing van een stof in een andere stof.
immobilisaat			de geïmmobiliseerde bodem inclusief de zich daarin bevindende bodemverontreinigende stoffen.
immobilisatie			een technische ingreep waarmee de chemische en fysische eigenschappen van materialen zo kunnen worden gewijzigd dat de zich erin bevindende verontreinigende stoffen zijn vastgelegd.
imo-nummer			internationaal erkend 7-cijferig identificatienummer, onverbrekelijk verbonden met het schip.
impermeabel			niet makkelijk doordringbaar door water.
implementatie kaderrichtlijn water	IKW
impliciete benadering			een numerieke methode voor de simulatie van een tijdsafhankelijk proces, waarbij elke nieuwe toestand iteratief wordt bepaald door terugkoppeling tussen de nieuwe en de oude toestand.
in situ			“letterlijk betekent dit ”“ter plekke”“. Het geeft aan dat iets ter plekke voorkomt of gebeurd.”
in situ biorestauratie			basistechniek die tot doel heeft de verontreinigende stoffen in het verzadigde of onverzadigde deel van de bodem biologisch af te breken.
in situ reiniging			verwijderen van bodemverontreiniging zonder dat daarbij grondverzet plaatsvindt.
inbegrepen geschiktheid			inclusief de genen die met anderen gedeeld worden.
incident			een onverwachte gebeurtenis.
incident			een gebeurtenis die, direct of indirect, van negatieve invloed kan zijn op de kwaliteit van het oppervlaktewater.
incidentele activiteiten			investeringsimpuls / zaak die buiten de reguliere begroting omgaat.
incidentgebied			gebied waartoe het incident zich beperkt (zie ook rampgebied)
incidentlocatie			locatie waar zich een incident voordoet
incidentmanagement			voorziene maatregelen om de afhandeling van een calamiteit te versnellen, zodat de infrastructuur sneller weer vrijgemaakt kan worden.
indamprest	IR		de verhouding tussen de massa van de vaste stoffen in en het volume van het monster.
index van voorafgaande neerslag			gewogen sommatie van de afgelopen dagelijkse neerslaghoeveelheden die gebruikt wordt als kental voor bodemvocht.
indexfout			fout van het hoekmeetinstrument die samenhangt met lichte verdraaiingen van de kimspiegel.
indicatie aanwezige debietmeting			de aanduiding die aangeeft wat de wijze van meting is van het debiet dat een lozingsobject verlaat.
indicatie bestemming afvalwater			een aanduiding voor de bestemming van het afvalwater dat op het betrokken lozingspunt wordt geloosd gebaseerd op de routes die het afvalwater binnen het Nederlandse stelsel van wateren kan volgen
indicatie locatie oorsprong afstandsaanduiding			een aanduiding van de locatie van het nulpunt ten behoeve van de afstandsaanduiding zoals die binnen een waterschap wordt gehanteerd
indicatie oorsprong afvalwater			een aanduiding voor de herkomst van het afvalwater dat op het betrokken lozingspunt wordt geloosd, gebaseerd op het maken van onderscheid tussen huishoudelijke lozingen en lozingen verricht door bedrijven
indicatie over- of on- derschrijding			een aanduiding die aangeeft of er sprake is van een over- of onderschrijding van de als waarde opgenomen grens van waarneembaarheid, of die aangeeft of er van over- of onderschrijding geen sprake is, in welk geval de waarde de waarneming voorstelt.
indicatie precisie			de precisie van het beschreven kenmerk, uitgedrukt in de eenheid van het kenmerk.
indicatiewaarde			de mate waarin een plant kenmerkend is voor een standplaatsfactor (meestal ten aanzien van de factoren vocht, voedingsstoffen en zuurgraad).
indicator			organisme dat door haar aanwezigheid de toestand van bepaalde milieuomstandigheden aangeeft.
indirecte afvoer			introductie van verontreinigingen van een niet- huishoudelijke bron in een afvalwaterbehande- lingsysteem.
indirecte emissie			een emissie die niet rechtstreeks vanuit de bron op het oppervlaktewater of land of bodem terecht komt.
indirecte lozing			lozing van afvalwater met behulp van een daartoe bestemd werk op een gemeentelijke riolering en/of een rioolwaterzuiveringinrichting
indirecte uitvoerings- uitgaven/overhead			uitgaven die niet direct aan een product kunnen worden toegerekend, zoals gebouwen, management en stafdirecties.
individu			representant van de soort
individu gebaseerde modellen	IBM		simulatie model wat individuen beschouwd als unieke en discrete entiteiten die naast leeftijd ten minste één andere eigenschap hebben die verandert gedurende de levenscyclus van het organisme.
individueel waterli- chaam			kleinste hydrologische eenheid, gekenmerkt door uniform watertype, status en menselijke belasting
individuele behandeling van afvalwater	IBA		een waterzuivering op zeer kleine schaal die het afvalwater van individuele huishoudens in het buitengebied zuivert.
individuele regen meetpunten
indompelinggrenslijn			volgens het schepenbesluit een lijn, gedacht op het scheepsboord, evenwijdig aan en op een afstand van 76 millimeter onder de aansnijding van de bovenzijde van het schottendek met dit boord.
indringinglengte			de afstand waarover waterspanningvariaties in het watervoerend pakket significant effect hebben op de waterspanningen in het aangrenzende samendrukbare pakket. Deze laag in het samendrukbare pakket wordt ook wel indringingslaag of aanpassingszone genoemd.
industriehaven			haven waar aangeleverde materialen ter plaatse verwerkt worden.
industriële vraagfunc- tie			relatie tussen de vraag van bedrijven en de prijs van het water en andere factoren zoals de prijs van andere aangevoerde zaken, het type technologie of productie proces en het uitgangsniveau.
infauna			dierlijke organismen die in de bodem leven
infiltratie			de voeding door middel van infiltratiebassins of andere kunstmatige middelen.
infiltratie			de voeding vanuit het oppervlaktewater, opgewekt door onttrekking in de omgeving.
infiltratie			de aanvulling van water onder het grondoppervlak d.m.v. een slotenstelsel of buizenstelsel.
infiltratieberm			oppervlakte-infiltratiesysteem waarbij afstromend wegwater via een berm naar een watergang afstroomt. Een deel van het regenwater zal daarbij in de berm infiltreren. Soms is een verlaging in de berm aangebracht waardoor berging ontstaat en er meer water kan infiltreren
infiltratiecoëfficiënt			het quotiënt van de infiltratiesom en de neerslagsom die deze infiltratie heeft veroorzaakt.
infiltratiegreppel			oppervlakte-infiltratiesysteem waarbij afstromend regenwater bovengronds wordt geborgen in een diepere en smallere groenzone en van daaruit via een humeuze toplaag in de ondergrond kan wegzijgen. Een infiltratiegreppel kan tevens een transportfunctie hebben
infiltratie-intensiteit	fi		het volume water, dat door infiltratie de grond binnentreedt, per eenheid van tijd en per eenheid van horizontaal oppervlak.
infiltratiekoffer			een infiltratiekoffer bestaat uit een ondergrondse voorziening die is opgebouwd uit een aggregaat met een groot percentage holle ruimten.
infiltratiekrat			een infiltratie-unit die in de bodem is geplaatst bestaande uit kunststof (pvc, pp) boxen omwik- keld met geotextiel.
infiltratieputten			infiltratieput (ook infiltratiekolk genoemd ) is voorzien van openingen, waardoor het water kan infiltreren.
infiltratieriool			buis met een poreuze wand (beton), of voorzien van gaten (kunststof of beton) waardoor het water kan wegzijgen in de ondergrond. De voorziening heeft ook een transportfunctie.
infiltratiesom	F		het volume water, dat per eenheid van horizontaal oppervlak gedurende een tijdsperiode de grond binnendringt.
infiltratie-unit			een kunstmatige constructie die in de bodem is geplaatst. Veel toegepast zijn de infiltratiekrat- ten en infiltratiekoffers
infiltratieveld			oppervlakte-infiltratiesysteem waarbij afstromend regenwater bovengronds wordt geborgen in een verlaagde groenzone en van daaruit via een humeuze toplaag in de ondergrond kan wegzijgen
infiltreren van water			in de bodem brengen van water, ter aanvulling van het grondwater, in samenhang met het onttrekken van grondwater
influentgemaal			civiel werk waarin de influentpompen of influent- vijzels zijn opgesteld
informatie model cultuurhistorie	IMKICH
informatie model groene ruimte	GRIP
informatie model ruimtelijke ordening	IMRO		Sectormodel onder de NEN3610 - maakt RO informatie uitwisselbaar
informatie model water	IMWA		sectormodel onder de NEN3610 - maakt informatie tussen waterbeheerders uitwisselbaar.
informatiebehoefte			dat wat je wil weten
informatiebronnen			waar informatie te halen is
informatiedesk standaarden water	IDsW		samenwerkingsverband tussen UvW, IPO, Rijkswaterstaat, LNV en Milieu en Natuurplanbureau. Verantwoordelijk voor de stroomlijning van de informatievoorziening tussen waterbeheerders
informatiemodel			formele definitie van objecten, attributen, relaties en regels in een bepaald domein
informeren			op de hoogte stellen
infralittorale zone			bovenste deel van de sublittorale zone, die begint vanaf de GLLWS tot aan de grens van dichte plantengroei, op zo'n 10 a 25 meter diepte.
infraprovider			een van de onderscheiden rollen binnen net- werkmanagement. De Infraprovider zorgt voor maximale beschikbaarheid van Infrastructuur (weg en systemen) binnen randvoorwaarden. De Infraprovider behartigt de bedrijfseconomische belangen.
infrastructureel object			beweegbare voorziening die het beheer van een watersysteem mogelijk maakt.
ingedikt slib			de eerste stap van de ontwatering vindt plaats in indikkers. Door het slib enkele uren in deze tanks te laten staan, bezinkt het en kan de bovenliggende waterlaag gescheiden worden van het slib. Zowel het verse slib, het surplusslib als het uitgegiste slib kan (aanvullend) ingedikt worden, voordat het verder wordt verwerkt.
ingeklemde stenen			kunststenen of blokken die in een verband worden aangebracht
ingeland			eigenaar, huurder of gebruiker van land of gebouwen) in het gebied van een waterschap.
ingenieursbureau			organisatie die gespecialiseerd is in het adviseren over en/of het begeleiden van en/of uitvoeren van technische werken.
ingenieursgeologische kaart			kaart waarop de grondopbouw in geotechnische zin is weergegeven.
ingezetene			met ingezetenen bedoelen we de inwoners van het beheersgebied van een overheid
ingezetenenomslag			de ingezetenenomslag wordt opgelegd aan de bewoner van een woonruimte.
ingreep			beïnvloeding door menselijk handelen van een watersysteem teneinde een verandering te bewerkstelligen.
ingreepopdracht			een bevel tot het uitvoeren van een ingreep in een watersysteem, overeenkomstig vastgelegde voorwaarden.
ingrijpdiepte			waterdiepte waarbij wordt ingegrepen door middel van onderhoudsbaggerwerk teneinde de vaarweg wederom op streefdiepte te krijgen.
inhibitor			een chemicalie dat zich mengt in een chemische reactie, zoals neerslag van bepaalde stoffen in een vloeistof.
inhoud randvoorzie- ning			de inhoud van de randvoorziening, uitgedrukt als verhouding tot het in het rioolbemalinggebied aanwezige afvoerend oppervlak (mm)
initiatiefnemer			degene die het initiatief neemt om een bodemonderzoek of - sanering uit te laten voeren.
initieel niveau			de initiële waterstand die gebruikt wordt bij aanvang van de simulatie.
initiërende afdeling			afdeling die budgethouder is
injectie			het in de bodem spuiten van een substantie.
injectie			de voeding van de verzadigde zone, door middel van vrije inloop of inpompen.
injectie			de invoer van een chemicalie of en medium in het proceswater om de chemie of filter specifieke mengsels te veranderen.
inklaren			het vervullen van de douaneformaliteiten voor inkomende transporten.
inklaringsbewijs			bewijs van inklaring (door de douane)
inklinken			volumeverkleining van grond hoofdzakelijk ten gevolge van eigen massa en/of uittreden van water
inkomende correspondentie			formele correspondentie, die tijdens de vergun- ningverleningprocedure ontvangen wordt door de vergunningverlener, dan wel na de totstandkoming van de vergunning of de algemene regel door de handhaver, dan wel tijdens een handhavingprocedure ontvangen word
inkoop/voorraad beheer			het daadwerkelijke inkopen, kwaliteitscontrole op geleverde materialen en producten, voorraadbeheer en alle daarbij behorende administratieve handelingen
inlaatopening			bovenstrooms uiteinde van iedere constructie waardoor water kan stromen.
inlaatpeil water			het vastgestelde peil waarbij de vijver begint te werken met het bergen van water
inlaatpomp			pomp waarmee water in een gebied wordt gelaten
inlaatput			put om water in een systeem in te kunnen laten
inloop			de hoeveelheid regenwater die van een oppervlak afstroomt in een riool of andere voorziening
inmarsat-c			satelliet voor tele(x)communicatie.
innovatieprogramma deltatechnologie			programma van het Nederlandse bedrijfsleven, overheden en kennisinstituten dat beoogt Nederland te laten excelleren op het gebied van deltatechnologie en de exportpositie op dit terrein te versterken.
innovatieprogramma watertechnologie			programma van het Nederlandse bedrijfsleven, overheden en kennisinstituten dat beoogt Nederland te laten excelleren op het gebied van watertechnologie en de exportpositie op dit terrein te versterken.
inrichting			elke door de mens bedrijfsmatig of in een omvang alsof zij bedrijfsmatig was, ondernomen bedrijvigheid die binnen een zekere begrenzing pleegt te worden verricht.
inrichtingsactie			een beheersactie gericht op de inrichting van een (water)systeem.
inrichtingsschade			schade door de inrichting van een gebied.
inrichtingsstrategie			beleid, plan volgens welk een inrichting werkt.
inrichtingstactiek			een aan de omstandigheden aangepaste wijze van doen om het doel van een inrichting te bereiken.
inscharing			binnenwaarts afkalving van een oever door de werking van de stroom
inscharinglengte			de lengte gerekend vanaf de geulrand waarover het voorland wordt aangetast (afschuiven of vloeien) in het geval van een afschuiving of zet- tingsvloeiing.
inschepen			aan boord gaan om in elk geval de eerstkomende reis mee te maken.
inscheren			het eind van een lijn (loper) door een oog, een blok of door de blokken van een takel steken en de lijn zo ver doorhalen als nodig is.
insecticiden			alle stoffen of mengsels daarvan die bedoeld zijn voor het voorkomen of beperken van de vestiging, voortplanting, ontwikkeling, groei of het vernietigen dan wel afweren van ieder lid van de klasse insecten of aanverwante klassen uit het fylum Arthropoda die als schadelijk worden gezien.
insectivoor			insecteneter.
inshore-activiteiten			werkzaamheden in de binnenwateren.
in-situ-spanning			spanning die ter plaatse in de grond aanwezig is.
inslagpeil			inslagpeil ten opzichte van N.A.P.
inslibbing			de ophoping van slib in de toplaag en de granulaire laag, afkomstig van bijvoorbeeld het voorland
inspectie			het inspecteren, het doen van een onderzoek
inspectie			het inwinnen, verwerken en interpreteren van informatie met het doel om de momentane toestand van de boezemkade vast te stellen.
inspectieput			constructie toeganggevend tot het rioolstelsel
inspectievak			gedeelte van een weg of wegvak dat wordt geïnspecteerd met het doel gebreken (schadebeelden) op te sporen en vast te leggen met aanduiding van aard, ernst en omvang
inspoeling			omdat in Nederland de gemiddelde neerslag groter is dan de gemiddelde verdamping is er in de bodem een neergaande waterbeweging, waardoor stoffen (zoals ijzerverbindingen en humus) uit de bovenste lagen door het water worden meegenomen en in een diepere laag weer worden afgezet. De laag waarin ze worden opgehoopt heet de inspoel laag.
inspraak			naar aanleiding van inspraak door burgers en overheden kunnen er nog wijzigingen worden meegenomen in conceptbesluiten.
instabiel kanaal			stroomgeul waarin de waterstand-afvoer relaties veranderen in de tijd.
installatie			geheel van apparaten voor een bepaald doel
installatie kenmerk			de waarde die een kenmerk heeft in de beschrijving van een installatie op een bepaald detailniveau
instandhouding			het treffen van maatregelen en het uitvoeren van werkzaamheden die het object aan het gestelde doel doet blijven beantwoorden. Een instandhoudingmaatregel is niet gericht op het verbeteren van de functionele kwaliteit van de infrastructuur.
instandhouding			doen blijven bestaan.
instandhoudingmaat- regel			maatregel gericht op het op peil houden van de functionele en/of technische kwaliteit van de infrastructuur. De maatregel is - voor zover beschikbaar - gebaseerd op afgesproken interventieniveaus.
instandhoudingplan			de rapportage van de uitwerking van de stappen 5 t/m 10 per object (soms ook per complex of watersysteemdeel).
instandhoudingsdoel-
instantie			object uit een klasse
instantie			organisatorische eenheid voor de uitoefening van een bepaalde functie die niet aan het bestaan en de belangen van een individueel persoon is gebonden en een afgescheiden vermogen met eigen aansprakelijkheid bezit en een eigen bestaan leidt.
insteek			de snijlijn van het schuine oevertalud (oeverhel- ling) met het horizontaal gelegen maaiveld.
insteekhaven			een haven voor overslag van goederen die dwars/schuin op de vaarweg ligt.
instituut voor marien en atmosferisch onderzoek utrecht.
instroom			water wat binnen stroomt in een aquifer, rivier- vak, meer, reservoir of ieder ander opslagmedium.
integraal beheer			benadering, waarin niet per sector, kolom, discipline of afdeling naar een bepaald probleem wordt gekeken, maar vanuit al deze invalshoeken tegelijk.
Integraal Beheerplan Noordzee 2015	IBN2015
integraal belastings- en invorderingssys- teem.	IBS
integraal inrichtingsplan veluwe randmeren.	IIVR
integraal natuurstreef- beeld			een streefbeeld voor de natuur waarbij rekening wordt gehouden met diverse belangen en sectoren.
integraal resultaatgericht informatie systeem	IRIS		samenstel van de twee in de waterschapswereld meest gebruikte (geo)informatiesystemen: GIS- ZES en INTWIS.
integraal waterbeheer			de gedachte dat watersystemen beheerd (moeten) worden in samenhang met de functies en het gebruik van oppervlaktewater én die van de omgeving.
integriteit			de waarschuwingsmogelijkheid van het navigatiesysteem om binnen een bepaalde tijd aan te geven dat haar gegevens niet mogen worden gebruikt
integriteit monitoring			het proces waarbij bepaald wordt of het functioneren van het systeem (of individuele metingen) geschikt is voor de beoogde doeleinden
integriteitrisico			de waarschijnlijkheid dat een gebruiker een fout zal ervaren die groter is dan het alarmniveau, binnen de gestelde tijd tot alarm, zonder dat dit alarm daadwerkelijk wordt afgegeven op een specifiek tijdstip op een willekeurige locatie in het dekkingsgebied
intensieve reiniging	IC		een reiniging die er op gericht is om het membraan weer de oorspronkelijke permeabiliteit terug te geven.
intensieve veehouderij			een niet-grondgebonden agrarisch bedrijf waarin het houden van vee of pluimvee de hoofdzaak is.
inter provinciaal overleg.	IPO
intercalibratie			het onderling afstemmen om tot vergelijking te komen.
interceptie	C		dat deel van de bruto neerslag dat door de vegetatie of andere structuren wordt onderschept.
interceptie verdamping	EI		deel van bruto neerslag dat door de vegetatie of andere structuren wordt onderschept en dat vervolgens verdampt.
interceptieverlies	I		dat deel van de interceptie dat niet bijdraagt aan de netto neerslag.
interdepartementaal beleids onderzoek financiering waterbeheer.	IBO
Interdepartementaal Beleidsteam	IBT
interdepartementale coördinatiecommissie voor noordzee aangelegenheden.	ICNA
intergovernmental maritime consultative organization	IMCO		organisatie van de Verenigde Naties die zich sinds 1958 bezighoudt met het opstellen van richtlijnen voor veiliger scheepvaart, betere navigatie en schonere zeeën.
intergovernmental oceanographic commission	IOC		deze commissie werd opgericht door UNESCO om een internationale samenwerking te organiseren tussen VN-lidstaten rond de studie van de oceanen.
intergovernmental panel on climate change.	IPCC
interkoeler			tussenkoeler
interlockelementen			geprefabriceerde toplaagelementen die door hun vorm in elkaar haken, waardoor individuele elementen niet uit de zetting kunnen worden gelicht.
internationaal toxisch equivalent volgens nato/ccms	I-TEQ		de toxiciteit van een monster vastgesteld met de toxiciteitsequivalent factoren uit de NATO/CCMS methode.
international agency for research on cancer	IARC
international association of marine aids and lighthouse authorities	IALA		organisatie die zich bezig houdt met de bebake- ning van vaarwegen.
international council for the exploration of the sea	ICES		internationale organisatie tussen bepaalde overheden, en cöordineert een promoot het marien onderzoek in de Noord-Atlantische Oceaan.
international maritime organization	IMO		organisatie van de Verenigde Naties die zich sterk maakt voor internationale samenwerking op scheepvaartgebied.
international navigation association	PIANC
international organization for standardization	ISO
international telecommunication union	ITU		organisatie van de Verenigde Naties die onder andere de internationale regels ten aanzien van roepnamen van schepen en zendinstallaties opstelt.
internationale instantie			internationale organisatie die door de deelnemende landen in een verdrag als nieuwe internationale rechtspersoon in het leven wordt geroepen - organisatie tussen ingezetenen van twee of meer landen.
internationale walvis- vaartcommissie	IWC		organisatie, in 1946 opgericht te Washington, die tracht de jacht op walvissen en andere zeezoog- dieren te beperken.
interne betrouwbaarheid			mate waarin fouten (in waarnemingen en model) kunnen worden gedetecteerd
interne instabiliteit			migratie van de fijne fractie van een filter door de poriën van het filter.
interoperabiliteit			mogelijkheid van verschillende autonome, heterogene eenheden, systemen of partijen om met elkaar te communiceren en interacteren.
interpolatie			berekenen van waarden tussen gegeven punten of meetpunten in
interregionaal rijn- maas activiteit.	IRMA
interventie			tussenkomst
interventiejaar			het jaar waarin naar verwachting het interventieniveau wordt bereikt of reeds is bereikt.
interventieniveau			de grens tussen acceptabel en onacceptabel risico met betrekking tot het functieverlies
interventiewaarde			waarde waarmee voor verontreinigende stoffen het concentratieniveau in een compartiment (bijvoorbeeld grondwater) wordt aangegeven waarbij bij overschrijding sprake is van ernstige vermindering of dreigende vermindering van de functionele eigenschappen die de bodem (land- bodem en waterbodem) heeft voor mens, plant of dier.
intrashipverkeer			radiotelefonieverkeer tussen twee of meer portofoons op één schip.
intreelengte			de afstand van de dijk tot het intreepunt.
intreepunt			(Theoretisch) punt waar het buitenwater tot de aquifer toetreedt, als gevolg van het verval over de waterkering.
inundatie			het via een waterkering binnendringen van water in een dijkring in een zodanige hoeveelheid dat het gebied de functie(s) waarvoor het is ingericht niet meer kan vervullen.
inundatie			het laten overstromen.
inundatie			het onder water zetten van lage gronden, (als middel tot verdediging)
inundatiefrequentie			de frequentie waarmee inundatie optreedt
inundatienorm			de wettelijke veiligheidsnorm aangegeven als de gemiddelde kans - per jaar - op een overstroming door het bezwijken van een primaire waterkering.
inundatiescenario			bedachte loop der gebeurtenissen om een inundatie te bereiken
invallinq			binnenwaartse kromming van de flanken van de boot naar de bovenkant.
invasieve soort			niet-inheemse soort die schadelijk blijkt te zijn voor hun nieuwe leefomgeving of voor de lokale economie
inventarisatie			onderzoek waarbij gekeken wordt of en in welke mate bepaalde objecten en/of taxa aanwezig zijn.
investerinqsbudqet landelijk qebied	ILG		rijk, provincies, gemeenten en waterschappen hebben via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) afspraken gemaakt om de inrichting van het landelijk gebied gezamenlijk aan te pakken.
invloed			inwerking van een zaak of omstandigheid op een andere (of op personen).
invloedsqebied			gebied waarbinnen het bezwijken of falen van een waterkerend kunstwerk, bijzondere constructie of niet-waterkerend object merkbaar is.
invloedslijn			begrenzing van de invloedszone.
invloedsstraal	R		afstand tot het centrum van een onttrekking, van waar de grondwaterstandverlaging c.q. stijghoogteverlaging t.g.v. de onttrekking niet meer is waar te nemen of te verwaarlozen is.
inwendiqe stabiliteit			mate van weerstand van een asfaltmengsel tegen blijvende en ongewenste vervormingen ten gevolge van het eigen gewicht of externe belastingen (bijvoorbeeld walsen)
inwerkinqstellinq			activering
inwinninq			het verzamelen van gegevens en/of monsters.
inwinninqapparaat			de personen en hulpmiddelen die men gebruikt of nodig heeft voor inwinning.
inwinninqmethode			vaste, weldoordachte manier om een inwinning te doen.
inwonerequivalent			dit is een maat voor de belasting van het afvalwater met organische bestanddelen die een inwoner gemiddeld per dag produceert.
inwonerequivalent afvalwater	lew		inwonersequivalent op basis van de dagelijkse hoeveelheid afvalwater
inwonerequivalent droqe stof	leds		inwonersequivalent op basis van de droge stof
inwonerequivalent kjeldahlstikstof	lekn		inwonersequivalent op basis van Kjeldahlstikstof
inwonerequivalent p	Iep		inwonersequivalent op basis van P
inzandinq			de ophoping van zand in de toplaag en de granulaire laag, afkomstig van bijvoorbeeld het voorland
inzet (calamiteit)			de inzet van de diverse resources die benodigd zijn voor de bestrijding van een calamiteit.
inzijqqebied			gebied waar het water dat een bepaald waterli- chaam vormt, als neerslag de grond intrekt
inzinkinq			de vaartuiginzinking ten opzichte van de waterspiegel veroorzaakt door vaart door het water.
ion			geladen deeltje - ontstaan door verwijdering of toevoeging van elektronen aan een deeltje, onder andere door chemische reacties of inwerking van straling - ionen bewegen in een elektrisch veld naar de tegengesteld geladen elektrode toe.
ionenbalans			de som van alle positief geladen ionen in relatie tot de som van alle negatief geladen ionen in een hydrologisch systeem of wateranalyse.
ionenratio			maat voor de kationverhoudingen in het water.
ionenuitwisseling			de vervanging van ongewenste ionen met een bepaalde lading door gewenste ionen met dezelfde lading in een oplossing, door middel van een ionendoorlatende absorbeerder.
ionische binding			de binding die het gevolg is van de elektrische aantrekking tussen kationen en anionen.
irreversibel			niet-omkeerbaar
irrigatie			de aanvoer en verdeling van water en toediening hiervan aan land, in het algemeen ter bevordering van de gewasgroei.
iso			gelijk. Voorvoegsel van veel samengestelde termen
isofase licht	iso		het met dezelfde sterkte schijnende licht wordt regelmatig onderbroken door een plotseling intredende en evenzo eindigende verduistering. waarvan de duur gelijk is aan die van het schijnsel.
isogonen			lijnen die punten van gelijke variatie met elkaar verbinden.
isohalien			lijn die punten met eenzelfde zoutgehalte verbindt
isohypse			meetkundige verzameling van punten (hoogtelijn) met gelijke grondwaterstand of stijghoogte.
isoleren			inrichtingsprincipe gericht op het realiseren van een goede waterkwaliteit met als karakteristiek dat gebieden met een bijzondere (positieve of negatieve) waterkwaliteit geheel van hun omgeving worden afgezonderd.
isoleren, beheersen en controleren.	IBC
isophypsenkaart			kaart met lijnen van gelijke stijghoogte
isopycne			lijn die punten met eenzelfde waterdichtheid verbindt
isotherm			lijn die punten met gelijke temperatuur verbindt.
isotropie			conditie van een medium dat in alle richtingen dezelfde eigenschappen heeft.
isovel			lijn met gelijke snelheid
iteratie			onderdeel van een berekeningsmethode waarbij een algoritme herhaald (iteratief) wordt toegepast.
jaaglijn			lijn waaraan een boot of schip vanaf de wal wordt voortgetrokken.
jaagpad			pad langs een vaart, van waaraf men een trekschuit met een jaagpaard voorttrekt.
jaargegevens (bedrijfseconomisch)			jaarlijks vast te stellen (bedrijfseconomische) gegevens betreffende de activiteiten op of in een lozingsobject
jaarlijkse dwars peiling	JDP
jaarlijkse kustmetin- gen	JARKUS		landelijk bestand met jaarlijkse diepte- en hoogtemetingen van de Nederlandse zandige kust.
jaarlijkse neerslag tijdreeks			reeks stormen die geëxtraheerd zijn uit een neerslagregistratie die de neerslag voor een representatief neerslag jaar weergeeft.
jaarvracht			hoeveelheid van een stof die gedurende een kalenderjaar een bepaalde locatie gepasseerd is.
jachtensluis			sluis die primair bedoeld is voor het schutten van recreatievaart.
jachthaven			verzameling van vaste ligplaatsen onder gemeenschappelijk beheer waar recreatievaartuigen kunnen liggen als ze niet in gebruik zijn
jackstay			stalen kabel tussen twee schepen, waarlangs bij het overhevelen van brandstof of drinkwater de slangen geleid worden.
jack-up			booreiland waarvan de poten kunnen worden opgehaald
jacobiaan			matrix van partiële afgeleiden van de individuele residuen naar de (model)parameters.
jacobskruid			inheemse plant die van nature voorkomt op schrale gronden met open, kale plekken.
jagen			schip vanaf de wal aan de jaaglijn voorttrekken.
jenkins-mudsampler			metalen statief waarin een perspex monsterbuis is bevestigd.
jetski			soort waterscooter met hoog motorvermogen
jetting			bij natte reiniging: met een hoge drukstraal de- agglomereren van verontreinigde grond.
jettison			het overboord zetten van lading op zee, voor de veiligheid van schip en bemanning.
joon			grote dobber die rechtop in het water staat en het vistuig draagt.
joon			soort drijver aan een reddingsboei, die automatisch uitklapt wanneer de reddingsboei wordt gebruikt en met een vlaggetje of elektronisch lichtsignaal de plaats van de boei markeert
journaal			verzamelnaam voor diverse dagboeken met reisaantekeningen
juridisch instrumentarium			formeel middel voor het afdwingen en/of voorschrijven van bepaalde maatregelen (bijv. Koninklijk Besluit, wet, AMvB, aanwijzing, bestuurlijk instrument, reglement (zoals waterschapsreglement) keur, schouw).
jurisprudentie			de rechtsopvatting van de rechterlijke macht, zoals die blijkt uit genomen beslissingen.
jutter			hij die zich bezighoudt met jutten.
juveniel			jong dier dat niet meer volledig afhankelijk is van ouderzorg.
juveniel water			water gevormd op grote diepte in de aardkorst, als gevolg van endogene processen (magmatische en thermometamorfe processen) en voor het eerst voorkomend aan of dichtbij het aardoppervlak.
kaaihelling			oprit van een laaggelegen loswal naar een hoge kaaimuur.
kaarsfilter			een filter met grove openingen, ontworpen om een deklaag van een filtermedium vast te maken op een uitgestrekt oppervlak.
kaart			geografische verbeelding van de werkelijkheid
kaarteenheid			gebied op een vegetatiekaart, waar binnen het overeenkomstige gebied op de aardoppervlakte een bepaalde mix van vegetatietypen te onderscheiden is.
kaartenkamer			afsluitbare ruimte achterin het stuurhuis waar de zeekaarten worden bewaard en geraadpleegd en diverse navigatie-instrumenten zijn opgesteld.
kaartfout			positie fouten in de kaart met als oorzaak onnauwkeurigheden tijdens de meting en fouten in het referentiestelsel
kaartlagen			thematische lagen waarui t een kaart opgebouwd kan zijn
kaartprojectie			afbeelding van bol- of ellipsoïdische coördinaten op een plat vlak volgens een eenduidig wiskundig recept,
kabel			zwaar driestrengtouw.
kabelbaan			kabel die boven en over een waterloop is gespannen waarvanaf een stroommeter is opgehangen en bewogen wordt van de ene oever naar de andere op vooraf vastgestelde diepten beneden het wateroppervlak.
kabellegger			groot schip dat speciaal is gebouwd om (tele- foon)kabels op de bodem van de oceaan te leggen, om directe verbindingen tussen de continenten tot stand te brengen.
kabellengte			een tiende van een zeemijl.
kabelpont			een pont die geleid door kabels overvaart.
kadaster			ambtelijke organisatie die niet alleen onroerende zaken registreert, maar ook schepen en jachten.
kadaster			van staatswege gehouden openbare registers van onroerende goederen binnen Nederland.
kadastrale gemeente- code			de officiële aanduiding van een kadastrale gemeente volgens de Dienst van het kadaster en de Openbare Registers, zoals nader omschreven in het Kadasterbesluit.
kadastrale perceel index letter			aanduiding binnen de kadastrale aanduiding die aangeeft welk soort perceel het betreft, zoals nader omschreven in het kadasterbesluit
kadastrale perceel index nummer			een volgnummer dat binnen elke combinatie van kadastrale aanduiding uniek is, zoals nader omschreven in het kadasterbesluit.
kadastrale perceel- nummer			uniek nummer binnen een kadastrale sectie ter identificering van afzonderlijk perceel, zoals nader omschreven in het kadasterbesluit.
kadastrale sectie			aanduiding van een deel van een kadastrale gemeente waarbinnen het betreffende perceel is gelegen, zoals nader omschreven in het kadas- terbesluit.
kadaver			dood lichaam of lijk
kade			een kleine dijk.
kade			beschoeide of gemetselde oeverstrook, waaraan de schepen kunnen aanleggen
kademuur			een walbescherming, opgebouwd uit een muur van gemetselde stenen of gestort beton
kaderrichtlijn mariene strategie	KRM		deze Europese kaderrichtlijn heeft tot doel een duurzame bescherming van de Europese zeeën en oceanen ten einde duurzaam gebruik mogelijk te maken.
kaderstellend			het op hoofdlijnen vaststellen van het beleid en aangeven van de grenzen waarbinnen bestuurlijke bevoegdheden mogen worden uitgevoerd.
kadevak			een deel van de kade dat kan worden gekarakteriseerd door uniformiteit ten aanzien van de ondergrond en een min of meer eenduidig dwarsprofiel
kalenderen			een controle, die bij het heien van palen wordt toegepast, om vast te stellen op welke diepte voldoende stuit wordt verkregen. Om dat te bepalen, wordt de zakking van de paal gemeten, die in een tocht van 30 slagen bij een bepaalde valhoogte van het heiblok optreedt, of hoeveel slagen nodig zijn om een bepaalde zakking van de paal te bereiken
kalibratie			afstelling van instrumenten zodat de juiste waarden worden gemeten (ook afregeling van rekenmodellen).
kalium	K		chemisch element: atoomnummer 19, afkorting K
kalkgehalte			het gehalte aan koolzure kalk van/in de grond.
kalkpotentiaal			een maat voor de verhouding tussen waterstofen calciumionen in een oplossing in evenwicht met dezelfde ionen aan het adsorptiecomplex van de bodem.
kamer van koophandel nummer	KvK
kamerfilterpers			toestel voor het discontinu mechanisch ontwateren van slib door het uitoefenen van druk in een filterkamer
kamers			rechthoekige stukken netwerk (schutwant) die de vis naar de fuiken moeten leiden.
kamervraag			een door leden van de kamer aan een minister gesteld (schriftelijk) verzoek om inlichtingen, toelichting en/of uitleg over zijn beleid.
kamhoogte			de grootste rijzinghoogte ten opzichte van de middenstand van alle golven uit de bewerkte waarnemingsduur.
kanaal			een gegraven grote waterloop die dient voor scheepvaart en/of watertransport.
kanaalafvoer			stroming in een natuurlijk of kunstmatige waterloop met een vrij oppervlak.
kanaalberging			het volume water opgeslagen in een kanaal.
kanaalrat			plotselinge depressie vanuit het oostelijk deel van de Atlantische Oceaan, die ongeveer eens per jaar langs onze kust trekt, meestal in juli of augustus.
kanaalretentie			volume water die tijdelijk geborgen kan worden in een waterloop tijdens hoogwater periodes.
kanaliseren			het bouwen van stuwen in een natuurlijke waterloop ter regeling van het peil.
kantelbak			automatisch lossende zolderschuit.
kantelpunt			de positie onder de dijk waar inzijging overgaat in kwel (omkering van de lekstroom door de toplaag).
kantje			eenheid van zo'n zeshonderd a duizend haringen, afhankelijk van de grootte.
kantonnier			een medewerker van een overheid die onder andere belast is met het beheer en het onderhoud van rivieren en dijken
kantoorruimte			ruimte voor administratieve werkzaamheden
kapitale uitgaven			uitgaven waarbij de goederen die gekocht worden een verwachte levensduur hebben van meer dan een jaar (kapitaal goed).
kapiteineigenaar			kapitein die tevens eigenaar (reder) van het schip is.
kapiteinskamer			bureau waar de kapiteins bij de havendienst zich melden en verslag uitbrengen.
kapiteinskamer			salon van de kapitein.
kappen			het doorsnijden van een koord of touw.
karakter licht			aard van de lichtseinen
karakterisering			het onderzoeken van baggerspecie op een zodanige wijze dat de verdeling van verontreinigingen over verschillende af te scheiden deeltjesfracties uit de baggerspecie bekend wordt.
karakteristiek			beschrijving van de kenmerkende eigenschappen
karakteristiek			opvallend door bepaalde kenmerken
karakteristieke belasting			belasting met een voorgeschreven onder- of overschrijdingskans.
karakteristieke sectie			segment van een waterloop waarin een enkelwaardige relatie bestaat, ongeveer bepaald, tussen het volume water en de afvoer aan de benedenstroomse zijde.
karakteristieke sterkte			de sterkte met een voorgeschreven onder- of overschrijdingskans.
karakteristieke waarde			waarde met een voorgeschreven onder- of overschrijdingskans.
kardinale markering	obstakel- markering		markering waarmee gevaar of ondiepten worden gemarkeerd
kardinale stelsel			betonningsstelsel waarbij slechts aan één kant tonnen worden gelegd om een gevaar te markeren.
karst			type geologisch terrein waaronder zich kalkrotsen bevinden waarin een aanzienlijke oplossing van de rotsen heeft plaatsgevonden als gevolg van grondwaterstroming.
kartering			in kaart brengen
kast			sleep-, motor- of zeilschip met rechte verticale voorsteven en ovaal achterschip.
katalysator			een chemicalie dat de snelheid van een reactie vergroot, maar niet direct deelneemt aan de reactie, zodat het ook nadat de reactie heeft plaatsgevonden nog intact is.
katalyseren			versnellen van chemische reacties.
kathode			een deel van de elektrolyse waarbij kationen in een oplossing geneutraliseerd worden door elektronen die uitplaten op het oppervlak een tweede reactie met water produceren.
kation			positief geladen ion
kation uitwisseling			uitwisseling van kationen tussen een oplossing (water) en een vaste fase.
k-daagsesom			de waarde van een grootheid (b.v. verdamping, neerslag), te verkrijgen door sommatie over een periode van k opeenvolgende dagen.
kee			hok waarin op een vissersvaartuig de gevangen vis in het ijs wordt gelegd.
keermuur			muur die door vorm, gewicht en fundering zonder verankering de grond keert.
keersluis			beweegbaar kunstwerk, deel uitmakend van een waterkering, waardoor water kan worden afgelaten op het buitenwater.
keerwand			verankerde, op zichzelf staande wand die tot doel heeft water of grond te keren.
kegelschip			schip dat door het verplicht voeren van 1,2 of 3 blauwe kegels aangeeft gevaarlijke lading te vervoeren
keileem			een soms verwarring gevende praktijknaam voor een soort grondmorene die gekenmerkt is door de aanwezigheid van keien en leem als opvallende componenten
keizand			fijn tot grof zand met grindkorrels en stenen, dat praktisch overal op keileem ligt als een dunne laag. Het is meestal het grovere restant van de keileem, wanneer daaruit door erosie de fijnere delen zijn verdwenen.
Kelly bushing			koppelstuk tussen de meeneemstang (kelly) en de draaitafel in de boorvloer van een boorinstallatie.
kelvingolf			een golf in de oceaan (of atmosfeer) die de coriolis kracht van de aarde in evenwicht houdt tegen een topografische grens zoals een kustlijn.
kempenaar			binnenvaartschip dat het Kempense kanaal kan passeren.
kengetal			statistisch gegeven over één of meer grootheden.
kenmerk			een onderwerp met waarvoor een waarde wordt geregistreerd voor beheer en/of toetsing
kenmerkende profiel- lijn			lijnvormige elementen waarmee bepaalde knik- lijnen van het dijklichaam worden vastgelegd.
kenmerkvak			vakindeling op basis van een aantal kenmerken
kenmerkvak-waarde			waarde die een kenmerk heeft binnen een bepaald kenmerkvak
kenning			grens van het zicht.
kennis voor klimaat, programma			in het programma Kennis voor Klimaat participeren de ministeries van VROM, OCW, LNV, V&W, EZ, wetenschappers en het Stadsgewest Haaglanden om kennis te ontwikkkelen over hoe Nederland zich het beste voorbereidt op de gevolgen van de wereldklimaatverandering.
kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur
kentering			het veranderen van de getijstroom van de ene hoofdrichting in de tegengestelde.
kerende wand			een kerende wand vormt een onderdeel van een constructie, die tevens een waterkerende functie bezit.
kerf			in natuurlijke omstandigheden door windwerking ontstane inkeping in de zeereep waar de zee periodiek doorheen stroomt naar een primaire duinvallei.
keringmonitoring			een groep meetreeksen die gebruikt worden om de geometrische wijzigingen in de tijd te volgen.
keringmonitoringreeks			een groep van metingen die logischer wijze zijn gegroepeerd
keringmonitoringtype			het type van monitoring
kerkschip			schip met een predikant aan boord, dat dient als kerk en geestelijk steunpunt voor vissers op zee.
kern			het centrum van een atoom, dat protonen en neutronen bevat en positief geladen is.
kern			gebied inliggende binnen 1 gemeente, meerdere definities mogelijk, afhankelijk van welke bron gehanteerd wordt
kernboor			machinaal boorsysteem voor harde gesteenten.
kernopbouw			de opbouw van de kern van het dijklichaam.
kernrandzone			een gedeelte van het buitengebied dat grenst aan de bebouwde kom, met daarin relatief veel bebouwing die over het algemeen op korte afstand van elkaar ligt.
kernzone			het gebied dat gerekend wordt tot de waterkering bij waterkerende dijklichamen. De kernzone is begrensd door de binnenteen en de buitenteen van de waterkering. De kernzone omvat in ieder geval het keurprofiel en soms ook een deel van het profiel van vrije ruimte.
ketelmeer			randmeer tussen de Noordoostpolder en Oostelijk Flevoland.
keten			combinaties van technieken, die op zich elk een deelgebied van het traject behandeling- bestemming beslaan.
keur			verordening van een waterschap of hoogheemraadschap, waarin een stelsel van verbods- en gebodsbepalingen is opgenomen ter bescherming en instandhouding van de waterhuishouding en waterstaatswerken.
keurontheffing			de publiekrechtelijke beschikking die voortvloeit uit de toepassing van de Keur van het waterschap waardoor de houder ontheffing heeft van één of meer verbodsbepalingen van de Keur
keurprofiel			het voor de kering van water benodigde (theoretische) profiel van een waterkering, waarbinnen zich geen waterkeringvreemde elementen mogen bevinden.
keurvergunning			verzoek tot afwijking van een keur
kiel			een zwaar balkvormig stuk hout over de gehele lengte van de boot.
kiel			uitstekende rib onder de boot aangebracht om te voorkomen dat de boot verlijert - dient tevens als ballastmiddel.
kielen			een schip overzij halen, om er van onderen het nodige werk aan te kunnen verrichten.
kieljacht			jacht met een kiel
kiellegging			het leggen van de kiel bij het begin van de bouw van een schip.
kiellichter			breed, zwaar, vierkant vaartuig met platte bodem, waarmee zeer zware lasten worden vervoerd en waarmee schepen kunnen worden gekield.
kiellinie			vlootformatie waarbij de kielen van de schepen in één lijn achter elkaar liggen.
kielmidzwaard			een combinatie van een kiel en een midzwaard- systeem.
kielspeling	UKC		kleinste afstand tussen de onderkant van het kielvak van een schip en de bovenkant van de drempel of vloer van een sluis of bodem van de vaarweg
kielvlak			het kielvlak is het denkbeeldige horizontale vlak dat raakt aan het diepst, onderwater stekende deel van het schip
kieuwnet			enkelwandige visnet met een bepaalde maas- grootte, dat verticaal in het water drijft en waarin vissen verstrikt raken met hun kieuwen.
kiezelzuur			algemene naam voor een zuur afgeleid van silicium.
kikker			houten of metalen klamp met twee uitsteeksels om een schoot e.d. op vast te zetten.
kil			diepe vaargeul tussen twee zandbanken in.
kilometerhok			een locatie met afmeting één kilometer bij één kilometer.
kilometerraai			een officieel vastgestelde, relatieve plaatsaanduiding langs de vaarweg, welke de afstand tot een bepaald nulpunt weergeeft
kimduiking			het verschil tussen de zichtbare en de wezenlijke gezichtseinder voor een waarnemer die zich een eind boven het zeeoppervlak bevindt.
kinematische golf methode			methode voor het berekenen van een gegradeerd variërend debiet in pijpleidingen waarin alleen wrijving- en zwaartekracht wordt beschouwd.
kinetische hoogtecoëf- ficiënt			een getal dat de hoogte beschrijft waarbij een bestanddeel van het water zoals het BZV of gehalte aan opgeloste zuurstof stijgt of daalt.
kinetose			medische benaming van bewegingsziekten, veroorzaakt door abnormale beweging van het lichaam of organen in het lichaam
kink			een valse slag waardoor er een knoop in het touw of de kabel ontstaat.
kistdam			een kistdam is een grond- en/of waterkerende constructie bestaande uit twee gekoppelde dam- wanden, waartussen zich grond of een andere vulmassa (meestal granulair materiaal) bevindt.
kjeldahl-stikstof			de som van de gehalten aan organische stikstof en ammoniakale gebonden stikstof in een monster, bepaald onder voorgeschreven omstandigheden volgens Kjeldahl (na zwavel- zuurdestructie).
klaarmeester			een medewerker van een rioolwaterzuiveringsinstallatie die belast is met het zuiveren (klaren) van afvalwater.
klaarzak			zakvormig net dat in de bun wordt gehangen en waarin men vis bewaart
klacht			uiting, het te kennen geven van ontevredenheid over iets.
klachten coördinator			functionaris die de opname en afhandeling van klachten coördineert
klager			persoon of instantie die een klacht indient.
klamp			een stuk beslag dat dient om er een lijn op te beleggen.
klant			persoon of instantie die pleegt te kopen of geregeld koopt.
klapbrug			brug draaibaar om een horizontale as.
klaplong			longbeschadiging door overdruk van uitzettende lucht in de longen tijdens het opstijgen van een duiker, omdat hij zijn adem heeft ingehouden.
klaren			het compenseren van de druk door het dichtknijpen van de neus en tegelijkertijd druk op de neusgaten (en oren!) uitoefenen.
klaren			het verwijderen van kinken en knopen in kabels, trossen en kettingen.
klaring			handeling om zwevende deeltjes in een vloeistof te laten zinken om ze te verwijderen of de vloeistof te zuiveren.
klaringsvaartuig			vaartuig ten dienste van de ambtenaren die zijn belast met het in- en uitklaren van schepen.
klasse			verzameling objecten met overeenkomstige eigenschappen (‘kenmerken, associaties en gedrag').
klasse			groep van meetwaarden, ingedeeld naar hun soort en/of kwaliteit.
klasse grens van / tot			waarden groter / kleiner dan de hier opgegeven waarde behoren tot de klasse
klasserelatie			samenstelling van samengestelde klassen
kleedhout			beplanking op het raamwerk van een sluis.
kleedruimte			ruimte in bedrijfsgebouw waar de mensen hun werkkleding aan- en uittrekken
kleef			wrijving tussen de grond en een meet- of con- structie-element.
kleef (negatieve)			omlaaggerichte wrijvingskracht op een paal door zetting van omringende grond, waardoor het nuttig draagvermogen van een paal wordt verkleind.
kleef (positieve)			wrijvingskracht tussen een funderingspaal en de grond die een bijdrage kan leveren aan het draagvermogen van een paal
kleefgrens			de overgangstoestand, in de consistentie van een grondmonster, waarbij het vochtgehalte van de grond zodanig is dat de grond niet meer aan metalen voorwerpen blijft kleven.
klei			natuurlijk door of in water afgezet materiaal dat is ontstaan door verwering van gesteenten, behorende tot de fijnste groep afzettingsgesteenten
kleidam			kering gemaakt van klei
kleilens			lensvormige keiafzetting in of tussen zandlagen.
kleimineraal			door verwering en ontleding van gesteenten en de mineralen waaruit deze bestaan, vallen vooral door de invloed van water, deze uiteen in elementaire zouten, hydroxiden en kiezelzuur.
klein gevaarlijk afval	KGA
klein schip			volgens het BPR een schip met een lengte van minder dan 20 meter, uitgezonderd een sleepboot, duwboot of vissersschip.
klein vaarbewijs			bewijs dat in Nederland sinds 1 april 1992 verplicht is voor de watersport, voor schepen met een lengte van 15 meter of meer en motorboten van minder dan vijftien meter, die sneller kunnen varen dan 20 kilometer per uur.
kleine drukverliezen			een element van een modelnetwerk die verband houdt met de toegevoegde turbulentie die zich voordoet in bochten, splitsingen, sensoren en afsluiters.
kleine watersport			watersport waarbij gebruik wordt gemaakt van relatief kleine vaartuigen
klemming			bijdrage aan de weerstand tegen toplaaginstabi- liteit doordat naast elkaar liggende toplaagelementen onderlinge beweging onmogelijk maken.
klep			klep in een stuw
klepelmaaier			maaiwerktuig, bevestigd aan een tractor, dat met behulp van ronddraaiende messen (de klepels) de begroeiiing van een talud verwijdert.
kleppenregister			van kleppen voorzien rooster voor de regeling van aan- of afvoer van lucht
kleur (van water)			puur water is kleurloos, transparant en helder, maar water kleurt zodra dit verschillende opgeloste stoffen bevat.
kleur licht			de kleur van een lichtopstand langs de vaarweg
klimaat			de gemiddelde weersituatie van een bepaalde streek gedurende een lagere periode (meestal minstens 30 jaar).
klimaatbestendig			zodanig ingericht dat de effecten van de klimaatverandering opgevangen kunnen worden.
klimaatscenario			voorspelling van een mogelijk toekomstig klimaat, gebaseerd op de ontwikkeling van klimaatfactoren zoals de uitstoot van broeikasgassen, temperatuur veranderingen en stijging van de zeespiegel.
klink			dikteafname van een grondconstructie of -laag ten gevolge van autonome verdichting van het materiaal
klinker			hardgebakken straatsteen
klinkhout			hout dat in het water terecht gekomen is, verzadigd is met water en het habitat vormt voor organismen
kloon			groep organismen die uit één enkele ouder is ontstaan door vegetatieve voortplanting
klopbrief			keuringsbewijs van de dikte van de romp.
kluis			opening in de boeg waar de ankerketting doorheen steekt.
k-minuutsom			de waarde van een grootheid (meestal neerslag) te verkrijgen door sommatie over een periode van k opeenvolgende minuten.
knikspant			een soort constructie bij boten waarbij de in de lengte lopende planken of de platen elkaar onder een hoek ontmoeten.
knoop			een snelheid van één zeemijl (1,852 km.) per uur.
knoop			aansluiting of kruising van de ene autosnelweg op de andere, of kruispunt van twee autosnelwegen. Een knoop is voorzien van een naam, niet van een afritnummer.
knoopnummer verkeersongeval			knoopnummer van de kruising/segment waar het verkeersongeval heeft plaatsgevonden volgens de nummering van het AVV te Heerlen
knooppunt			punt waar verschillende waterwegen samenkomen in een hydrodynamisch model.
knooppunt			hoekpunt van een (driehoekig) element in een eindigelementen model.
knooppunt			hoekpunt van een gridcel in een rooster- gecentreerd netwerk.
koel- en vriesschip			schip ingericht voor het vervoer van gekoelde of bevroren lading.
koelschip			schip met koelinstallaties voor het vervoer van levensmiddelen.
koelwater			water waarmee iets gekoeld wordt
koers			de voorwaartse richting van het langsscheepse symmetrievlak van een vaartuig.
koers door het water			de richting waarin de boot zich door het water beweegt, rekening houdend met de drift.
koers over de grond			de in werkelijkheid gevolgde koers, rekening houdend met variatie, deviatie, drift en stroom.
koerskruisend vaartuig			vaartuig dat een zodanige koers voorligt dat zijn koers de koers van het eigen vaartuig kruist.
koerslijn			lijn op de kaart van de gegiste of ware plaats van het schip naar een punt op de kaart waarheen men wil varen.
koersschrijver			elektronisch instrument dat is aangesloten op het gyrokompas.
kofferdam			ruimte tussen twee dicht opeen liggende waterdichte schotten.
kofferdekschip			vrachtschip met een kofferdek
koffiezand			niet wetenschappelijke term voor de inspoe- linglaag van een bodemprofiel bestaande uit niet verhard, bruin zand.
kokerworm			anneliden (gelede wormen) die behoren tot de klasse der borstelwormen (Classis Polychaeta)
kol			vistuig om kabeljauw te vangen
kolk met rooster			een straatkolk met filter voor het inlaten van regenwater dat wordt geïnfiltreerd.
kolkaansluitleiding			leiding die een kolk verbindt met het riolerings- netwerk, waardoor afvalwater van een afvoerend oppervlak kan worden afgevoerd
kolkmuur			muur van de sluis.
kolonie			een groep van dieren die tot dezelfde soort behoort en die bij elkaar wonen
kolonie vormende eenheden	KVE		een maat voor de aanwezigheid van bacteriën in een monster.
komberging			de mogelijkheid voor stromend water om bij opstuwing (door bijvoorbeeld vloed) een 'uitweg' te vinden.
kombuis			scheepskeuken, of gedeelte van de kajuit dat voor het koken wordt gebruikt.
kompas			instrument dat dient tot het bepalen van de richting of de koers.
kompasboei			boei waaraan schepen worden gelegd bij het compenseren van de kompassen.
kompashuis			apparaat waarin het kompas wordt aangebracht.
kompaskoers	KK		de hoek tussen de kiellijn en het door het kompas aangegeven noorden.
komvisserij			visserij waarbij kommen worden gemaakt door stelsels van palen in de zeebodem te steken en daartussen netten te spannen.
koningspaal			middelste paal van een dukdalf.
koninklijk instituut voor de marine	KIM		in Nederland de enige instelling waar toekomstige beroepsofficieren voor de zeemacht worden gevormd.
koninklijk nederlands meteorologisch instituut.	KNMI
koninklijk nederlands watersport verbond	KNWV.
koninklijke marine			onderdeel van de krijgsmacht dat bestemd is voor de oorlogvoering op, onder en boven de zee.
koninklijke nederlandse redding maatschappij	KNRM
koninklijke nederlandse redersvereniging	KNR
koolstof	C		chemisch element dat in alle organische verbindingen voorkomt [symbool C, atoomnummer 6]
koolwaterstof	HC		verbinding die bestaat uit koolstof (C) en waterstof (H), afgekort HC.
kop voor nemen			het - varende tegen de stroom - zodanig veranderen van de vaarrichting van een vaartuig, dat het voor stroom komt te varen.
kopbaken			in de grond gestoken sparboei die de zijden van een vaarwater markeert
kopeffect			door stroomcontractie en turbulentie optredende erosie rond de koppen van strandhoofden of paalrijen.
koperslakblok			blokvormig toplaagelement, gemaakt van het restmateriaal koperslakken.
kopjesduin			een terrein met kleine duintjes en veel microrelief
kopnetje			netje dat bij de sleepnetvisserij op haring en ansjovis van de kop van het vaartuig af gevierd wordt.
koppelverband			normaal motorschip met ervoor of ernaast gekoppelde duwbak(ken)
kopsloot			(Polder)sloot die dwars op de dijk of kade is gesitueerd.
kopwind			wind waar men pal tegenin moet varen.
koraal			koraal is een verzamelnaam voor verschillende bloemdieren, die een skelet maken.
koraalrif			ondiepte in de zee die opgebouwd wordt door koralen
korplanken			borden of deuren die een schrobnet openhouden.
korreldiameter			korrelgrootte vergeleken met bolvormig deeltje met een gelijke dichtheid en een vergelijkbare diameter.
korrelig geactiveerd kool			de verhitting van kool om actieve plaatsen te vormen die verontreinigende stoffen op kunnen nemen.
korreloriëntatie			ligging van sedimentkorrels ten opzichte van de stroomrichting.
korrelspanning			de spanning die uitsluitend door de korrels wordt verdragen.
korte golf			golf, waarvan de lengte ten opzichte van de gemiddelde waterdiepte betrekkelijk klein is en waarbij de waterdeeltjes zich behalve in horizontale ook in verticale richting bewegen.
korte stoot			volgens het BPR: een geluidssein dat ongeveer 1 seconde duurt.
kortsluitgeulen			kortsluitgeulen doorsnijden het plaatgebied tussen hoofd- en nevengeul.
kosmitsjeskaja siste- jama poiska avarijinitsj soedov.	COSPAS		russische benaming voor SARSAT.
kosten (calamiteit)			de gemaakte kosten die door een calamiteit zijn veroorzaakt.
kosten effectiviteit			beoordelingscriteria voor strategieën die dienen om een bepaald doel te bereiken door het minimaliseren van de kosten en het maximaliseren van de opbrengsten binnen een beperkt budget.
kosten van reguleringswerk			de kosten van onttrekking, opslag en behandeling.
kosten van watergebruik			kapitale, operationele en onderhoudskosten.
kostendekkende exploitatie			de mate waarin de kosten van waterdiensten kunnen worden afgedekt bij de betalingen van de watergebruikers.
kosteneffectiviteit			maatregelen zijn kosteneffectief wanneer een maatregel een redelijke verhouding heeft in de mate van doelbereik tot de mate van de kosten.
kostensoort (calamiteit)			typering van de kosten die zijn ontstaan door een calamiteit.
kostenterugwinning			volgens de Kaderrichtlijn Water moet een redelijke mate van terugwinning van kosten van waterdiensten plaatsvinden en moet het water- prijsbeleid ervoor zorgen dat er adequate prijsprikkels zijn om een efficiënt gebruik van de beschikbare watervoorraden te bevorderen.
kotter			stalen motorkotter van 20 a 40 meter lang
kraamkamergebieden			gebieden waar veel zeedieren broeden, en waar de jongen onder beschutte omstandigheden kunnen opgroeien.
krabben			het slepen van het uitgeworpen anker over of door de bodem, door windkracht en golfbeweging.
krachtenkoppel			twee krachten die in tegengestelde richting maar niet op dezelfde plaats op een voorwerp inwerken
krammat			laag stro of riet die tegen de helling van een dijk is aangebracht en met strobeugels bevestigd, om hem tegen de golfslag te beschermen.
kreek			kleine natuurlijke waterloop in begroeid gebied, staand onder invloed van getij.
kreekrug			lage wal, die zijn ontstaan dankt aan de in en langs de bedding van een kreek optredende relatief sterke sedimentatie en/of ontstond doordat bij de vorming van de kreek ter weerszijden daarvan veenmassa's voor de erosie gespaard bleven en vervolgens door ontwatering of bedekking (of moernering) gingen inklinken.
krengen			een stilliggend schip doen overhellen om de zijde die boven water komt af te krabben of te herstellen.
kreukelbermverdedi- ging			verdediging van dat deel van de waterkering dat ligt tussen de teen van de waterkering en het voorland
krib			hoofd in een rivier, van rijs- of baardwerk en stenen
kribbakens			vaste markeringsvoorwerpen die een gevaarlijk punt markeren.
kribvak			rivierbodem tussen twee kribben
krimp			daling van het grondoppervlak veroorzaakt door uitdroging van de grond.
krimp			de relatieve vermindering van het volume van de grond, veroorzaakt door uitdroging eventueel met scheurvorming, uitgedrukt in het huidige volume grond ten opzichte van het oorspronkelijke volume grond.
krimpen			de wind krimpt wanneer hij van richting verandert tegen de draairichting van de wijzers van een klok in
krimpgrens			het vochtgehalte bij de overgang van halfvaste naar vaste toestand. De grond krimpt bij lagere vochtgehalten niet meer.
krimpkarakteristiek			de relatie tussen het bodemwatergetal en het poriëngetal van bodemaggregaten.
kritiek grensprofiel			het meest landwaarts gelegen grensprofiel.
kritiek verhang			“het verhang waarbij de grondspanning gelijk wordt aan de waterspanning, met andere woorden de korrelspanning is nul. Door de stromingsdruk die stromend grondwater uitoefent op de korrels kan de korrelspanning tot nul reduceren - er ontstaat ”“drijfzand
kritiek verval			de waarde van het verval, c.q. de lengte van de maatgevende kwelweg, waarbij juist geen piping of heave optreedt.
kritieke dichtheid			de grenswaarde van de dichtheid van zand tussen losse- en vaste pakking
kritieke dijkvakken			dijkvakken waar de marge op de keerhoogte kritiek is of bezwijken/falen aan de orde is (bedreigde dijkvakken)
kritieke glijvlak			glijvlak voorkomend in een bepaald dwarsprofiel met de laagste evenwichtsfactor, die niet per sé lager dan 1 behoeft te zijn.
kritieke neerslagsom			de specifieke neerslag die o.a. uit de regenduur- lijn is af te leiden en die behoort bij de maatgevende regenduur.
kritische afvoer			afvoer die een kritische stroming in stand houd in een gegeven sectie van een waterloop met een vaste stromingsdiepte.
kritische snelheid			snelheid waarbij de stroming veranderd van la- minair naar turbulent of omgekeerd.
kritische stroming			stromingstoestand waarbij de watersnelheid gelijk is aan de voortplantingssnelheid van lange golven.
kronkelwaardgeul			sikkelvormige laagte in een uiterwaard in de bin- nenbocht van een sterk gekromde rivier
kronkelwaardrug			hoogte ontstaan door schoksgewijze sedimentatie in de binnenbocht van een sterk gekromde rivier
kroos			naam van verschillende soorten waterplanten die samen de geslachten Lemna, Spirodela en Wolf- fia uitmaken
kruin			hoogste punt in het dwarsprofiel van het dijkli- chaam.
kruin			strook tussen buitenkruinlijn en binnenkruinlijn -
kruindaling			vermindering van de hoogte van de dijkkruin ten opzichte van het NAP
kruinhoogte			de momentane hoogte van het waterkerende element in een kunstwerk waar het water overheen stroomt bij een hogere waterstand.
kruinhoogtemarge			het verschil tussen de kruinhoogte op de peildatum en Toetspeil met lokale toeslagen voor opwaaiing en buistoten, bui-oscillaties, seiches of slingeringen.
kruip			geleidelijke vervorming van materiaal door een permanente belasting
kruip (van de grond)			als functie van de tijd doorgaande verticale vervorming van grondlagen, bij gelijkblijvende korrelspanning.
kruiplijn			afstand tussen de waterspiegel en het hoogste vaste punt van het schip.
kruipruimte			lage ruimte onder een vloer voor ventilatie, leidingen en gelegenheid tot reparaties
kruisen			laveren, tegen de wind op varen.
kruiser			snel oorlogsschip, met als specifieke taken het beschermen van konvooien, verkennen en ver- kenningsafweer.
kruiser			zeiljacht of motorjacht, met name voor de recreatieve toervaart op de binnenwateren
kruising			een kruising is een ontmoetingspunt van wegen, waar het verkeer niet van weg mag wisselen.
kruispeiling			positiebepaling, verkregen door gelijktijdige optische of radiografische peilingen op twee of meer vaste aardrijkskundige objecten (vuurtorens, bakens, boeien, enz.) en aangegeven door een cirkel en de tijd.
kruispunt			een kruispunt is een ontmoetingspunt van wegen, waar het verkeer van weg mag wisselen.
kruisstroomfiltratie			een proces dat omgekeerde stroming door een membraanoppervlak gebruikt om de opbouw van deeltjes te minimaliseren.
krullers			steile brekende golven die meestal veroorzaakt worden door een sterke getijdenstroom.
kub			achterste gedeelte van een fuik.
kub			korte, van tenen gevlochten of van garen gebreide fuik zonder vleugels.
kub			tenen mand waarin de vis voorlopig wordt bewaard.
kuberen			bepalen van de zandhoeveelheid in een raai, een strook of in een balansgebied.
kuberen			de inhoud berekenen
kunstmatig aangelegd waterlichaam			door menselijke activiteiten tot stand gekomen oppervlaktewaterlichaam.
kunstmatig substraat			het op kunstmatige wijze in het milieu aangebrachte (natuurlijke of niet-natuurlijke) substraat
kunstmatig waterlichaam			een door menselijke activiteiten totstandgekomen oppervlaktewaterlichaam -
kunstmatige grondwa- teraanvulling			de aanvulling van de grondwatervoorraad door middel van kunstmatige (geforceerde) methoden, (bijv. infiltratie, injectie).
kunstwerk			civieltechnisch werk voor de infrastructuur van wegen, water, spoorbanen,waterkeringen en/of leidingen niet bedoeld voor permanent menselijk verblijf.
kurkenzak			zak van gevlochten touw, gevuld met kurk of ander veerkrachtig materiaal, die als stootkussen wordt gebruikt.
kust			waterkant langs een zee
kust handhavingsbeleid			term die het regeringsbeleid om de ligging van de kustlijn te handhaven, aangeeft.
kust zone			land en wateren vlakbij de kust, die wat betreft gebruik en ecologie door de zee beïnvloed worden.
kustachteruitgang			het landwaarts verplaatsen van de kustlijn
kustconstanten			rekengrootheden die worden gebruikt in de kustlijntheorie
kustdynamiek			beweeglijkheid van de kust, proces van aanzan- ding en erosie waardoor de kustvorm steeds wijzigt.
kusterosie			achteruitgang van de kust door het afslijpen van het land door de zee als gevolg van zandverlies.
kustfundament			het gebied dat van belang is voor de bescherming van het laaggelegen deel van Nederland tegen overstroming en omvat landwaarts zowel duinen als zeedijken. De zeewaartse grens bestaat uit de doorgaande NAP -20 m lijn. Bij de aanduiding van de globale landwaartse begrenzing van het kustfundament is rekening gehouden met het meest problematische scenario over 200 jaar.
kusthoogtemeting			bepaling van de hoogteligging van het strand en het duin.
kustlicht			verzamelnaam voor alle aan of nabij de kust opgestelde lichtbakens ten behoeve van de scheepvaart
kustlijn			volumetrisch bepaalde positie van denkbeeldige lijn ten opzichte van de RSP-lijn.
kustlijn handhaven			het op de actuele positie vasthouden van de kustlijn
kustlijn retireren			het landwaarts verplaatsen van de kustlijn, waarbij het beheer van de kustverdedigingstrook zodanig is dat geen veiligheidsproblemen ontstaan
kustplaats			bebouwde kern die in of vlak achter de duinen ligt.
kustregressie			de achteruitgang van de kust door het eroderen van het land door de zee
kustrivier			langs de Nederlanse kust bestaande netto stroming van zuid naar noord.
kustvak			deel van de kust, zoals onderscheiden bij de jaarlijks BKL-toetsing - gebaseerd op geografische eenheden (Waddeneilanden en voormalige eilanden in de Delta) en beheersgebieden (Hollandse kust).
kustverdedigingstrook			de gehele strook van de kust die bijdraagt aan het garanderen van de veiligheid tegen overstroming van het achterliggende gebied
kustwacht			dienst die als taak heeft het waarschuwen van alle daarvoor in aanmerking komende instanties wanneer er zich in het zee- en kustgebied een scheeps- of vliegtuigramp plaatsvindt.
kustwateren			de oppervlaktewateren, gelegen aan de landzijde van een lijn waarvan elk punt zich op een afstand bevindt van één zeemijl zeewaarts van het dichtstbijzijnde punt van de basislijn vanwaar de breedte van de territoriale wateren wordt gemeten, zo nodig uitgebreid tot de buitengrens van een overgangswater -
kwadratisch gemiddelde	RMS		spreidingsmaat. RMS is de spreiding ten opzichte van een bepaalde gekozen waarde x0
kwadratisch gemiddelde (afstand)	dRMS		het kwadratisch gemiddelde van de radiale afstanden van de werkelijke positie tot de waargenomen positie zoals verkregen uit een aantal proeven
kwadratische opslag			model opslag waarvan de het gebruikstempo een kwadratische functie is van de opslag.
kwakkuil			fijnmazig, zakvormig net, opengehouden door twee van het achterschip schuin in het water gestoken bomen, onder andere voor de vangst van paling en garnalen.
kwalitatieve norm			norm voor een eigenschap van iets.
kwalitatieve waterbe- oordeling			analyses van water die gebruikt worden om de zichtbare of esthetische kenmerken van water te beschrijven.
kwaliteit			hoedanigheid van een product m.b.t. het gebruik dat ervan gemaakt moet worden deugdelijkheid)
kwaliteit beheer			het inrichten en onderhouden van de kwaliteit van de beheer en onderhoud processen.
kwaliteit tijdstap			specificeert de tijdstap die nodig is om de waterkwaliteit veranderingen in een leidingnetwerk te volgen.
kwaliteitsaanduiding baggerspecie			een aanduiding van de kwaliteit van de baggerspecie, waarbij de kwaliteitsaanduiding is gestoeld op landelijke richtlijnen hieromtrent (MILBOWA)
kwaliteitsbehoeften			de behoefte of verwachting ten aanzien van de kwaliteit die opgegeven, geïmpliceerd of verplicht is.
kwaliteitsbeschrijving			de kwantificering van de nauwkeurigheid van een product of proces.
kwaliteitsborging	QA		onderdeel van het kwaliteit management dat zich richt op het verzorgen van zekerheid of de kwaliteitseisen vervult zullen worden.
kwaliteitscontrole	QC		dat deel van het kwaliteitsmanagement dat zich richt op het voldoen aan de kwaliteitsvereisten
kwaliteitselement			eigenschap van een waterlichaam waarop de toestand van dat waterlichaam volgens de Kwa- derrichtlijn Water wordt beoordeeld
kwaliteitskenmerk			aanduiding van de hoedanigheid van uitvoering, bewerking en representativiteit van een meting, volgens een overeengekomen waarderingsschaal.
kwaliteitsklasse (regenwater)			rubriceert de kwaliteit van afstromend regenwater in 4 klassen.
kwaliteitsmanagement			gecoördineerde activiteiten die richting geven aan en controlerend zijn voor een organisatie (bv project) in het kader van het kwaliteit van her werk.
kwaliteitssysteem			organisatorische structuur, verantwoordelijkheden, procedures, activiteiten, etc. die tezamen gericht zijn er voor te zorgen dat producten, processen of diensten zullen voldoen aan gestelde eisen.
kwaliteitswaarde			aanduiding van de betrouwbaarheid van de waarde en interpretatieoordeel.
kwantitatieve neerslag voorspelling	QPF		voorspelling van de neerslag hoeveelheid.
kwantitatieve norm			norm voor de hoeveelheid van iets.
kwantitatieve toestand			een aanduiding van de mate waarin een grond- waterlichaam door directe en indirecte wateronttrekking wordt beïnvloed -
kwantitatieve water- beoordeling			het gebruik van de analyses van watereigen- schappen en concentraties van stoffen en verontreinigingen om de waterkwaliteit te bepalen.
kwarts	SiO2		een in de natuur voorkomende kristallijne vorm van siliciumoxide SiO2. Het komt wijd verspreid voor in alle vormen van gesteenten en is meestal wit en ondoorzichtig, maar kan kleurloos en helder zijn.
kwel			in het algemeen: het diffuus uittreden van grondwater.In het bijzonder: het uittreden van grondwater onder invloed van grotere stijghoog- ten elders in het hydrologische systeem.
kwelintensiteit	Uk		het volume water dat door kwel de grond uittreedt, per eenheid van tijd en per eenheid van horizontaal oppervlak.
kwelkade			in het direct aan de dijk grenzende achterland aangebrachte kade om afstromen van kwelwater te verminderen waarmee wordt getracht het optreden van pipingverschijnselen te voorkomen alsmede wateroverlast binnendijks tijdens hoge rivierafvoeren te beperken.
kwelscherm			een ondoorlatend, in de regel verticale, constructie voor verlenging van de kwelweg
kwelsloot			een sloot aan de binnenzijde van de dijk die tot doel heeft kwelwater op de vangen en af te voeren.
kwelweg			een mogelijk pad in de grond die het kwelwater aflegt, van het intreepunt naar het uittreepunt.
laadboom			boom die zodanig draaibaar aan de laadpaal of mast bevestigd is, dat hij zowel in horizontale als verticale richting kan draaien.
laadvermogen			maximum gewicht aan lading die door het schip mag worden vervoerd
laafnet			groot soort maalnet.
laag			evenwijdig aan de wal afgemeerde rij boten.
laag			rij in het zand gelegde, geaasde haken.
laag geleidelicht			de laagste lichtopstand van de geleidelichten, waarmee de optimale/veilige vaarroute wordt aangegeven.
laag holland			het gebied tussen Amsterdam, Zaanstad, Alkmaar en Hoorn.
laagdikte			dikte van de laag baggerspecie in een depot of op de kant.
laagdynamische functies			functies zoals natuur, bosbouw, drinkwaterwinning, extensieve landbouw en recreatie, waarbij stabiliteit de constante factor is.
laagfrequente golfhoogte hte3	HTE3		een schatter voor de golfhoogte van de deining.
laaggefundeerd land- hoofd			landhoofd waarvan de aanlegdiepte beneden het maaiveld is gelegen.
laagst maatschappelijke kosten			de laagst mogelijke totale kosten van een handeling, met inbegrip van de kosten van negatieve externe effecten of milieufunctieverlies.
laagste 3 grondwaterstanden			het gemiddelde van de laagste drie grondwaterstanden die in een zomerperiode (1 april - 1 oktober) zijn gemeten. Hierbij wordt uitgegaan van metingen op of omstreeks de 14e en 28e van elke maand in geperforeerde buizen van 2-3 m lengte.
laagste astronomische getij	LAT		het laagste astronomische getij dat kan worden voorspeld
laagtype			een voor de Nederlandse situatie karakteristieke bodemlaag
laagwater (rivier)	LW		toestand van lage rivierstand.
laagwater (zee)	LW		toestand van laagste getijstand -
laboratorium voor grondmechanica			nu: GeoDelft
lage-afvoergeul			stroombaan die gevuld is tijdens perioden met lage afvoer.
lagere overheid			instantie ingesteld bij de Grondwet of provinciaal besluit met bepaalde taken en verantwoordelijkheden met betrekking tot het beheer van watersystemen en hun omgeving.
lagune			door een rif of schoorwallen bijna of geheel afgesloten deel van de zee.
lamellenafscheider			voorziening met geoptimaliseerde omstandigheden voor de bezinking van zwevende delen (door o.a. vergroting van het bezinkingsoppervlak)
laminaat			harde kunststoflaag, vaak bestaande uit glasvezel en kunsthars.
laminaire stroming			stromingstype dat overheersend door de viscositeit wordt bepaald. Bij laminaire stroming bewegen de waterdeeltjes zich (in hoofdzaak) evenwijdig aan elkaar..
lamineren			materialen aan elkaar bevestigen.
lamme arm			zijschroef en -as.
land			een topografische - en internationaal rechtserkende eenheid.
land inrichtings commissie	LIC
landapplicatie			afvoer van afvalwater naar de grond voor behandeling of hergebruik.
landbouw chemicaliën			alle chemicaliën die binnen de landbouw worden toegepast
landbouw gerelateerde vervuiling			het vloeibare en vaste afval uit de landbouw, inclusief afstroming van pesticiden, meststoffen en voedingsplaatsen, erosie en stof door ploegen, natuurlijke mest, oogstresten en puin.
landbouwgronden			grond aangewend ten behoeve van de landbouw
landelijk dijkhoogten- bestand			gegevensbestand waarin de dijkhoogten zijn opgenomen
landelijk gebied			alle gebieden die gelegen zijn buiten stedelijke en glastuinbouwgebieden.
Landelijke Coordinatie- commissie
landelijke rapportage toetsing			de veiligheid van de primaire waterkeringen in Nederland
Landelijke Voorziening Omgevingsloket	LVO
landfarming			biologische grondreinigingstechniek waarbij de verontreinigde grond in een laag wordt uitgespreid en via natuurlijke microbiologische processen wordt gereinigd.
landgoed			gebiedseenheid met minimale grootte van 5 hectare, minimaal bezet met 30 % bos en omzomingcriteria voor landbouwgronden.
landingsbrug			in het water uitstekende steiger voor het in- en uitschepen van passagiers.
landschap			het waarneembare deel van de aarde, dat wordt bepaald door de onderlinge samenhang en wederzijdse beïnvloeding van de factoren bodem, reliëf, water, klimaat, flora en fauna, alsmede het menselijk handelen
landschap, natuur en cultuurhistorie			landschap-, natuur- en cultuurhistorische waarden.
landschappelijke oever			oever waarvan de beplanting, inrichting en beheer is afgestemd op beleving, recreatie en landschapswaarden.
landschaps-, natuur- en cultuurhistorische waarden.	LNC- waarden
landschapsbeeld			de ruimtelijke verschijningsvorm van het landschap.
landschapsecologische relaties			de sturende ecologische processen en verbin- dingszones op landschapsschaal (v.b. grondwaterstromen of migratiebanen)
landschapsecologische
landschapselement			individueel klein element in het landschap met een natuurwetenschappelijke, visuele en/of cultuurhistorische waarde
landschapsgebied			een in het provinciaal beheers- en landschapsge- biedsplan aangewezen gebied, waarin wordt gestreefd naar de instandhouding en ontwikkeling van landschapselementen door middel van het ter beschikking stellen van vergoedingen aan landbouwers.
landsgrens			juridische grens tussen bestuursgebieden
landvast			touw waarmee een schip wordt vastgelegd aan de wal.
landziekte			bewegingsziekte die in feite het tegengestelde van zeeziekte is.
lang schitterlicht	LFl		het licht toont regelmatig schitteringen met een duur van niet korter dan 2 seconden .
lange golf			golf, waarvan de lengte ten opzichte van de gemiddelde waterdiepte betrekkelijk groot en (dientengevolge) de golfhoogte klein is zodat er vrijwel alleen sprake is van horizontale beweging der waterdeeltjes.
lange jaap			vuurtoren in Den Helder
lange stoot			volgens het BPR: een geluidssein dat ongeveer 4 seconden duurt. De tijdruimte tussen twee opeenvolgende stoten moet 1 seconde bedragen.
lange termijn hydrologische voorspelling			voorspelling van de toekomstige waarden van een element van het waterregime voor een periode langer dan tien dagen na het afgeven van de voorspelling.
lange termijn perspectief			verwachting/Prognose op langere termijn
langelier index	LI		een index die een weergave is van de evenwich- tigheids-pH van een water met betrekking tot calcium en alkaliniteit, toegepast bij het stabiliseren van water om zowel corrosie als aanslag te voorkomen.
langetermijnvisie schelde-estuarium			in 2001 politiek vastgesteld document van de Vlaamse en Nederlandse regering waarin het streefbeeld voor 2030 vastgelegd is. De onderdelen zijn: instandhouden van de fysieke systeemkenmerken van het estuarium, maximale bescherming tegen overstromingen, optimale toegankelijkheid voor de Scheldehavens en een gezond en dynamisch ecosysteem.
langsscheeps			evenwijdig aan de langsas van het schip.
langsstroming			stroming van water over het talud evenwijdig aan de as van de dijk.
langstransport			sedimenttransport evenwijdig aan kust of rivieroever.
langsvoeg			doorgaande voeg in de lengterichting van beton- of metselwerk
langsvoeg			spleet tussen blokvormige toplaagelementen aan de lange zijde van de blokken.
lanqszij			langs de zijde van een schip.
lanqzame overqanq			de berekening van de effecten van bekkenopslag en oscillaties met langere perioden in leidingsystemen.
last			10.000 stuks haring.
last			de vangstquotum voor garnalen per vaartuig.
last			twee ton gewicht.
last-in-first-out prop- strominq			mengmodel wat er vanuit gaat dat er geen mening optreedt tussen waterpakketten in een tank.
lastlijn			de waterlijn van het schip bij de grootste geoorloofde inzinking in zeewater
lastvlot			diepgang van een geladen binnenvaartschip.
lateraal stelsel			betonningsstelsel ter weerszijden van vaarwaters.
lateraalpunt			zwaartepunt van het lateraal oppervlak
laterale markerinq			markering waarmee de ligging van de vaarweg wordt aangeduid
laterale of lokale instroom			instroom in een reservoir vanuit de lokale waterlopen die hierin hun water aflaten.
laterale of lokale instroom			water wat een waterloop tussen twee peilschalen in binnentreedt.
lediqinqstijd			de tijd die een rioolgemaal nodig heeft om een vol gevuld rioolstelsel te ledigen bij niet opeenvolgende buien (h) in een rioleringsgebied
leefbaarheid			leefbaarheid is één van de vier thema's binnen Wegbeheer. Binnen dit thema zijn Ontsnippering, Bodemsanering, Landschap & milieu en Geluid verplichte onderdelen binnen het Regionaal Be- heerplan.
leeqloopleidinq			buis of stelsel van buizen dat wordt gebruikt om bijvoorbeeld een tank leeg te laten lopen. Bijvoorbeeld bij onderhoud.
leem			grondsoort die fijner is dan zand, maar ook minder kleimineralen bevat dan klei en voor een groot deel uit fijne kwartskorrels bestaat kleiner dan 0.063 mm.
leendertse blokken			type interlockelementen.
leqqer			openbaar register van de beheerder, waarin onderhoudsplicht en de gewenste of vereiste (onderhouds)toestand van wateren, waterkeringen en andere waterhuishoudkundige werken en voorzieningen staan aangegeven, alsmede de keurbegrenzingen.
leqionella			legionella wordt veroorzaakt door de bacterie Legionella pneumophilla
leidinq			buis of samenstel van buizen waardoor een stof (vast, vloeibaar of gas) verpompt wordt of stroomt
leidinqtunnel			ruimte voor het doorvoeren van leidingen
leidinqwater			water, bestemd om te drinke, te koken, voedsel te bereiden of andere huidhoudelijke doeleinden, dat door een waterleidingbedrijf of een collectieve watervoorziening aan derden ter beschikking wordt gesteld.
lek			niet waterdicht.
lek			plaats waar iets lek is.
leklengte			parameter die onder andere de verhouding tussen de doorlatendheid van de toplaag en de granulaire laag bevat en die bepalend is voor de grootte van het stijghoogteverschil over de toplaag en het verhang in de granulaire laag.
lekvermogen			een maat voor het vermogen van een slecht doorlatende laag om water door te laten.
lengte	LENGTE		de grootste afmeting van een object
lengte op de waterlijn			rechte afstand op de waterlijn tussen de meest voorste en achterste punten van de romp op deze lijn.
lengte oppervlaktewater in legger			de lengte van het water volgens leggerafmetin- gen
lengte over alles	LOA		afstand in een rechte lijn tussen de meest voorste en meest achterste punten van de scheepsromp.
lengte transportleiding			totale lengte van de transportleiding, gemeten langs de hartlijn
lengte vervangende damwand			de lengte van de vervangende damwand in de richting van de waterkering gemeten
lengtegraad			1/360e deel van een parallel
lengteprofiel			een denkbeeldige, langs de referentielijn lopende lijn
lengteprofiel			verslag van gebeurtenissen veelal terwijl het gebeurt geschreven
lenspompput			put voor de verzameling van lekwater voor en opstelling van de lenspomp
lenswater			overtollig water
lenzen			voor de storm weglopen met juist genoeg zeil of motorkracht om te voorkomen dat de zeeën van achteren inlopen en over het schip slaan.
leptospira			bacterie die voorkomt in de urine van geïnfecteerde dieren en mensen en leptospirose veroorzaakt.
leren voor duurzame ontwikkeling			programma uitgevoerd door Senternovem met als doel om effectieve leerprocessen op gang te brengen zodat in de samenleving keuzes voor duurzame ontwikkeling bewuster en laagdrempe- liger gemaakt kunnen worden.
lessinese steen			blokvormig toplaagelement van natuursteen uit de groeven van Lessine, België.
letale concentratie	LC50		de concentratie van een toxische stof waarbij proeforganismen sterven.
letale dosis	LD50		de dosis van een toxische stof waarbij proeforganismen sterven.
levendigheid			de hoogfrequente variabiliteit van het meetsig- naal.
levenscyclus			alle stadia van een organisme vanaf de bevruchting van de eicel tot de bevruchting van de eicel in de volgende generatie.
levensduur			periode waarin de primaire functie duurzaam moet worden vervuld.
levensduurverlengend onderhoud			onderhoud waarmee de levensduur van een onderdeel wordt verlengd
levensgemeenschap			verzameling van individuen van verschillende soorten die gezamenlijk in een biotoop leven
licht			een aanwijzing ter verkenning en ondersteuning van de navigatie
lichtabsorptie			de hoeveelheid licht die een bepaalde hoeveelheid water over een bepaalde periode kan absorberen.
lichtboei			boei die een lichtsignaal geeft.
lichtemissie			de hoeveelheid licht die uitgezonden wordt.
lichter			schip met geringe diepgang zonder eigen voortstuwing.
lichterbrief			consent tot het lossen van een gedeelte van de lading in een andere plaats dan is overeengekomen
lichtermoederschip			vervoert drijvende laadbakken, die met een por- taalkraan of lift aan boord zijn gebracht, over de oceaan.
lichtmast			mast bestemd voor het dragen van een of meerdere lichtmastarmaturen
lichtmast armatuur			samenstel dat de lichtbron(nen) op een lichtmast draagt
lichtverzwakking			de mate waarin de lichtemissie wordt geremd.
ligdagen			dagen die benodigd zijn voor het laden en lossen.
liggeld			geld dat aan de reder wordt betaald voor de tijd die het schip boven de bepaalde termijn ergens ligt om op lossing of lading te wachten.
lighaven			haven bestemd voor schepen die later en elders hun lading lossen of laden.
light emitting diode	LED		halfgeleider die onder stroom licht afgeeft
ligplaats			een ligplaats is een formeel door de gemeente als zodanig aangewezen plaats in het water, al dan niet aangevuld met een op de oever aanwezig terrein of een gedeelte daarvan, dat bestemd is voor het permanent afmeren van een voor woon-, bedrijfsmatige of recreatieve doeleinden geschikt vaartuig.
lij			kant waar de wind naartoe gaat.
lij-erosie			erosie aan de lijzijde van een obstakel dat het resulterend zandtransport onderbreekt.
lijk			een persoon waarvan is geconstateerd dat hij/zij niet meer in leven is.
lijn			touwwerk uit drie of vier strengen
lijn			denkbeeldige streep op de aardoppervlakte.
lijngoot			lijngoot voert voeren regenwater bovengronds af naar een voorziening. De goten bestaan uit prefab onderdelen met aan de bovenzijde een rooster.
lijnmarkering			op of in het oppervlak van de verharding aangebrachte lijnen ter geleiding, waarschuwing, regeling of informatie van het verkeer.
lijnvaart			door rederijen onderhouden scheepvaartdiensten tussen twee havens volgens een vast schema, een vaste route en een vaste prijs.
lijnvormige beplanting			beschrijving van lijnvormige beplanting
lijnweergave			weergave van een object door middel van een lijn
lijnwerptoestel			apparaat waarmee een reddingsstation of reddingsboot een trosverbinding tot stand brengt met een schip in moeilijkheden of een drenkeling.
lijwaarts			van het uitgangspunt af naar lij, met de wind mee.
lijwal			kust onder de wind.
lijzijde			zijde waar de wind niet op staat
limbus			in graden ingedeelde rand van een hoekmeetin- strument.
limnofiel			een voorkeur hebbend voor stilstaand water met rijke beplanting
limnologie			wetenschap die zich bezig houdt met de studie van meren en open reservoirs, inclusief de hydrologische fenomenen, en met de nadruk op de analyse van het milieu.
lineaire opslag			model opslag waarvan het gebruikstempo proportioneel is met de opslag.
linkeroever			de oever die zich aan de linkerkant van de waterloop bevindt, wanneer men stroomafwaarts kijkt.
lintvoegmeting			het op meerdere plaatsen meten van de hoogte van de horizontale voegen in metselwerk
lithofactor			op het moedermateriaal betrekking hebbende onafhankelijke factor (o.a. chemie).
lithosfeer			de aarde onder de hydrosfeer en de atmosfeer of meer speciaal de vaste gesteenten van de aardkorst
lithostratigrafie			een systematische beschrijving van de aardkorst, waarbij met name aandacht wordt geschonken aan de gesteente-eigenschappen van de onderscheidende lagen.
litoraal			oeverzone, gebied in de buurt van de kustlijn of oeverlijn van een zee, meer of rivier
litorale fauna			het dierenrijk van de zee tot ± 400 meter diepte.
litorale zone (zoet)			de zone waarin plantengroei mogelijk is
lloyd's of london			verzekeringsmaatschappij voortgekomen uit het in 1688 opgerichte Lloyd's.
lloyd's open form			verkorte omschrijving van Lloyd's Standard Form of Salvage Agreement.
lloyd's register of shipping			classificatiebureau
local hour angle	LHA		de hoek tussen de meridiaan waarop de aardse projectie ligt en de meridiaan waarop de aangenomen waarnemer zich bevindt.
locatie			aanduiding van de geografische plaats van een object
locatiebeschrijving			een al dan niet aanvullende omschrijving van de ligging van een object, indien deze niet of onvoldoende kan worden aangegeven middels de adresgegevens
locatiekenmerken			eigenschappen van de locatie die bepalend zijn voor de prestatie en/of toepasbaarheid van een basistechniek.
locatiepunt			topografische unieke aanduiding van een herkenningspunt binnen een deelwatersysteem.
lodicator			instrument waarmee de spanningen in een schip worden gemeten.
loding			resultaat van loden
loef			kant waar de wind vandaan komt.
loefwaarts			van het uitgangspunt af meer naar loef, tegen de wind in.
loefwal			de wal waar de wind vandaan komt.
loefzijde			zijde waar de wind op staat.
log			instrument om de snelheid van een vaartuig te meten, of de verheid (de afgelegde weg), of beide.
loggen			met een log de vaart van het schip bepalen.
logger			iemand/of apparaat die het logboek vult
logisch model aquo	LMA		gegevensmodel met afspraken over de opslag van de gegevens over water. Voorheen ook bekend als Logisch Model Adventus
lokaal beheerplan droog	LOKBPD		een (niet verplicht) document in de systematiek van Wegbeheer, waarin op dienstkringniveau maatregelen worden onderbouwd. Het LokBPD richt zich in hoofdzaak op instandhouding.
lokaal grondwater systeem			aquifers die snel reageren op een aanvulling als gevolg van een ondiepe grondwaterspiegel en/of de nabijheid van aanvoer en afvoergebieden.
lokale opwaaiing			opwaaiing tussen de locatie waarvoor de hydraulische randvoorwaarde wordt gegeven en de waterkering.
longitudinale sectie			verticale sectie langs een waterloop over de as.
loodbroodjes			blokken lood, ter grootte van kleine baksteentjes, die worden gebruikt om een boot de nodige diepgang en ballast (stabiliteit) te geven.
loodlijn			de kortste afstand van een meetpunt naar een raai.
loodlijn			mechanisch instrument om diepten te meten (Lood en lijn)
loods			gekwalificeerde zeeofficier in dienst van het loodswezen die schepen naar binnen en naar buiten loodst door de gezagvoerder of diens vervanger aanwijzingen te geven voor de navigatie.
loodswezen			bedrijf dat zich bezighoudt met het plaatsen van loodsen op schepen.
loodswezen informatie systeem	LIS		informatiesysteem dat gebruikt wordt door het Vlaamse en Nederlandse loodswezen.
loogbindend vermogen	LBV		de mogelijkheid van een vloeibaar mengsel om een zekere hoeveelheid OH-ionen te binden
looptijd			tijd die benodigd is voor een hoogwatertop om een riviergedeelte tussen twee plaatsen (meestal peilstations) te doorlopen.
loopzand			zand met een zeer lage korrelspanning
loran			elektronisch plaatsbepalingsysteem, waarbij het tijdsverschil tussen twee ontvangen signalen zichtbaar wordt gemaakt op een kathodestraal- buis.
losgooien			het losmaken van de landvasten om af te varen.
lossen			een lading uitladen.
lostijd			de verwachte of werkelijke tijd die nodig is om het transportmiddel te lossen.
lowest observed tide	LOT		het laagste tij dat men op een bepaalde plek ooit heeft waargenomen.
loxodroom			lijn op het aardoppervlak die alle meridianen onder gelijke hoeken snijdt.
lozen			het door middel van een werk, of op andere (indirecte) wijze, brengen van water in een oppervlaktewater, zonder dat het water daarbij uit een ander oppervlaktewater is gehaald.
lozen			brengen van stoffen in een oppervlaktewaterli- chaam of brengen van water of stoffen op een zuiveringtechnisch werk
lozer			persoon of instantie die afvalstoffen op het oppervlaktewater laat wegvloeien.
lo- zing/onttrekking/afvoe r/aanvoerpunt	Loz./onttr.
lozingenbesluit
lozingenbesluit open teelt en veehouderij.	LOV
lozingsnorm	Loz.norm		een gehanteerde norm voor de maximaal toelaatbare belasting van een afvalwaterstroom op een bepaald milieubelastend aspect.
lozingsobject jaargegevens			de kwantitatief meetbare gegevens van een lo- zingsobject die betrekking hebben op een vol kalenderjaar
lozingspunt	Loz.punt		het punt waar door middel van een werk water in een oppervlaktewater wordt gebracht, zonder dat het water uit een ander oppervlaktewater afkomstig is
lucht			het in hoofdzaak uit zuurstof en stikstof bestaande gasmengsel dat de aarde tot op zekere hoogte omgeeft. Deze luchtlaag heet dampkring of atmosfeer.
lucht behandelen			de lucht afkomstig van de afzuiging van procesonderdelen ontdoen van geurstoffen, bijv. d.m.v een lavafilter
lucht intreewaarde	pae		de hoogste waterdruk (de laagste zuigspanning) waarbij water in de poriën door lucht wordt vervangen.
luchtaanvoerafsluiter			het afsluiten van beluchtingelementen in beluch- tingstank
luchthelm			bufferruimte voor lucht
luchtkamer			ruimte die samengedrukte lucht bevat en daardoor erg lage minimum drukken in een pijpleiding, en daarmee kolom separatie, voorkomt.
luchtkussenvoertuig			voertuig dat zich enigszins boven water, ijs, moeras en tamelijk vlakke vaste grond snel kan voortbewegen, door een luchtlaag tussen de bodem en het oppervlak te persen.
luchtsluis			luchtdichte sluis met dubbele deuren
luchtverhitter			luchtverwarmingsapparaat
luik			opening in het dek of in een dwarsschot.
lutum			korrelfractie bestaande uit minerale deeltjes kleiner dan 0,002 mm
luxe motor			klassiek motorschip met zogenaamde 'luxe roef' achter de stuurhut.
maaiboot			vaartuig waarmee het water en of de slootkant mee kan gemaaid worden
maaikorf			maaiwerktuig aan een tractor of mobiele kraan, bestaande uit een bak met snijmessen, waarmee de begroeiing van een talud of waterbodem wordt verwijderd.
maaiveld			hoogteligging van het grondoppervlak in een gebied, met uitzondering van taluds en bermen of andere (kunstmatige) verhogingen dan wel verlagingen.
maalnet			schepnet met rechte steel.
maalstroom			draaikolk of opeenvolging van draaikolken, veroorzaakt door twee tegen elkaar inlopende (zee)stromen.
maanmaand			de tijd die de maan nodig heeft om tot dezelfde schijngestalte terug te keren, nagenoeg 29 dagen en 13 uren.
maansculminatie			de doorgang van de maan door de plaatselijke meridiaan, d.w.z. of het bereiken van haar hoogste stand boven de horizon (bovendoorgang) of haar passage onder de horizon (onderculminatie).
maansverloop	MV		het tijdsverloop tussen de maanbovendoorgang en het daarop volgend hoog- of laagwater op een bepaalde plaats.
maaswerken			uitvoeringsprogramma van het ministerie van V&W met als doelen hoogwaterbescherming in 2015, natuurontwikkeling, verbetering van de scheepvaartroute en delfstoffenwinning voor de onbedijkte Maas
maatgevend boezem- peil			de gemiddelde waterstand in de boezem tijdens maatgevende omstandigheden, inclusief het effect van stroming en/of opwaaiing in het stelsel van waterlopen
maatgevend schip			grootste schip dat de desbetreffende vaarweg vlot en veilig kan bevaren
maatgevende diepgang			de gemiddelde maximale diepgang van de voor de betreffende vaarweg maatgevende schepen
maatgevende hoge waterstand (beroepsvaart)	MHW		de waterstand die gemiddeld 1% van de tijd wordt overschreden
maatgevende hoge waterstand (pleziervaart)	MHW		de waterstand die gemiddeld 2% van het zomerhalfjaar wordt overschreden
maatqevende laqe waterstand (beroepsvaart)	MLW		de waterstand die gemiddeld 1% van de tijd wordt onderschreden
maatqevende laqe waterstand (pleziervaart)	MLW		de waterstand die gemiddeld 2% van het zomerhalfjaar wordt onderschreden
maatqevende locatie			een maatgevende locatie is dat punt op de waterkering, waarvan de eigenschappen (b.v. hoogte) maatgevend worden verondersteld voor een gedeelte van de kering: het vak.
maatqevende locatie set			een maatgevende locatie set is een verzameling van maatgevende locaties (lijnen of punten) van een waterkering die een zelfde vakverdelingty- pering hebben.
maatqevende peil verwachtinq			de voorspelde waterstand.
maatqevende re- qenduur			de uit de regenduurlijn af te leiden duur van een bui die, bij een gegeven bergingsmogelijkheid, bepalend is voor de afvoercapaciteit, nodig om nog juist wateroverlast te voorkomen.
maatqevende waterstand			waterstand in de boezem tijdens maatgevende omstandigheden, inclusief het effect van stroming en/of opwaaiing in het stelsel van waterlopen.
maatjesharinq			jonge haring, waarvan de hom of kuit nog niet ontwikkeld is
maatlat			schaalverdeling die de toestand van een water kwalificeert als ‘zeer goed', ‘goed', ‘matig', ‘ontoereikend' of ‘slecht'.
maatreqel			actie die genomen moeten worden om de doelstellingen te halen
maatreqel			beheersactiviteit (enkelvoudig) ten behoeve van het op het gewenste kwaliteitsniveau houden of brengen van de vastgestelde functies van een watersysteem.
maatreqel			activiteiten die worden uitgevoerd ter verbetering van werken.
maatschappelijke qroeperinq			een aantal personen dat door een op de samenleving betrekking hebbend(e) belang, beginsel of taak verenigd zijn.
maatschappelijke innovatie aqenda water	MIAW
maatschappelijke kos- ten-batenanalyse	MKBA		wordt bij grote projecten uitgevoerd. De voor- en nadelen van een project voor de omgeving worden daarbij in geld uitgedrukt, zodat een goede afweging gemaakt kan worden of het project wel of niet door kan gaan.
maatschappelijke schade			schade aan de dagelijkse gang van zaken (maatschappij) en waar de gemeenschap en in principe niet het individu voor op draait
maatschappij tot uit- voerinq van zuiderzeewerken	MUZ
maatschapvisser			visser die met anderen in maatschap zijn bedrijf uitoefent.
maatvis			vis die (net) de wettelijk voorgeschreven minimummaat haalt.
machinejournaal			journaal waarin de werking van de scheepsmachine en wat daarop betrekking heeft wordt opgetekend.
macrobenthos			op of in de zeebodem levende dieren die groter zijn dan 1 mm.
macro-economie			die tak van de economie die zich bezig houdt met de studie van geaggregeerd economisch gedrag.
macrofauna			met het blote oog zichtbare ongewervelde dieren.
macrofyten			verzamelnaam voor de wat grotere planten (geen algen / wieren) die je ziet in het water en op de oever
macroplankton			alle planktonische organismen die tussen 2 cm en 20 cm groot zijn.
macrostabiliteit			de weerstand tegen het optreden van een glij- vlak in het talud en de ondergrond
magnesium	Mg		chemisch element uit de tweede groep (aardalkalimetalen) van het periodiek systeem, atoomnummer 12, licht glanzend zilverwit metaal (symbool Mg).
magnetische koers			door magnetisch kompas aangegeven koers
magnetometrie			techniek waarbij men metalen objecten kan vinden op basis van magnetische velden
malacologie			wetenschappelijke studie van weekdieren of Mollusca
malen			de beweging van de schroefbladen.
malen			het naar lucht happen van een school haring, waarbij het lijkt alsof het regent.
manager			besluitvormer
mangat			opening, net groot genoeg om een man door te laten, met een wegneembaar deksel
mangat			modelelement voor alle netwerk nodes waarvan de vorm en volume voldoende nauwkeurig genoeg benaderd kan worden door een verticale cilinder met een gegeven diameter.
manning coëfficiënt			wandruwheid van bodem en talud, afhankelijk van de begroeiing- toestand, bochten, aanzan- dingen, obstakels en andere onregelmatigheden in het dwarsprofiel
manoeuvreerlichten			lichten ter ondersteuning van de voorgeschreven fluitseinen bij het manoeuvreren.
manoeuvreren			het schip door middel van roer- en schroefbewe- gingen in een bepaalde positie brengen
manometer			instrument voor het meten van luchtdruk
mantelbuis			beschermingsbuis
mantelwrijving			de bij het sonderen gemeten wrijvingskracht die de grond uitoefent langs een gedeelte van de sondeerstang
marconist			radiotelegrafist aan boord van zeeschepen.
mare clausum			een bevaarbaar open water, zoals een zee, waarvan één land de heerschappij heeft en dat ontoegankelijk is voor alle andere landen.
mare liberum			een bevaarbaar open water, zoals een zee, dat open is voor schepen van alle landen.
mare liberum			vrije zee
mare nostrum			een bevaarbaar open water, zoals een zee, waarvan één of meerdere landen de heerschappij hebben.
marge			afstand landwaarts van de basiskustlijn die onder geen beding mag worden overschreden.
marge			verschil (tussen hoeveelheden, maten, kwaliteiten)
marginaal detecteerbare bias	MDB		de minimale grote van een blunder in een waarneming die nog gedetecteerd kan worden met gegeven waarschijnlijkheden van type 1 en 2 fouten
marginaal detecteerbare fout	MDE		de maximale fout veroorzaakt door een marginaal detecteerbare bias in een van de waarnemingen
marginale kosten			verschil in totale kosten tussen het produceren van n en (n-1) eenheden.
marginale opbrengsten			wordt voor de nde uitgevoerde eenheid gedefinieerd als het verschil in totale opbrengst van de verkoop van n in plaats van (n-1) eenheden.
mariene afzetting			afzetting van sediment door de zee.
mariene sneeuw			de permanente neerslag van voornamelijk marien detritus dat in de diepzee naar beneden dwarrelt
marifoon			vHF-radiotelefoon, voor communicatie tussen schepen onderling en tussen schepen en kust- stations.
marine			oorlogsvloot
mariotte fles			een zodanig geconstrueerde fles of tank, waarbij de via een kraan uitstromende hoeveelheid vloeistof per tijdseenheid onafhankelijk is van de vullingsgraad van de fles of tank.
maritiem research instituut nederland	MARIN
maritieme meteorologie			tak van de meteorologie die zich richt op de studie van de atmosfeer boven zee.
maritime identification digit	MID		de eerste drie cijfers van het MMSI-nummer
maritime mobile service identification	MMSI		identificatiecode van alle onder de schepenwet vallende schepen.
maritime safety information	MSI		veiligheidsinformatie voor de scheepvaart, te ontvangen via Navtex of ECG
markeerboei			boei om tijdelijk een richting af te bakenen, bijvoorbeeld bij hardzeilen, het vegen van mijnen of het uitdiepen van een vaarwater.
markering			op of in het oppervlak van de verharding aangebrachte figuraties of lijnen ter geleiding, waarschuwing, regeling of informatie van het verkeer.
markeringslicht			lichten die toegepast worden om o.a. obstakels op de vaarweg aan te geven.
markov proces			stochastisch proces zodanig dat de conditionele kansverdeling voor de toestand van iedere toekomstige instantie, gegeven de huidige toestand, onaangetast is door aanvullende kennis van het verleden van het systeem.
massa balans			de vergelijking van de massa's van een bepaalde (vloei)stof betrokken bij toevoer en afvoer en, in geval van niet-stationaire situaties, verandering in berging over een bepaalde periode en binnen een gegeven gebied.
master			zender in een radionavigatiesysteem.
materiaal / materieel			de werktuigen, instrumenten en grondstoffen waar een instantie beschikking over heeft om te worden ingezet tijdens de bestrijding van een calamiteit.
materiaalfactoren			de partiële factoren, die op de karakteristieke materiaalparameters worden toegepast om onzekerheden in de grondeigenschappen te verdisconteren.
materiaaltransport			faalmechanisme waarbij uitspoeling vanuit onderlagen leidt tot ondermijning van de toplaag.
matrische component van de waterdruk	pm		de druk die gelijk is aan de tensiometerdruk, verminderd met de overdruk van de bodemlucht t.o.v. de atmosferische druk.
maximaal aanvaarde concentratie	MAC		maximaal aanvaarde concentratie van een gas, damp, nevel of stof in de lucht op de werkplek.
maximaal debiet lo- zingspunt			de maximale hoeveelheid debiet die via een werk in voorkomende (reële) situaties kan worden
maximaal ecologisch potentieel	MEP		de toestand van een overeenkomstig de toepasselijke bepalingen van bijlage V (Europese Kaderrichtlijn Water) aldus ingedeeld sterk veranderd of kunstmatig waterlichaam
maximaal mogelijk hoogwater			grootste hoogwater wat verwacht mag worden onder aanname dat alle factoren die de grootste regenval en maximale afstroming produceren gelijktijdig voorkomen.
maximaal toegestane afmetingen			de grootste lengte, breedte, diepte (bij streefpeil of bij een opgegeven waterstand) en hoogte (bij streefpeil of bij een opgegeven waterstand) van een vaartuig op de vaarweg
maximaal toelaatbaar risiconiveau	MTR		een in de Vierde Nota waterhuishouding gedefinieerde minimum waterkwaliteit waarbij 95% van de potentieel aanwezige soorten in een ecosysteem in theorie is beschermd.
maximaal toelaatbare zakking			de gestelde maximaal toelaatbare zakking van de leiding
maximum niveau			het maximale niveau tot waar het water kan stijgen in een opslagtank.
maximum proctor- dichtheid			hoogste dichtheid van grond die in een gestandaardiseerde proefprocedure wordt bereikt als het watergehalte wordt gevarieerd
meander			stel van twee opeenvolgende rivierbochten.
meander breedte			amplitude van een volledig ontwikkelde meander.
meander lengte			afstand langs de rivier tussen twee corresponderende punten gelegen in de extremen van twee opeenvolgende, volledig ontwikkelde, meanders.
meanderen			natuurlijk bochtig verloop van een beek of riviertje.
meandergebied			dat deel van het stroombed dat ligt tussen twee parallelle lijnen dwars op opeenvolgende, volledig ontwikkelde meanders op hun grootste afstand.
mechanisch baggeren			het gebruik maken van de mechanische actie van een graafelement voor het ontgraven van de grond.
mechanische beluchting			gebruik van mechanische energie om lucht in water te injecteren om een afvalstroom te creëren om zuurstof te absorberen.
mechanische flotatie			een term die gebruikt wordt in de minerale industrie om het gebruik van verspreide lucht om bellen met een diameter van 0,2 tot 2 mm te beschrijven.
mechanisme			een mechanisme geeft de wijze aan waarop regenwater wordt verwerkt, behandeld.
mechanistisch model			model wat een structuur heeft die een expliciete weergave is van de kennis van fysische, chemische, biologische en/of ecologische processen.
media			materialen die een barrière vormen voor de passage van bepaalde gesuspendeerde vaste stoffen of opgeloste vloeistoffen in filters.
mediaan			aanduiding van die korrelgrootte van een kor- relmassa waarboven, resp. waaronder 50% van de deeltjes ligt met een grotere, respectievelijk een kleinere afmeting - uitgedrukt in microns.
medium			een willekeurige materie in vaste, vloeibare of gasvormige fase dat chemische stoffen of biotaxa kan (over-)dragen.
mediumgroot watersysteem			een watersysteem dat 3.300 tot 50.000 klanten bedient.
meeligger			schip dat ongeveer dezelfde koers voorligt als het eigen schip.
meer			een massa stilstaand landoppervlaktewater
meerboei			permanent gelegde stalen boei waar een boot aan bevestigd kan worden zonder dat deze haar eigen anker behoeft te gebruiken.
meerdijk			een primaire waterkering, geleden langs in het algemeen grote wateren, anders dan rivieren, zonder getijdenwerking
meergeulenstelsel			de Westerschelde bestaat uit een meergeulen- stelsel: zowel voor het opkomende als voor het afgaand water zijn er afzonderlijke eb- en vloed- geulen. Tussen deze twee hoofdgeulen in ontstaan zandplaten, zelf doorsneden met een wirwar van kleinere geulen. Bij de aansluiting van de vloedgeulen op de ebgeul, daalt de stroomsnelheid. Hierdoor bezinkt het opgewerveld sediment en vormen ze er ondiepe plekken of drempels. Stroomopwaarts van Antwerpen gaat het meergeulenstelsel over in één enkele geul.
Meerjarenplan Ont- snippering	MJPO
Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport	MIRT
meermolm			organisch materiaal, grotendeels bestaande uit veenachtig materiaal, dat oorspronkelijk is afgezet onder water in plassen en meren
meersporenbeleid
meertraps validatie			validatie methode die toegepast wordt op kritieke stappen in het modelbouw proces.
meertrapsproef			procedure waarbij één monster wordt gebruikt voor meerdere belastingstrappen.
meest milieuvriendelijk alternatief	MMA
meest waarschijnlijke hoeveelheid	MPN		geeft het meest waarschijnlijke aantal bacteriën aan in een bepaald volume water.
meetbeschikking heffing	Meet- besch. heffing		aanduiding van de locatie, methode en nauwkeurigheid van de meting aan een afvalwaterstroom, uit te voeren door een zelf- metende/bemonsterende instantie
meetbrief			internationaal document waarin de hoofdafmetingen van het schip en de bruto en netto tonnenmaat vermeld zijn.
meetcampagne			een meetcampagne is een verzameling van metingen van meerdere meetvaartuigen gedurende meerdere dagen in opdracht van een instantie.
meetfout			fouten in de geobserveerde data die een functie zijn van menselijke of instrumentele fouten tijdens de inwinning.
meetgoot			kunstmatige vernauwing in een waterloop waardoor kritische stroming wordt teweeg gebracht om debieten te kunnen meten.
meetinstrument			apparaat ingericht voor het meten/waarnemen van één of meer fysische, chemische of biologische parameters/grootheden.
meetlocatie	Meetloc		de aanduiding van de plaats waar een meting is verricht of waarvoor een Monitoringprogramma is opgesteld.
meetnet			stelsel van samenhangende meetstations, meet- en/of bemonsteringspunten.
meetnetinhoud			de meetpunten die binnen een meetnet vallen
meetnorm			gehanteerde norm voor de maximale belasting op een bepaald milieubelastend aspect
meetobject			aanduiding van een fysieke plaats waar een meting is/wordt verricht.
meetplan			opzet voor een meting.
meetpuntverslag			gegevens betreffende een meetpunt op een bepaald moment.
meetput			civiele constructie waarin meetapparatuur (bijvoorbeeld debietmeting) is opgesteld
meetraai			plaats in een waterloop, loodrecht op de as van de waterloop, waar hydrometrische metingen worden uitgevoerd
meetschot			schotvormige meetstuw met een scherpe kruin.
meetsysteem			bestaat uit één of meerdere meetpunten en, indien geautomatiseerd, uit een registratieappa- raat waar de meetwaarden worden bewaard, eventueel worden bewerkt
meetvaartuig			vaartuig waarvanaf metingen worden verricht
meetverwachting			waarde waartoe de gemiddelde meetwaarde nadert bij een toenemend aantal meetwaarden
megajacht			motorjacht langer dan veertig meter.
megaplankton			megaplankton omvat alle planktonorganismen tussen de 20 en 200 cm groot
megaribbels			zeer grote zandgolven op de zeebodem.
meiobenthos			op of in de zeebodem levende dieren die kleiner zijn dan 1 mm.
melder			(Niet) natuurlijke rechtspersoon of instantie die een mededeling doet omtrent een gebeurtenis.
melding			een binnenkomende mededeling (kennisgeving) over een gebeurtenis, geconstateerde waarneming of een geconstateerd feit, meestal in de vorm van een klacht of noodsignaal.
melding			min of meer officieel bericht van een gebeurtenis
melding			een ingediende klacht of melding waarin mededeling wordt gedaan over een gebeurtenis of een omstandigheid met betrekking tot de aangelegenheid die verband houdt met de taken van het waterschap (waterbeheerder)
meldingslocatie			locatie waarop de melding van toepassing is
membraan			een filter met kleine poriën, dat onder andere wordt toegepast om actief slib en gezuiverd effluent van elkaar te scheiden.
membraanbioreactor	MBR		gesuspendeerd actiefslibsysteem waarbij de scheiding van actiefslib en het gezuiverde effluent plaatsvindt met behulp van membranen in plaats van door bezinktanks.
memorandum van overeenstemming	MvO		beschrijft de uitgangspunten, de aanleiding, het doel en de onderlinge samenwerkingsstructuur tussen twee partijen.
mengmonster			een samengesteld monster dat wordt verkregen door (deel)monsters, die op twee of meer plaatsen zijn genomen, te mengen.
mengsel			twee of meer verschillende elementen die bij elkaar gehouden worden in vastgestelde gehaltes door de aantrekkingskrachten die chemische bindingen worden genoemd.
mengtank			tank voor het mengen van twee of meer vloeistoffen
mens			het hoogst ontwikkelde, in biologische zin tot de klasse der zoogdieren behorende wezen, dat zich vooral door zijn rede en zijn taal van de dieren onderscheidt
mer- beoordelingplichtige activiteit			activiteit met zodanige kenmerken dat het bevoegd gezag per geval moet beoordelen of het maken van een milieueffectrapportage verplicht is.
mercatorprojectie			cartografische afbeelding waarbij de lengte- en breedtegraden als rechte lijnen zijn afgebeeld.
meridiaanconvergentie			de hoek tussen het kaartnoorden en het ware noorden
meroplankton			dierlijke organismen die in de bodem leven en kleiner zijn dan 1 mm
mer-plichtige activiteit			activiteit met zodanige kenmerken dat het maken van een milieueffectrapportage verplicht is.
mesopelagisch			dat deel van het oceaanrijk dat ligt tussen ongeveer 200 en 1000 meter diepte.
mesoscaaf			diepzeecabine voor geringere diepten.
mesotraphent			gezegd van planten die voorkeur hebben voor mesotrofe omstandigheden.
mesotroof			matig voedselrijk.
mesotroof milieu			intermediair milieu tussen voedselrijk en voed- selarm.
mestbewerking			het behandelen van dierlijke mest, zodat deze beter als mest kan worden gebruikt, of voor andere functies geschikt wordt.
meststof			iedere stof die een stikstof verbinding of verbindingen gebruikt op het land om de groei van vegetatie te bevorderen.
meststoffengroep			aanduiding van de gevaarscategorie van vaste minerale anorganische meststoffen overeenkomstig de indeling van publicatiereeks gevaarlijke stoffen 7
metaalzout			een chemische stof die verschijnt wanneer metaal met zuur behandeld wordt of wanneer er met zuur geneutraliseerd wordt.
metadata			gegevens over gegevens.
meta-informatie			informatie over informatie
metamorf qesteente			een rots gevormd door de toepassing van een relatief hoge temperatuur en druk op bestaande rotsen en gesteenten.
meter waterkolom			eenheid voor druk, gebaseerd op de hoogte van het water dat de druk geeft.
methanoqeen			methaan vormend.
methode	NDVI		vaste, weldoordachte werkwijze om een bepaald doel te bereiken - werkwijze, systeem
methode van muskin- qum			benaderingsmethode voor het berekenen van de afvlakking van een hoogwatergolf.
methyl kwik			(Organische) Methylkwik verbindingen zoals gevonden in industrieel effluent worden aangemaakt in acetaldehyde fabrieken die kwik- sulfaat gebruiken als katalysator.
metinq			het kwantitatief invullen van de toestand van een grootheid, verkregen uit één waarneming, één opname of één monstername op één meet- locatie.
me- tinq/onderhoudsschem a	Meting /
metrerinq			de afstand in meters tussen het nulpunt van een raai en het nulpunt van de hoofdraai, gemeten langs die hoofdraai.
metselzand			natuurlijk zand gebruikt voor de aanmaak van metselspecie. Veelal wordt hiervoor grof zand gebruikt met een M63 van circa 300 pm tot 600 pm.
m-qetal (indicator methyloranje)			het quotiënt van de hoeveelheid hydroniumio- nen, resp. hydroxylionen en het volume water dat deze hoeveelheid opneemt indien de pH daarvan op 4.4 (het omslagpunt van de indicator methyloranje) wordt gebracht.
micro filtratie systeem	MFS		wordt gebruikt voor de volledige automatische scheiding van vaste stoffen van vloeistoffen.
micro verontreiniqers			stoffen die een negatief gezondheidseffect of ongunstige ecologische verandering teweegbrengen zelfs wanneer deze in lage concentraties beschikbaar zijn.
microbenthos			alle organismen die op of in de bodem leven van zeeën, meren en rivieren en die kleiner zijn dan 0,063 mm.
microbiële afbraak			afbraak van chemische verbindingen door bacteriën.
microbiële qroei			de vermenigvuldiging van micro-organismen zoals bacteriën, algen, diatomeeën, plankton en schimmels.
microbioloqische ver- ontreiniqinq			vervuiling met micro organismen die ziekte kunnen veroorzaken in mensen of dieren.
micro-economie			die tak van de economie die zich bezig houdt met de studie van consumenten, individuele bedrijven en de bepaling van marktprijzen en verhandelde hoeveelheden.
microfiltratie	MF		filtratie van deeltjes >0,05 pm.
microfytobenthos			microfytobenthos bestaat uit microscopisch kleine plantjes (algen, voornamelijk diatomeeën) die op en in de bovenste centimeters van de bodem leven
micron			een eenheid die gebruikt wordt om lengte te beschrijven
micro-orqanismen			organismen die zo klein zijn dat ze alleen met een microscoop waargenomen kunnen worden, bijvoorbeeld bacteriën, schimmels of gisten.
microplankton			plankton die met het blote oog niet eenvoudig gezien kan worden.
microstabiliteit			weerstand tegen erosie van het talud als gevolg van uittredend water.
microverontreiniging			een kwantitatief geringe verontreiniging, die echter vanwege de schadelijke eigenschappen ongewenst is.
midden profiel methode			methode voor het bepalen van de afvoer van een waterloop door het verdelen van de dwarsdoorsneden in vlakken die niet noodzakelijkerwijs een gelijke breedte hebben door middel van verticalen.
midden-europese tijd	MET		tijdreferentie één uur later dan GMT
middenlijn (van een stroming)			lijn die de successieve middens van de dwarsdoorsneden van een waterloop verbindt.
middenloop			het gedeelte van een rivier tussen de bovenloop en de benedenloop.
middenstrook van het water			een strook water gerekend vanuit de as van het water met een gelijke breedte aan beide zijden van de as.
midscheeps			in of naar het midden van het schip.
midzwaard			een plaat hout of metaal, aangebracht in een zwaardbun die in het midden van de boot langs- scheeps is aangebracht.
migreren			het trekken, verplaatsen van organismen
mijlpaal			een belangrijk feit, gewichtige gebeurtenis waarmee een tijdperk wordt afgesloten.
mijnsteen			restproduct van mijnbouw bestaand uit breed gegradeerd granulair materiaal.
mileubeleidthema			onderwerpen waarover door het ministerie van VROM beleidsbeslissingen worden genomen
milieu compartiment			dat deel van het (fysieke) milieu waarop een waarneming betrekking heeft
milieu effect rapportage	MER		een studie naar de milieueffecten van bepaalde ingrepen, processen of inrichtingen.
milieu indicator			maat / parameter gebruikt voor het zo kwantitatief mogelijk bepalen van de milieu toestand.
milieu kwaliteit standaard			de voorwaarden waaraan door een zeker milieu of compartiment moet worden voldaan.
milieubaggeren			het verwijderen van verontreinigde waterbodem met een zo hoog mogelijke concentratie, waarbij de kans op ongewenste effecten minimaal is door het realiseren van een minimum aan mors en vertroebeling en een hoge baggernauwkeu- righeid met betrekking tot de te baggeren verontreinigde lagen.
milieubedreigende invloed			invloed die het milieu negatief kan beïnvloeden.
milieudoelstellingen			de in artikel 4 (Europese Kaderrichtlijn Water) vervatte doelstellingen
milieueffectrapport
Milieueffectrapportage	MER |
milieukosten			economische waarde van schade veroorzaakt door water aan de omgeving.
milieukwaliteitsnorm			doelstelling of eis met betrekking tot de gewenste toestand van een grootheid van het fysieke milieu op een bepaald tijdstip.
milieukwaliteitsnorm			de concentratie van een bepaalde verontreinigende stof of groep van verontreinigende stoffen in water, in sediment of in biota die ter bescherming van de gezondheid van de mens en het milieu niet mag worden overschreden
milieurendement			balans van vermindering van (potentiële) mili- eubelasting/risico en van milieubelasting en - effecten
milieuvriendelijk onderhoud			onderhoud waarbij geen milieubelastende stoffen worden gebruikt.
milieuvriendelijke materialen			materialen die geen schade toebrengen aan het milieu (lucht, water of bodem) door uitloging, verdamping of het oplossen van voor het milieu schadelijke (doorgaans giftige) stoffen die in dat materiaal aanwezig zijn.
milieuvriendelijke oever			een milieuvriendelijke oever is een oever waarvoor materialen zijn gebruikt, die zo min mogelijk nadelige gevolgen hebben voor de kwaliteit van water, bodem en lucht.
millenium development goals	MDG		acht doelen die in 2000 door de regeringsleiders van de VN landen zijn vastgesteld en moeten leiden tot halvering van de wereldwijde armoede in 2015
mineraal			vaste stoffen waaruit gesteenten zijn opgebouwd.
mineraal aggregaat			mengselcomponent in asfalt, bestaande uit grind of steenslag, zand en vulstof of een combinatie hiervan
mineraal aggregaat			poreus geheel van samengekitte deeltjes van anorganische oorsprong
minerale olie			residu van natuurlijke, fossiele brandstoffen.
mineralisatie			omzetting van een stof van een organische vorm naar een anorganische vorm.
min-geoide (de)			model wat de afwijkingen beschrijft tussen het NAP vlak en de hoogteberekening via een ellipsoïde
minimale (wa- ter)diepte			de minimaal vereiste diepte van een water over een breedte die afhankelijk is van het vereiste of gewenste oevertalud (onder water) zoals vastgelegd in deze Keur of in een legger.
minimale looptijd			de kleinste looptijd aan door een pijpleiding die nog juist zichtbaar is binnen een simulatie.
minimum niveau			het minimale niveau tot waar het water kan vallen in een opslagtank.
minimumsluis			een sluiskolk waarin één maatgevend schip tegelijk geschut kan worden
ministerie van binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties	BZK
ministerie van economische zaken	EZ
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit	LNV		was: Landbouw, Natuurbeheer en Visserij
ministerie van verkeer en waterstaat	V&W| Ven W
ministerie van volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en milieu	VROM
Ministerieel Beleidsteam	MBT
minst gepeilde diepte	MGD		minste vaarwegdiepte binnen een bepaald traject
mioceen			het vierde tijdvak van het Tertiair, of de toen gevormde afzettingen.
miscibiliteit			de mogelijkheid van twee vloeistoffen om zich te mengen.
mist			vloeistofdeeltjes die 40 tot 500 micrometer groot zijn.
mist			men spreekt van mist als door de fijne waterdruppels het zicht kleiner is dan 0,5 zeemijl.
misthoorn			scheepshoorn | scheepstoeter
mistsein			signaal dat bij mistig weer wordt gegeven om aanvaringen te voorkomen.
mitigatie			maatregelen die compenseren voor- of minimaliseren van het verlies aan milieukwaliteiten en hulpbronnen als gevolg van ontwikkelingen.
mitigerende maatregelen			maatregel die negatieve effecten vermindert of wegneemt.
mix			verscheidene elementen, mengsels of beide, die gemengd zijn.
mobilisatiecurven			grenslijnen in het Mohr-diagram voor verschillende vervormingcriteria.
mobiliteit			de mate van potentiële verspreiding c.q. transport van stoffen via water.
model			abstractie van de werkelijkheid.
model			voorstelling in willekeurige vorm van een object, proces of systeem.
model afstamming			een kwalitatieve of kwantitatieve inschatting van de strakheid waarmee een model is ontwikkeld en getoetst.
model archief			een set model journalen.
model beproeven			het vergelijken van modelvoorspellingen met onafhankelijke gegevens.
model bevestiging			bepaling van de adequaatheid van een conceptueel model om te voorzien in een acceptabel niveau van overeenstemming aangaande het domein van de bedoelde applicatie.
model code			a mathematical formulation in the form of a computer program that is so generic that it, without program changes, can be used to establish a model with the same basic type of equations (but allowing different input variables and parameter values) for differetn study areas.
model journaal			een verslag van welke activiteiten zijn uitgevoerd en welke beslissingen zijn genomen voor een specifiek project.
model opbouw			een model van de (theoretische) opbouw van bodemkenmerken in een bepaald gebied
model opzet			opzetten van een locatie specifiek model middels een modelcode.
model vergelijking			het vergelijken van de verschillen in de uitvoer die afkomstig zijn uit verschillende modellen wanneer deze berekend zijn met de zelfde set invoer gegevens.
modelberekening			berekening waarbij gebruik wordt gemaakt van een model.
modelconcept			de manier waarop de werkelijkheid in een model is geschematiseerd.
modelfout			afwijking van het modelresultaat ten opzichte van de 'werkelijkheid'.
modelgebied			het gebied waarvoor de (hydrologische) gesteldheid en relevante processen door een model worden gesimuleerd.
modelgegevens			het betreft gegevens die nodig zijn om modelberekeningen uit te kunnen voeren, zoals schematisaties, stuurgegevens, etc.
modelkeur			landelijk concept voor het op uniforme wijze opzetten van een waterkeringkeur (voorstel van de Unie van Waterschappen).
modelleer fout			fout die het gevolg is van het invoeren van onjuiste parameterwaarden (bijv. het onjuist invoeren van een onttrekking) in een model.
modelleer proces			alle stappen die doorlopen moeten of kunnen worden bij de totstandkoming van een applicatie of model.
modelleren			maken van een model -
modelleren			werken met een model.
modellering			het integrale proces van het bepalen en kwantificeren van relevante processen en invoerparameters, het ontwerpen van een rekennetwerk, het uitvoeren van een modelberekening, kalibratie, validatie en het analyseren van de berekeningsresultaten.
modelleur			specialist die zich bezig houdt met de technische modelleeractiviteiten.
modelopbouweenheid			een element van een sequentieel model welke een bodemlaag of een scheidende laag vertegenwoordigd en de relatieve (topologische) positie beschrijft
modelpakket			computerprogramma('s) waarmee wiskundige methoden toegepast kunnen worden om een model te definiëren en te berekenen.
modelstudie plan			document wat de structuur en elementen van een modelstudie beschrijft.
modulaire limiet			de verdrinkingsgraad waarbij de bovenstroomse energiehoogte door de beinvloeding van de be- nedenstroomse energiehoogte meer dan 1% gaat afwijken van de energiehoogte waarbij geen stuwing optreedt.
modulaire modelleer benadering			koppelt hydrologische en socio-economische modellen als afzonderlijke modellen.
modulatoren			de variabele factoren die de draagkracht van een kust ecosysteem beperken op korte termijn (vaak dag tot dag) basis.
moerdijk			dijk om een stuk land dat gemoerd wordt.
moeren			een plas uitvenen of veenslik opbaggeren om turf van te maken.
moerneren			een activiteit waarbij een zouthoudende laag wordt afgegraven.
mohr-diagram			grafiek waarin op de x-as p(sv+sh)/2 en op de y-as q(sv-sh)/2 wordt uitgezet voor de span- ningssituaties dia aan het faalcriterium voldoen.
mohren			het aftappen van water uit de celruimte van het celapparaat waardoor de celspanning afneemt.
molaire fractie van waterdamp	xv		het quotiënt van het aantal mol waterdamp nv en het aantal mol van het mengsel droge luchtwaterdamp -
moleculen			combinaties van twee of meer atomen van dezelfde of verschillende elementen die bijeengehouden worden door chemische bindingen.
momentaan			betrekking hebbend op een handeling waarvan begin- en eindpunt samenvallen
momentaan			tegenwoordig, huidig
momentane kruinhoogte			de kruinhoogte van een dijk op het moment van beschouwen
momentane kustlijn	MKL		de kustlijn zoals die op een bepaald moment is.
mondingsgebied schelde			de Schelde zeewaarts vanaf Vlissingen.
mondingshaven			aan een riviermond gelegen haven.
monitoren			bewaken van meetwaarden ten opzichte van norm/planwaarden bedoeld om uitzonderingen te signaleren
monitoring			het volgen, volgens een vastgestelde werkwijze, van een of meer grootheden in de tijd en de ruimte.
monitoring			het verzamelen van meetgegevens volgens een vaste strategie of bemonsteren volgens een vaste wijze, op een vaste plaats op gezette tijden en het analyseren ervan.
monitoring informatie en rapportage	MIR		werkgroep onder het cluster MRE
monitoring rapportage en evaluatie	MRE		cluster van het LBOW wat zich bezig houd met Monitoring, rapportage en evaluatie
monitoring stormvloed waterkering	MSW		rijkswaterstaat meetnet
monitoring waterstaatkundige toestand des lands	MWTL
monitoringeenheid			cluster van waterlichamen homogeen in watertype, status en menselijke belasting
monitoringprogramma			vastgesteld programma van metingen om de effecten van maatregelen en ingrepen te kunnen volgen.
monobutyltin (kation)			het positief geladen ion van een organotin verbinding, waarbij 1 butyl-groep aan de tin hangt.
monofenyltin (kation)			het positief geladen ion van een organotin verbinding, waarbij 1 fenyl-groep aan de tin hangt
monster			reeks waarin voor een locatie op een bepaald tijdstip de parameter varieert
monster (ongeroerd)			grondmonster dat in structuur en/of spannings- toestand in zo geringe mate door of na de monstername is gewijzigd dat deze eigenschappen nog als representatief kunnen worden beschouwd voor de grond in situ.
monster bewerkings- methode			nadere aanduiding van de wijze waarop het monster bewerkt is.
monster criterium			nadere aanduiding van de beperking van het monster.
monsterboekje			zeemansboekje, waarin onder andere de vaar- tijd, de schepen waarop men heeft gevaren en de behaalde diploma's staan vermeld, alsmede de gegevens van de laatste medische keuring.
monstergolf			zeer steile en hoge golf, die helemaal onverwacht ontstaat en uit het niets lijkt te komen.
monsterindeling			indeling van een monster in een aantal klassen gebaseerd op de meetwaarden
monsternamegebouw			gebouw waarin de apparatuur ten behoeve van de monstername staat opgesteld
monsteronderdeel			fysiek deel van monster of monster dat deel uit maakt van mengmonster
monte-carlo simulatie			procedure die het mogelijk maakt veel mogelijke scenario's te draaien in een beslissingsonder- steunend systeem op een snelle, geautomatiseerde methode om op die manier een schatting te krijgen van de onzekerheid die verbonden is aan de modellering.
monument			alle vóór tenminste vijftiger jaren vervaardigde zaken welke van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarde en terreinen welke van algemeen belang zijn wegens daar aanwezige zaken.
monument			beschermd of te beschermen overblijfsel van vroegere cultuur, nijverheid of wetenschap
morfologie			de leer en beschrijving van de vormen van het aardoppervlak en daarmee tevens de bodemlig- ging
morfologisch scenario			scenario waarin de ontwikkeling van de kust voor de periode 1990 - 2090 wordt weergegeven
mors			het deel van het aangesneden profiel dat niet door het transportsysteem wordt meegenomen, of bodemmateriaal dat als gevolg van de bag- geractiviteit anderszins op de gebaggerde bodem terechtkomt.
morselicht	Mo(K) |
mostap			kegel met snijdend uiteinde bevestigd aan een gevoerde monsterbuis voor ongeroerde grondmonsters.
motorblokkoeler			inrichting voor de koeling van het motorblok d.m.v. water of olie
motorboot			een pleziervaartuig dat ontworpen en uitgerust is om nagenoeg uitsluitend te worden voortbewogen door middel van eigen motor of motoren
motorbootroute	M-route		vaarroute met een functie voor het verkeer van motorboten waarvoor geldt dat motorboten maatgevend zijn voor de normstelling
motorschip	MS | MV		schip dat gebruik maakt van zijn mechanische middelen tot voortbeweging, met uitzondering van een schip waarvan de motor slechts wordt gebruikt ter verbetering van zijn bestuurbaarheid wanneer het wordt gesleept of geduwd.
motorzeiljacht			geen zeiljacht en geen motorjacht.
motregen			zeer kleine waterdruppels die neerslaan met een tempo van in de regel minder dan 1 mm per uur.
mui			verlaging van een bank of diepte tussen twee banken waardoor een sterke zeewaartse trek (muistroom) kan plaatsvinden.
mui			verbinding tussen twee zwinnen loodrecht op de kust.
muiterij			volgens het Wetboek van Strafrecht: insubordinatie gepleegd door twee of meer verenigde personen.
multicriteria analyse			de methode om alternatieven en varianten met elkaar te vergelijken op grond van verschillende beoordelingscriteria.
multifunctioneel pre- sentatiestation	MFPS		informatiesysteem Rijkswaterstaat
multipliciteit			het aantal betrokken objecten in een associatie
multi-sampler			transparante buis met de daarin een zuiger die door middel van een zuigerstang en koord wordt bediend.
mutageen			mutaties bevorderend of teweegbrengend.
mutatie			blijvende verandering in het erfelijke materiaal.
mutatiefrequentie			een maat voor het doorvoeren van de verande- rinqen in een qeqevensverzamelinq in een bepaalde periode.
mylar			soort plasticfilm dat onder andere wordt qebruikt als materiaal voor zeilen en tekeninqen.
n jaarlijkse gebeurtenis			hydrologische fenomeen waarvan de terugkeer periode N jaar is.
n% droogjaar			een jaar met een verdamping (of neerslagtekort) over een nader aan te geven periode (b.v. groeiseizoen van een bepaalde lengte met een bepaalde begindatum) die gemiddeld n maal per 100 jaren wordt overschreden.
n% golfoploop			golfoploophoogte die, gegeven het ontwerppeil, door n% van de golven wordt overschreden
n% natjaar			een jaar met een specifieke neerslag (of neerslagoverschot) over een nader aan te geven periode (b.v. groeiseizoen van een bepaalde lengte met een bepaalde begindatum) die gemiddeld n maal per 100 jaren wordt overschreden.
naam en woonplaats van de eigenaar			dient volgens het BPR te zijn aangebracht op een in het oog vallende plaats aan de binnen- of buitenzijde van alle kleine schepen, met uitzondering van door spierkracht voortbewogen boten, zeilplanken en zeilboten met een lengte van minder dan 7 meter.
nabezinken			het door middel van gravitatie verwijderen van de actiefslib uit het effluent.
nabezinktank			bassin waar de scheiding van bacteriemassa en water plaatsvindt door bezinking
nachtkijker			kleine verrekijker voor 's nachts.
nachtschutter			persoon die 's nachts de sluis bedient.
nachttoek			hoekwant dat een nacht in zee blijft staan.
nadere effectenanalyse			middel om te beoordelen wat het effect is van het bestaand gebruik, van bestaande activiteiten en te treffen maatregelen op de staat van instandhouding van de habitattype of soorten die in de instandhoudingsdoelstellingen worden genoemd.
nadere uitwerking rivieren gebied .	NURG
naegleria			amoebe die van nature in het milieu voorkomt
naegleria infectie			infectie veroorzaakt door Naegleria amoeben
naijlen			het doorlopen van het kompas terwijl het schip al op koers ligt, en andersom.
naijling			het verward nagalmen - weergalmen
na-indikker			tank waarin het vooringedikte slib onder invloed van de zwaartekracht verder wordt ingedikt
najade			zoetwatermossel.
names			de leden van Lloyd's of Londen die met hun vermogen persoonlijk borg staan voor uitkeringen na geleden schade.
nanoplankton			plankton met een lengte kleiner dan 50 micron.
nansen fles			toestel wat door oceanografen gebruikt wordt voor het verkrijgen van watermonsters beneden het wateroppervlak.
nash-sutcliffe coëffici- ent			criterium voor de relatieve effectiviteit zoals voorgesteld door Nash en Sutcliffe (1970) voor het beoordelen van de kwaliteit van model simulaties.
nat gewicht	NG		massa van het natte materiaal.
natdok			havenbassin achter de sluizen met gelijkblijvend waterniveau
nationaal bestuurs akkoord water	NBW		akkoord ondertekend door het rijk, provincies (IPO), gemeenten (VNG) en waterschappen (Unie van Waterschappen) met als doel om in de periode tot 2015 het watersysteem in Nederland op orde te krijgen en daarna op orde te houden.
nationaal crisiscentrum	NCC
nationaal landschap			een gebiedsbescherming vanwege de unieke combinatie van cultuurhistorische en natuurlijke kwaliteiten.
nationaal meetsysteem			meetnet RIVM met betrekking tot straling enzovoort
nationaal register varende monumenten	NRVM
nationaal verkeer en vervoersplan	NVVP
nationaal waterplan	NWP| NW1		plan (voorheen Nota Waterhuishouding) op grond van de Waterwet waarin het landelijke waterbeleid voor de komende jaren wordt vastgesteld.
national marine electronics associations	NMEA		vereniging van fabrikanten van elektronische navigatieapparatuur
nationale vlag			natievlag
natrium adsorptiever- houding			de verhouding van de Na +-concentratie tot de wortel van de som van de Ca 2+- en Mg 2+- concentraties in water (concentraties in mmol l - 1).
natschade			landbouwschade door lagere opbrengst van landbouwgewassen en/of door hogere productiekosten als gevolg van hoge waterstanden in natte perioden.
natte depositie			de neerslag van materie uit de atmosfeer via regen, sneeuw of ijs.
natte omtrek	P		lengte van de grenslijn tussen het water van de wanden en bodem in de dwarsdoorsnede van een leiding.
natte oppervlakte	A		onder de waterspiegel gelegen oppervlakte van de dwarsdoorsnede van een leiding en/of vak.
natte-bol temperatuur	Tw		de temperatuur die door vochtige lucht strijkend langs een nat oppervlak wordt verkregen als de verdampingswarmte uitsluitend door de lucht wordt geleverd.
natura 2000	N2000		een samenhangend netwerk van beschermde natuurgebieden op het grondgebied van de lidstaten van de EU. Dit netwerk vormt de hoeksteen van het EU-beleid voor het behoud en herstel van de biodiversiteit.
Natura 2000-gebied	N2000- gebied		gebied behorende tot het Natura 2000-netwerk
na-
natuurbeek			een oppervlaktewater dat volgens het provinciale ‘Waterhuishoudingsplan' de functie waternatuur heeft, op basis van bestaande of potentiële aquatische of semi-aquatische natuurwaarden.
natuurbeschermingswet	Nb-wet
natuurkamperen			kamperen op een terrein van minimaal 25 hectare, waarvan ten minste de helft bestaat uit bos of natuurgebied.
natuurkenmerken
natuurkenmerken (biotisch)			de levende natuurkenmerken zoals vegetatie en fauna
natuurkerngebied			gebied dat zijn natuurwaarde ontleent aan het voorkomen van planten en/of diersoorten die (inter)nationaal zeldzaam of bedreigd zijn.
natuurlandschap			landschap op het ontstaan waarvan de mens niet of nauwelijks invloed heeft
natuurlijk peilbeheer			bij natuurlijk peilbeheer volgt het waterpeil zoveel mogelijk het natuurlijke seizoensverloop door het vasthouden van grondwater middels een hoog peil in het voorjaar dat gedurende de zomer geleidelijk wegzakt door de verdamping en in het najaar het laagst is.
natuurlijk persoon			een natuurlijk persoon is ieder wezen dat bevoegd is om rechten en verplichtingen te hebben
natuurlijk talud			de helling die een steil opgeworpen talud van een korrelig materiaal na enige tijd aanneemt en daarbij in evenwicht blijft
natuurlijk waterli- chaam			waterlichaam dat van nature altijd al aanwezig was en waarvan eventuele hydromorfologische ingrepen in 2015 (of uiterlijk 2027) zonder significantie maatschappelijke schade tegen ‘evenredige kosten' kunnen worden opgeheven.
natuurlijke beïnvloeding			tak van een stroombaan waar natuurlijke omstandigheden heersen waardoor de waterstand bovenstrooms een stabiele index is van de afvoer.
natuurlijke dam			lage alluviale bank langs een stroombaan, samengesteld uit sediment wat tijdens overstroming van de oevers door het water is achtergelaten.
natuurlijke dynamiek			dynamiek veroorzaakt door natuurlijke factoren
natuurlijke kolonisatie			nieuwe dieren en planten die op een natuurlijke manier ergens terechtkomen.
natuurlijke regulatie			het afvlakken van variaties in de afvoer als gevolg van opslag in een meer.
natuurlijke stroming			stroming in een waterloop zoals deze zou optreden onder natuurlijke omstandigheden.
natuurontwikkelingsgebied			gebied dat zijn waarde ontleent aan de bijzondere geschiktheid voor het ontwikkelen van nieuwe natuur, verhogen van de kwaliteit van bestaande natuur en het verbinden van natuurkerngebie- den.
natuurontwikkelingsplan	NOP
natuurvriendelijk onderhoud			in gebieden waar natuurvriendelijk onderhoud wordt toegepast, wordt bij het maaien rekening gehouden met de aanwezig flora en fauna.
natuurvriendelijke oevers			oevers die ten behoeve van de ecologisch toestand en (natte) natuurwaarden zijn ingericht met een ondiepe 'natte' zone die oever- en wa- tervegetatie de kans bieden zich te ontwikkelen. Zij maken deel uit van de 'groene oeverzones'
natuurwaarde			de subjectieve maatschappelijke betekenis die op basis van criteria (o.a. diversiteit, zeldzaamheid, kenmerkendheid, compleetheid, uitgestrektheid, stabiliteit) aan een bepaalde configuratie van een ecosysteem wordt toegerekend.
nautisch			de scheepvaart of de watersport betreffende.
nautisch kunstwerk			kunstwerk, geheel ontworpen en gebouwd om de passage van schepen mogelijk of gemakkelijk te maken.
nautisch vaarwegbe- heer			de zorg voor een vlotte en veilige afwikkeling van de scheepvaart door onder meer bewegwijzering en handhaving van (vaar)regels.
nautische diepte			de momentane en lokale verticale afstand tussen de bodem en het vrije wateroppervlak, rekening houdend met de kielspeling van een vaartuig.
navaid			verzamelnaam voor (elektronische) hulpmiddelen bij de navigatie.
navarea			elk van de zestien gebieden waarin de wereld voor navigatiecommunicatie is ingedeeld.
naviduct			combinatie van sluis en aquaduct die als constructie één geheel vormen.
navigatie			het proces van plannen, opnemen en controleren van de beweging van een vaartuig gaande van de ene naar de andere plaats
navigatie systeem fout	NSE		de gecombineerde fout van de plaatsbepalingfout en de kaartfout
navigatiecomputer			computer waarin alle relevante gegevens, zoals gewenste koers, stromingen, wind, waypoints enz., zijn geprogrammeerd.
navigatielichten			de lichten die een vaartuig van zonsondergang tot zonsopgang volgens de wet dient te voeren.
navigation certificate	Navicert.		handelspaspoort voor verscheping van goederen tussen neutrale havens in oorlogstijd.
navigational telex			informatiesysteem voor de scheepvaart.
navolgen			het gedrag van bepaalde variabelen wordt gevolgd door een model en door simulaties om zo te bepalen of het gedrag juist is en of de noodzakelijke precisie wordt behaald.
nazorg			nazorg is het geheel van controleren, beheren en onderhouden en zo nodig vervangen van de aangebrachte isolatie- en controlemaatregelen, teneinde de kwaliteit van een bodemsanering en daarmee de bereikte milieuhygiënische situatie (duurzame reductie van risico's) ook op de langere termijn te kunnen garanderen.
nc-vlaggesein			dit signaal, bestaande uit de seinvlaggen N en C, betekent: 'Ik ben in nood en verlang onmiddellijk hulp.
nederlands instituut voor het onderzoek der zee	NIOZ
nederlands instituut voor ruimtelijke ordening en volkshuisvesting	NIROV		een vereniging voor professionals in de ruimtelijke ontwikkeling van stad, land en regio.
nederlands maritiem informatie centrum	MIC		onderdeel van de bibliotheek van de TU Delft
Nederlandsche water- schapsbank	NWB| NWB bank
nederlandse eenheids- norm	NEN		door het NEN instituut vastgestelde technische norm voor constructies en materialen.
nederlandse grootte eenheid	Nge		maat voor de productieomvang van een agrarisch bedrijf, bepaald door de som van de waarden die wordt verkregen door voor de verschillende gewassen en diersoor-ten het bijbehorende bruto standaardsaldo te vermenigvuldigen met het overeenstemmende aantal eenheden.
neerslag afvoermodel- lering			modelleerproces waarbij er een mathematische koppeling wordt gelegd tussen neerslag- en af- voerreeksen.
neerslag generatie			proces van het simuleren van een kunstmatige regenval gegevensreeks.
neerslagdistributie			verdeling van regen in ruimte en tijd.
neerslagintensiteit			intensiteit waarmee de neerslag plaatsvindt.
neerslagoverschot			het verschil tussen de netto neerslag en de verdamping
negatief verhang			verhang wat oploopt in de richting van de stroming.
negatieve lijst			de negatieve lijst noemt een aantal wettelijke voorschriften. Indien een plan zich baseert op een voorschrift van die lijst dan is daar geen beroep tegen mogelijk.
negatieve- kwelintensiteit afwate- ringseenheid			het volume van het water dat door neerwaartse stroming van grondwater uit de afwateringseen- heid verdwijnt, per eenheid van tijd en per eenheid van horizontaal oppervlak van het beschouwde gebied
nektobenthos			die leden van de benthos familie die actief kunnen zwemmen en veel tijd op de bodem doorbrengen.
nekton			organismen die sterk genoeg zijn om te zwemmen waarheen ze willen, in tegenstelling tot plankton.
neopreen			met veel luchtcellen gevuld soort rubber - wordt gebruikt voor duikpakken, wetsuits en dergelijke.
nephalometrische troebelheideenheid	NTU | FTU		maat voor de troebelheid of turbiditeit van een vloeistof
nering			plaats waar deze walvis- of haringvangst wordt uitgeoefend.
nering			walvis- of haringvangst.
nest			ondermaatse en niet voor consumptie geschikte vis.
net			van garen geknoopt weefsel met betrekkelijk wijde mazen, dat onder andere wordt gebruikt voor het vangen van vis.
netto berging			inhoud van de riolering onder het niveau van de bovenkant van de laagste overstortdrempel verminderd met de verloren berging in een rioleringsgebied
netto emissie			de som van de directe en indirecte emissies.
netto huidige waarde			de huidige waarde van de netto economische winst verminderd met een zeker kortingspercentage.
netto kielspeling			kielspeling als het schip vaart
netto neerslag	Pn		het verschil tussen de bruto neerslag en het in- terceptieverlies
netto opbrengst			een monetaire maatstaf voor het verschil tussen economische opbrengsten en kosten als gevolg van een verandering in hoeveelheid of kwaliteit van een goed of dienst.
netto winst			totale verkoopwaarde min de totale kosten.
netto-registerton	NRT
netwant			vistuig dat uit netten bestaat, in tegenstelling tot hoekwant.
netwerk deltatechnologie			netwerk van het Nederlandse bedrijfsleven, overheden en kennisinstituten in de watersector dat zich richt op innovatie, kennis- en productontwikkeling tbv een duurzaam watersysteem tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten binnen Nederland.
Netwerk Informatie Systeem	NIS
netwerk kosten			de kosten van drinkwater distributie, hemelwater en afvalwater inzameling en verwijdering.
netwerk watertechnologie			netwerk van het Nederlandse bedrijfsleven, overheden en kennisinstituten in de watersector dat zich richt op innovatie, kennis- en productontwikkeling in de drink-, proces- en afvalwatersector en de samenhang daarvan met het natuurlijk systeem.
netwerkmanagement			het samenspel tussen Regisseur, infraprovider en verkeersmanager, waarbij de intensiteit van het verkeer - op basis van regelstrategieën - optimaal wordt gematched met de beschikbare capaciteit. Doel van netwerkmanagement is het bieden van een betrouwbare verbinding op het HWN.
network coordinating system	NCS		kuststation dat het radiotelefonieverkeer in een van de vier Inmarsat-regio's coördineert.
neumann- randvoorwaarde			randvoorwaarde waarbij een variabele (bv. de volumestroom of concentratie) die het modelge- bied in- of uitstroomt bekend is
neuraal netwerk			een rekennetwerk dat wordt toegepast voor het vinden van relaties en het herkennen van patronen in datasets zonder dat daarvoor gebruik wordt gemaakt van strikte a priori gedefinieerde en daarna expliciet geprogrammeerde regels zoals die meestal aan de basis staan van numerieke modellen.
neutraal drijfvermogen			de zwevende staat waarin de duiker of onderzeeboot niet omhoog en omlaag gaat.
neutrale gronddruk			de horizontale gronddruk die optreedt wanneer in de natuurlijke toestand van het terrein geen verandering wordt aangebracht. Neutrale grond- druk werkt op verticale vlakken van oneindig stijve wanden in een oneindig uitgestrekt terrein.
neutrale gronddrukco- efficiënt			verhouding tussen horizontale en verticale spanning in een oneindig uitgestrekt, horizontaal gelaagd, normaal geconsolideerd grondmassief.
neutralisatie			de toevoeging van stoffen om water te neutraliseren, zodat het noch zuur, noch basisch is.
neutralisator			chemicaliën die zorgen voor neutralisatie bij de chemische behandeling van afvalwater.
neutronen			ongeladen bouwstenen van een atoom die een rol spelen bij radioactiviteit.
niet stationair proces			proces waarvan de kansverdeling tijdsafhankelijk is.
niet-agrarisch bouwblok			een bouwblok dat is bestemd voor andere dan agrarische doeleinden.
niet-conservatieve stof			een stof in een waterlichaam die veranderd door processen anders dan mengen en diffusie.
niet-destructief onderzoek	NDO
niet-drinkbaar			water dat te onveilig of te onsmakelijk is om te drinken omdat het verontreinigingen, mineralen of besmettelijke stoffen bevat.
niet-gouvernementele organisatie	NGO		een organisatie die onafhankelijk is van de overheid en zich op een of andere manier richt op het algemeen belang.
niet-grondgebonden agrarisch bedrijf			een agrarisch bedrijf waarvan de productie niet in overwegende mate afhankelijk is van het voortbrengend vermogen van onbebouwde grond in de directe omgeving van het bedrijf.
niet-inheemse soort			nieuwe dieren en planten die zich vestigen op een lokatie waar ze niet eerder voorkwamen.
niet-natuurlijk persoon			een niet-natuurlijk persoon is een organisatievorm die niet aan het bestaan en de belangen van een individueel persoon is gebonden en een afgescheiden vermogen met eigen aansprakelijkheid bezit en een eigen bestaan leidt
niet-plausibele waarde			waarde die niet past in de reeks van waarden waar zij deel van uit maakt en om die reden is gemerkt.
niet-uniek zijn			het principe dat verschillende sets van model parameterwaarden nagenoeg identieke model resultaten kunnen geven.
niet-waterkerend object			object op of in de dijk dat geen waterkerende functie heeft, zoals leidingen, woningen en bomen.
nieuw landgoed			een functionele eenheid, bestaande uit bos of andere natuur en agrarische gronden met een productiedoelstelling.
nieuw regionaal model	NRM		een statisch regionaal verkeersmodel waarmee de huidige en toekomstige situatie op relatie en wegvakniveau wordt beschreven.
nieuwland			polders die ontstaan als op- of aanwas.
nieuwvestiging van een agrarisch bedrijf			de projectie van een agrarisch bouwblok op een locatie die volgens het ter plaatse geldende bestemmingsplan niet is voorzien van een agrarisch bouwblok.
nikuradse bodemruw- heid			diameter van sedimentkorrels die een gelijke stromingsruwheid geven als het beschouwde bodemoppervlak.
nitraat	N03-		zout van salpeterzuur. Chemische formule: NO3-
nitriet	N02-		zout van salpeterigzuur. Chemische formule NO2-
nitrificatie			de oxidatie van ammoniumionen door bacteriën. Meestal is nitriet het tussenproduct en nitraat het eindproduct van deze oxidatie.
nitrificatieremminq			maat voor acute toxiciteit van stoffen in het af- val-/oppervlaktewater ter aanzien van nitriciferend actief slib door meting van ammoniak afbraak.
nitrificatiesnelheid			de snelheid waarmee nitrificatie plaatsvindt.
nitrificatietijd			de duur van de nitrificatiefase in een zuiveringsinstallatie.
no cure, no pay			geen betaling als het afgesproken gewenste resultaat uitblijft.
nocturnaal			levenswijze die toegeschreven wordt aan organismen die gedurende de nacht actief zijn en overdag slapen
nodaalqetij			getijcomponent met een 18,6-jarige periode teweeggebracht door de wenteling van het maansbaanvlak om het ecliptica - of aardbaan- vlak.
nominale steendiameter			de maatgevende steendiameter
noodnet			een telefooninfrastructuur, los van het KPN net die door de rampenbestrijders kan worden benut
noodoverloop			gebied dat in extreme omstandigheden gecontroleerd kan overstromen.
noodoverloopqebied			gebied dat in extreme omstandigheden gecontroleerd kan overstromen.
noodsiqnaal			s.O.S. signaal, gevormd door driemaal kort, driemaal lang en driemaal kort of door middel van lichtseinen zoals stakellicht
noodstuurinrichtinq			inrichting gemaakt om bij het defect raken van het stuurgerei toch nog te kunnen sturen.
noodtekens			volgens het BPR mag een in nood verkerend schip dat hulp wil inroepen tonen: - hetzij: overdag een vlag of ieder ander geschikt voorwerp waarmee in het rond wordt gezwaaid en 's nachts een licht waarmee in het rond wordt gezwaaid | - hetzij: vuurpijlen, lichtkogels, parachutelichten of rookbommen dan wel vlammen | - hetzij: een vlag met daarboven of daaronder een bol of een daarop gelijkend voorwerp.
nooduitlaat			een rioolwerk dat in calamiteuse situaties direct afvalwater uit een rioolbemalinggebied kan laten op het oppervlaktewater.
noodverkeer			mag slechts worden gebruikt wanneer een schip, luchtvaartuig of enig ander vervoermiddel wordt bedreigd door een ernstig en dreigend gevaar, en er dringend hulp nodig is.
noord-atlantische visserij orqanisatie	NAFO
noord-holland	NH
noordvaart			het vissen met het schrobnet in de eerste maanden van het jaar door schepen die 's zomers voor de haringvisserij worden gebruikt.
noordwal			de kust van Westfriesland tussen de Nek en Leekerhoek.
noordzee			randzee van de Atlantische Oceaan, door het Nauw van Calais verbonden met Het Kanaal, en door het Skagerrak verbonden met het Kattegat en de Oostzee.
noordzeekanaal			op 1 november 1876 door koning Willem III geopend kanaal tussen IJmuiden en het IJ.
noorse steen			verzamelnaam voor stenen die in de ijstijd door ijsmassa's zijn meegenomen en die in de 19e en begin 20e eeuw in Midden- en Noord-Nederland als bekleding op de dijk zijn aangebracht (Noordse steen, Drentse steen, Poolse steen, flinten)
norm			algemene regel m.b.t. een parameter met een bepaalde mate van bindendheid, al dan niet mede in kwantitatieve termen uitgedrukt
norm			manier van handelen waarnaar een categorie van personen zich kan of moet richten
normaal amsterdams peil	NAP		het Nederlands standaard vergelijkingsvlak voor de hoogteligging.
normaal onderhoud			de beheerder zorgt door het tijdig uitvoeren van vast en variabel onderhoud, dat het kwaliteitsniveau van de onderdelen van de kering boven het vastgestelde minimum blijft.
normaal waterpeil	h		het peil in een kleine waterloop behorende bij een afvoer die 50% bedraagt van de bij het hoogwaterpeil behorende afvoer.
normaalbreedte			de breedte van een rivier tussen de normaallijnen.
normaallijn			denkbeeldige lijn lopend over de kribkoppen langs een rivieroever.
normaallijn			lijn die getrokken wordt loodrecht op een vlak of een andere lijn.
normaalrichting			lijn loodrecht op de ellipsoïde in een bepaald punt
normaliseren			het vastleggen van de beddingbreedte van een rivier.
normering (europese)	CEN		europese normalisatie instituut
normpakket			serie samenhangende normen
normset			verzameling van normwaarden van eenzelfde normtype en behorende tot eenzelfde doelstelling
normtype			een verzameling normen van dezelfde soort waaraan toets- en prognose waarde gerelateerd kunnen worden.
normwaarde			waarde waaraan getoetst wordt.
northern european and mediterranean rou- teing instructions	Nemedri		in dit boek, uitgegeven door de Britse Admiraliteit, staan alle gebieden waarin zich nog altijd zeemijnen bevinden, alsmede aanbevolen routes.
Nota Mobiliteit	NoMo
nota waterhuishouding			in de Nota Waterhuishouding wordt een landelijk beleid geformuleerd, waarbij watersysteemdoel- stellingen op elkaar worden afgestemd.
nucleair-biologisch- chemisch en damage control	NBCD
nulfractie			fractie van granulair materiaal met kleine diameter, globaal kleiner dan 10 mm (nulfractie).
nulmeridiaan			referentiemeridiaan, ten opzichte waarvan de lengte van een punt wordt berekend
nulpunt peilschaal			hoogte waarop het nulpunt van de peilschaal is ingesteld.
nul-vlaksverplaatsing	d		de theoretische hoogte waarover het nulvlak (z = 0 m) verplaatst dient te worden zodanig dat de totale schuifspanning van alle ruwheidele- menten op dit niveau samenvalt.
numeriek model			model dat door middel van discretisatie de differentiaalvergelijkingen oplost, die de fysische, chemische en/of biologische processen beschrijven.
numerieke dispersie			dispersie die niet door fysische of chemische eigenschappen van de matrix of getransporteerde stof wordt bepaald, maar optreedt als gevolg van de numerieke oplossing van transportprocessen.
nutsbedrijf			door de overheid gesticht bedrijf dat dienstbaar is aan het verbreiden van nutsvoorzieningen (water, gas, telefoon etcetera).
nuttige reservoircapa- citeit			volume of kubieke capaciteit van een meer of reservoir tussen het normale maximale en minimale operationele niveau.
o2 compensatie diepte			de diepte waarop de hoeveelheid zuurstof geproduceerd door fotosynthese gelijk is aan de zuurstofbehoefte van de ademhaling van planten.
o90	O90		karakteristieke openingsgrootte geotextiel
object			door de mens geproduceerd of gerealiseerd voorwerp, constructie, bouwwerk.
object			functiehomogeen onderdeel van de infrastructuur.
object			voorwerp, zaak of persoon die beschouwd of behandeld wordt als zodanig
object overig			een aanduiding voor een object binnen de zuive- ringsinfrastructuur dat geen directe relatie heeft met het primaire proces.
objectbeheerregime	OBR		uitgebreide toelichting op het beheer en onderhoud bij een bepaald type objecten, inclusief normen en richtlijnen, interventieniveaus en stuurmogelijkheden.
objectcategorie			een verzameling van objecten die in fysiek of functioneel opzicht op elkaar lijken.
objecten en infrastructuur			verzameling van objecten in infrastructuren waarvan in de administratie van het waterschap gegevens worden opgeslagen
objectkwaliteit			de kwaliteit van het uiteindelijk te realiseren eindproduct.
objectsubcategorie			nadere classificatie binnen een objectcategorie die wordt gebruikt om objecten te onderscheiden.
obstakel afstand			kortste afstand tussen de binnenkant van de kantstreep en een obstakel (bij afwezigheid van een kantstreep: de afstand tussen de kant van de verharding en het obstakel)
obstakelbeveiliging			het signaleren van een opstakel op de looprand en de brug uitschakelen
occlusiefront			front dat ontstaat wanneer het langzamer bewegend warmtefront in een depressie wordt ingehaald door het sneller bewegend koufront.
oceaan			verzamelnaam voor de grote wereldzee, die in totaal 70,8% van de aarde omvat
oceanografie			de studie der zeeën.
oefening			geregelde herhaling om vaardigheid of kennis op te doen
oei-leidraad			sinds 2005 hanteert Nederland een nieuwe leidraad bij haar politieke besluitvorming
oesterbank			ondiepe plaats in zee waar men oesters vindt of kweekt.
oesterkor			driehoekig ijzeren raam met een daaraan vastgemaakt ijzeren net, waarmee op oesters wordt gevist.
oever			het gebied op de grens van water en land waar het dynamisch samenspel van land en water plaatsvindt.
oeverconstructie			de grondkerende constructies ter instandhouding van de gronden gelegen aan een waterloop.
oeverlicht			lichten die de begrenzing van de oever markeren.
oeverlijn (theoretisch)			denkbeeldig doorgetrokken oeverlijn van aangrenzende vaarwegvakken waar een vaarweg plaatselijk is verbreed
oeverwal			relatief hoge, zandige delen van rivieroevers.
oeverzone			een oeverzone is een deel van de oever over een nader aan te duiden (variabele) lengte en/of breedte.
off-line koppeling			koppeling tussen modellen waarbij de uitvoer van het ene model pas na het gereedkomen van de berekening voor de gehele simulatieperiode als invoer wordt doorgegeven aan het volgende model.
offshore zone			de zeebodem dieper dan 10 meter
offshore-activiteiten			werkzaamheden buitengaats
olie- en slibscheider			afscheider op basis van opdrijving van stoffen lichter dan het regenwater en bezinking
olie lozing			per ongeluk lozen van olie in waterlichamen.
olieafscheider			toestel om olie af te scheiden in een gas- of vloeistofstroom
olieveldwater			sterk gemineraliseerd grondwater in direct contact met olie- en gasvoorkomens.
oligotraphent			gezegd van planten die voorkeur hebben voor oligotrofe omstandigheden.
oligotrofe meren			diepe, heldere meren met weinig voedingstoffen, weinig organisch materiaal en een hoog opgelost zuurstofpeil.
oligotroof			voedselarm.
oligotroof water			een water dat arm is aan voedingsstoffen en waarin veel soorten aquatische organismen voorkomen, elk in een betrekkelijk klein aantal.
omgekeerd osmose proces			het Omgekeerde Osmose (OO) proces gebruikt een semi-permeabel membraan om opgeloste vaste stoffen, organische stoffen, pyrogenen, submicro colloïdale materie, virussen, en bacteriën van water te scheiden.
omgeving			gebruikelijke of omliggende omstandigheden van temperatuur, luchtvochtigheid etc.
omhullende			een hulplijn waarbinnen alle mogelijke dwarsprofielen van (toekomstige) dijkversterkingen vallen.
omleiden van water			leiden van water van de ene waterloop naar de andere waarbij die waterlopen ofwel natuurlijk of kunstmatig zijn.
omleidingkanaal			kanaal wat gebouwd is om hoogwater stromen om te leiden van een bovenstrooms punt van een beschermd gebied naar een punt benedenstrooms van dat gebied.
omloop			kortsluitleiding in vulleiding
omloopafsluiter			het afsluiten van kortsluitleiding in vulleiding
omlooprichting			aanduiding of de positieve richting van een cirkelvormige raai rechtsom dan wel linksom loopt.
omnivoor			alleseter.
omschakeling van een agrarisch bedrijf			het overstappen van een van de volgende agrarische bedrijfsvormen naar een van de andere: grondgebonden agrarisch bedrijf | niet- grondgebonden agrarisch bedrijf, anders dan een intensieve veehouderij | intensieve veehouderij | glastuinbouwbedrijf
omschrijving			nadere aanduiding omtrent een in de administratie opgenomen object of fenomeen
omslaan			positie waarbij de boot verder dan 90° kapseist en doorgaans ondersteboven komt te liggen.
omslagklasse			het instellen van omslagklassen (en de indeling daarin van gebieden) heeft tot doel een nadere nuancering aan te brengen in het individuele belang van een omslagplichtige bij de water- schapstaak binnen de categorie waartoe die omslagplichtige hoort. Omslagklasse kunnen worden aangemerkt als een nadere verfijning van de kostentoedeling maar ook als een differentiatie van het tarief.
omslagsoort			waterschapsbelasting die geheven wordt over gebouwde en ongebouwde eigendommen die binnen de grenzen van het omslagplichtig gebied van het waterschap zijn gelegen, deze grenzen in het reglement aangegeven.
omvangrijke taak complexiteit			een project wordt gekarakteriseerd met een omvangrijke taak complexiteit als er een significante inspanning of hulpbronnen nodig zijn om het project uit te voeren.
omvormer			apparaat dat gelijkstroom omzet in wisselstroom of omgekeerd.
omwentelingen per minuut	OPM
on scene commander	OSC		schip dat tijdens een reddingssituatie de situatie het best kan overzien en door het RCC wordt aangewezen als OSC.
onafhankelijke factor			een factor behorend tot een ecosysteem, die onafhankelijk is van de ecosysteemontwikkeling, bijvoorbeeld moedermateriaal, klimaat, topografie, biologisch potentieel, tijd.
onafhankelijke variabele			variabele ten opzichte waarvan de veranderingen in een dynamisch systeem worden beschreven
onbemeten aanvoer- gebied			een stroomgebied waarvan de invoer (stroming) metingen voor de modelkalibratie niet beschikbaar zijn.
onderafdichting			een isolatiemethode waarmee beoogd wordt de verontreinigde bodem van onderen af te sluiten voor instromend schoon grondwater en de verspreiding van verontreinigende stoffen naar diepere lagen te voorkomen.
onderbemaling			een plaatselijke verlaging van het polderpeil door middel van bemaling.
onderbroken flikkerlicht	()		de serie flikkeringen van 50 of 60 flikkeringen per minuut wordt regelmatig onderbroken door verduistering.
onderbroken licht	ac		het met dezelfde sterkte schijnende licht wordt regelmatig onderbroken door een plotseling intredende en evenzo eindigende verduistering. waarvan de duur kleiner is dan die van het schijnsel.
onderbroken snelflik- kerlicht	IVQ |
onderbroken stroom			waterloop die alleen afvoert in directe reactie op neerslag of op de afvoer van een onregelmatig stromende bron.
onderbroken ultrasnel flikkerlicht	IUQ		de serie flikkeringen van 240 of 300 flikkeringen per minuut wordt regelmatig onderbroken door verduistering.
onderdeel			beschrijving van een in een bepaald deel van de zuiveringsinstallatie/kunstwerk gebruikt onderdeel
onderdompelen			de handeling waarbij iets onder water wordt gebracht.
onderdrempelberging			de vulling van het rioolstelsel die bij neerslag net geen aanleiding geeft tot het in werking treden van de overstort(en).
ondergrond			de laag bestaande uit moedermateriaal die direct onder het gedeelte ligt wat bodem heet
ondergrond model			een schematische weergave van (een deel) van de ondergrond voor een bepaald gebied
ondergrond modelelement			het basiselement waaruit ondergrondmodellen zijn opgebouwd. Beschrijft de exacte geometrie van de kenmerken volgens de dimensie van het model
ondergrondmodelele- ment eigenschap			een eigenschap die verbonden kan worden met een of meerdere bodemmodel items van een bodemmodel
ondergrondse infiltratie			een ondergrondse infiltratievoorziening bestaat uit een ondergrondse berging, waarin het water door middel van een buis terecht komt. Vanuit de berging kan het water vervolgens in de ondergrond wegzijgen.
onderhoud			maatregelen om de functionele kwaliteit in stand te houden of te herstellen en dus de levensduur van een (object)onderdeel te realiseren c.q. te verlengen.
onderhoud beheer			opstelling en afstemming van het onderhoudsbeleid met WS management/bestuur. Evaluatie van het gevoerde beleid
onderhoud slibverwer- kingsinstallaties			uitvoering van onderhoudswerkzaamheden aan de civieltechnische, bouwkundige, cultuurtechnische, elektrische en mechanische onderdelen van de slibverwer-kingsinstallaties.
onderhoud transport- stelsels			uitvoering van onderhoudswerkzaamheden aan de elektrotechnische, mechanische, civieltechnische, bouwkundige en cultuurtechnische onderdelen van de transportgemalen en - leidingen van het waterschap.
onderhoud zuiveringsinstallaties			uitvoering van onderhoudswerkzaamheden aan civieltechnische, bouwkundige, cultuurtechnische, mechanische en elektrische onderdelen van de zuiveringsinstallaties.
onderhoud/meting planning/uitvoering	Oh.meting plan- ning/uitvo ering		datum dat een onderhoudspakket/Parameter pakket (meting) op een locatie/meetpunt is uitgevoerd
onderhoudmaterieel			materiaal benodigd voor het onderhoud van machines en apparaten
onderhoudsactie			een beheersactie gericht op het onderhoud (van een watersysteem).
onderhoudsdiepte			de diepte tot waarop het profiel van een water gebracht dient te worden op het moment dat de onderhoudsplichtige gaat of verplicht is te baggeren.
onderhoudslocatie	Oh.locatie		locatie waar een onderhoudsmaatregel pakket heeft plaats gevonden. De locatie verwijst naar het object dat de onderhoudsmaatregel ondergaan heeft.
onderhoudsmaatregel	Oh.maatr.		beschrijving van een onderhoudsmaatregel die uitgevoerd moet worden
onderhoudsmaatregel pakket	Oh.maatr. pakket		met een pakket wordt een verzameling van on- derhoudsmaatregelen bedoeld.
onderhoudsplan			plan dat de concrete technische maatregelen beschrijft welke gericht zijn op het blijvend laten functioneren van de waterkering.
onderhoudsplicht	Oh.plicht		de aansprakelijkheid voor onderhoud van bij het waterschap in beheer zijnde objecten, zoals op de leggerbladen of in voorschriften bij ontheffingen is aangegeven.
onderhoudsplichtigen			natuurlijke- of rechtspersonen die verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van waterkeringen, wateren, oevers, werken of bergingsvoorzienin- gen voor water of regenwater.
onderhoudsvak			wegvak of gedeelte van een wegvak dat in zijn geheel wordt meegenomen bij een onderhouds- maatregel
onderkenningproef			proef ter onderkenning van grond, waartoe de volgende bepalingen horen: volumieke massa, soortelijke massa, natuurlijk watergehalte, At- terbergse grenzen, krimpgrens, korrelverdeling, korrelvorm en humusgehalte
onderkoeling			afkoeling van het lichaam tot onder de normale temperatuur
ondersoort			herkenbare en als zodanig beschreven vorm van een soort.
ondersteuningsactie			een beheersactie gericht op de ondersteuning van gebruiksfuncties.
onderstroom			stroming onder de oppervlakte van het water
ondertafel			onderste gedeelte van de taludbekleding (onder Gemiddeld Hoogwater of onder een overgangs- constructie).
onderwater zetten			het gecontroleerd verspreiden van water.
onderwaterschip			dat deel van het schip dat zich onder water bevindt wanneer de boot in het water ligt.
onderwijs, cultuur & wetenschappen	OCW
onderzeebootjager			torpedobootjager die speciaal is ingericht voor de bestrijding van onderzeeboten.
onderzoek naar economische effecten van infrastructuur	OEEI
onderzoeksruimte			ruimte voor het uitvoeren van eenvoudige testen voor procesbeoordeling
ondiep water			hiervan spreekt men wanneer de diepte kleiner is dan de helft van de golflengte
ondiepwatergebied (westerschelde)			gebieden waar de diepte van het water is tussen -2 meter en -5 meter N.A.P.
ondiepwatergetijden			onregelmatige getijden op plaatsen waar de zee zeer ondiep is, zodat de getijgolven vervormd en vertraagd worden en hoog- en laagwater zich niet normaal laten gelden.
ongesorteerd			aanduiding van granulair materiaal waaruit de nulfractie niet is uitgesorteerd.
on-line koppeling			koppeling tussen modellen waarbij deze binnen een simulatieperiode afwisselend operationeel zijn en daarbij elkaars resultaten gebruiken.
onomkeerbaar			wordt in Nederland mee bedoeld de hydromorfo- logische ingrepen die niet teruggedraaid kunnen worden zonder “significante” schade aan ge- bruikfuncties (wonen, scheepvaart) te geven of waarbij mitigerende maatregelen onevenredig duur zouden zijn.
onteigening			ontnemen van eigendom ten behoeve van de overheid ten algemene nutte - tegen schadeloosstelling en onder rechtelijke tussenkomst
ontgassing			het proces waarbij opgeloste gassen uit het wa- terverwijderd worden, door middel van een vacuüm of warmte.
ontgronding			aanduiding voor een plaats waar ontgrondings- activiteiten plaatsvinden of plaatsgevonden hebben
ontgronding			een grond door ontgraving ontdoen van de daarboven liggende materialen.
ontgronding			de erosie van de waterbodem als gevolg van stroming en golfbeweging.
Ontgrondingenwet	Ontgrw		BWBR0002505 Nederlandse regeling van verkeer en waterstaat betreffende de wet op ontgrondingen
ontheffing			schriftelijke toestemming om niet te hoeven voldoen aan een wettelijke verplichting.
ontladen			de vrijlating van een verontreiniging die door een filtermedium werd vastgehouden.
ontluchtingsleiding			buis of stelsel van buizen om te ontluchten
ontpolderde gebieden			poldergebieden waar de bevoegdheden ten aanzien van het waterkwaliteitsbeheer door het waterschapsbestuur zijn overgedragen aan een andere overheid.
ontpolderen			een poldergebied weer teruggeven aan de zee / zeearm waardoor het invloed ondergaat van de getijden.
ontsluitingswater	BRTN-B |
ontsnippering			milieuthema gericht op het verminderen van de versnippering van de ruimte die in het verleden is ontstaan door het aanleggen van doorsnijdingen.
onttrekken			het door middel van een werk halen van water uit een oppervlaktewater, zonder dat het water daarbij in een ander oppervlaktewater wordt gebracht.
onttrekkingsinrichting			inrichting of werk, bestemd voor het onttrekken van grondwater
onttrekkingssysteem			een samengesteld geheel bestaande uit één of meer onttrekkingspunten waarmee het totale voor een locatie vereiste debiet aan de bodem kan worden onttrokken.
ontvangend water			ieder waterlichaam waar onbehandeld afval wordt geloosd.
ontvangstplicht			op gronden gelegen aan wateren, waarvan het onderhoud geschiedt door of onder toezicht van het waterschap, moet de specie worden ontvangen.
ontwaterd slib			al het slib dat in de rwzi's wordt geproduceerd, wordt uiteindelijk ontwaterd in een filterpers. In een filterpers wordt zo veel mogelijk van het aanwezige water uit het slib geperst. Hierna spreekt men over ontwaterd slib. Andere vormen van slibontwatering zijn drogen of centrifugeren. De totale volumevermindering van het actief slib door indikking en ontwatering is ongeveer een factor 60.
ontwateren			de scheiding van water van slib, om een massieve slibkoek te maken.
ontwatering			de afvoer van water uit percelen over en door de grond en eventueel door drainbuizen en greppels naar een stelsel van grotere waterlopen.
ontwateringkarakteris- tiek			verband tussen de specifieke grondwaterafvoer en de gemiddelde grondwaterstanddiepte in een aangegeven gebied.
ontwateringsysteem			het systeem dat de afvoer van water mogelijk maakt
ontwerp			project waarbij modelstudies gebruikt worden voor ontwerpdoeleinden.
ontwerp capaciteit			maximale afvoer van water waarvoor een bepaald afvoerkanaal is ontworpen
ontwerp hoogwater			hoogwater hydrograaf of instantane piek afvoer die aangenomen wordt bij het ontwerp van een hydraulisch kunstwerk of reguleringswerk met in acht neming van economische en hydrologische factoren.
ontwerp storm			hoeveelheid en verdeling van de regen zoals toegepast over een bepaald afwateringsgebied.
ontwerpafslaglijn			regressielijn door een reeks van afslagpunten.
ontwerpafslagzone			gedeelte van het duingebied dat tijdens ontwer- pomstandigheden (ontwerpstormvloed) zal afslaan.
ontwerpfrequentie			de maximale frequentie waarmee een dijkvak niet meer voldoet aan het veiligheidscriterium.
ontwerpkwaliteit			het voldoen aan ontwerpcriteria bij gebruik van vastgestelde uitgangspunten en randvoorwaarden.
ontwerpleidraden	OR
ontwerppeil			extreme hoogwaterstand met een voorgeschreven overschrijdingsfrequentie. Deze frequentie varieert langs de Nederlandse kust tussen 1/2000 per jaar en 1/10.000 per jaar
ontwerppeil			toetspeil vermeerderd met de verwachte water- standstijging (inclusief NAP-daling) tot aan het eind van de ontwerplevensduur (planperiode).
ontwerpstormvloed			zeer zware storm waarbij een juist veilig dwarsprofiel van een duinenkust net niet doorbreekt. De toelaatbare bezwijkkans van een duinenkust met een primaire waterkeringfunctie is gelijk aan 1/10 maal de gemiddelde jaarlijkse overschrijdingskans van het ontwerppeil.
ontwerpvak			een deel van het projectgebied waarvoor geldt dat de eisen en kenmerken in lengterichting bij benadering constant zijn.
ontwerpwaarde			de in het ontwerp te hanteren waarde van een belasting- of sterkteparameter
ontwikkelingsprogramma regionale waterkeringen	ORW
ontwikkelings- schets2010 schelde- estuarium	OS2010		een plan met daarin een samenhangend pakket van maatregelen en projecten voor de ontwikkeling van het Schelde-estuarium op korte en middellange termijn (2010).
onverzadigde zone			deel van de bodem waarin de poriën niet of partieel met water zijn gevuld, exclusief de capillaire zone.
onvoldoende			resultaat van de toetsing als aangetoond is dat de waterkering op de peildatum niet voldoet aan de veiligheidsnorm.
onvolkomen put			een verticale put waarvan het filter niet het gehele watervoerende pakket beslaat.
onweer			geluid dat wordt geproduceerd wanneer het bliksemt.
onweersbui			lokale atmosferische storing die gepaard gaat met weerlicht, onweer en zware regenval, vaak met sterke windstoten en soms met hagel.
onzekerheid analyse			onderzoek waarbij de onzekerheid in de waarden van modeluitvoer van een modelberekening in een gekalibreerd model gekwantificeerd worden.
oogdouche			veiligheidshulpmiddel voor het spoelen van ogen
oorlogshaven			een haven van het Min. van Defensie.
op basis van sociale prijzen berekend economisch kortingspercentage			het sociale kortingspercentage wordt gebruikt door overheidsinstanties om toekomstige baten en kosten van publieke projecten te verdisconteren.
op stapel staan			zegt men van een schip dat in aanbouw is.
opbarsten			bezwijken van de grond, door het ontbreken van verticaal evenwicht in de grond, onder invloed van wateroverdrukken
opbolling	m		het maximale hoogteverschil tussen de grondwaterspiegel en het al of niet horizontale vlak door de waterspiegels van de leidingen.
opbolling			het maximale hoogteverschil tussen het peil in de ontwateringmiddelen en de grondwaterstand daartussen in een afvoersituatie.
opbreken (van ijs)			het proces van het vernietigen van het ijsdek op een wateroppervlak als gevolg van seizoensma- tige opwarming.
opbrengstcoëfficiënt	SY		de hoeveelheid water per volume-eenheid van de bodem die, uitgaande van de verzadigde toestand, onder invloed van de zwaartekracht wordt gedraineerd, als daarbij een periode van voldoende lengte in acht wordt genomen.
opdrachtgevende instantie			het project of de organisatie of de afdeling welke opdracht tot het verrichten van waarnemingen heeft gegeven.
opdrachtgever			organisatorische eenheid die opdracht geeft voor het uitvoeren van activiteiten dan wel het leveren van producten of diensten.
opdrijfzone			de zone achter de dijk waar de grenspotentiaal wordt bereikt bij maatgevende omstandigheden.
opdrukveiligheid			verhouding tussen het gewicht van het afdekkend pakket slecht doorlatende lagen (klei/veen) en de opwaartse waterdruk direct er onder, uitgedrukt in de parameter ‘n'.
open boot			klein vaartuig, zoals een jol of een sloep, dat binnen het dolboord van boven geheel open is.
open keerhoogte			de kerende hoogte van de kaden langs het achterliggende (binnen)watersysteem wanneer dit bij open afsluitmiddel in directe verbinding staat met het buitenwater.
open keerpeil			buitenwaterstand welke bij open afsluitmiddel nog juist niet tot een ontoelaatbaar instromend volume buitenwater leidt.
open ruimte			het deel van het oppervlak dat niet door de toplaagelementen wordt bedekt.
open seizoen			de periode (meestel 15 april - 15 oktober) waarin werkzaamheden aan waterkeringen onder voorwaarden kunnen worden uitgevoerd.
open source software			software waarvan de programmacode, onder voorwaarden, gratis beschikbaar is
open steenasfalt			een warm bereid asfalt met een mengsel van grof en uniform gegradeerd steenslag en een ondermaat aan asfaltmastiek, dat een hoog percentage holle ruimte heeft
open verharding			de oppervlakte van de open verharding van het afvoerend oppervlak dat op de vrijvervalleiding loost
openbaar hemelwater- stelsel			voorziening voor de inzameling en verdere verwerking van afvloeiend hemelwater, niet zijnde een openbaar vuilwaterriool, in beheer bij een gemeente of een rechtspersoon die door een gemeente met het beheer is belast
openbaar lichaam			overheidslichaam dat is belast met een deel van de publieke zorg in de samenleving.
openbaar ontwate- ringsstelsel			voorziening voor de inzameling en verdere verwerking van grondwater, niet zijnde een openbaar vuilwaterriool, in beheer bij een gemeente of een rechtspersoon die door een gemeente met het beheer is belast
openbaar vuilwaterri- ool			voorziening voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater, in beheer bij een gemeente of een rechtspersoon die door een gemeente met het beheer is belast
openingscriterium			het peil, waarbij en waaronder, bij de verwachting dat dit peil nier meer overschreden wordt, een stormvloedkering geopend dient te worden
openingspeil			waterstand waarbij, na een hoogwater, de af- sluitmiddelen van een waterkering mogen worden geopend
operationeel beheers systeem	OBS		geautomatiseerd systeem voor het operationeel beheer, met vooral statische informatie over de toestand van het systeem en de werkzaamheden die moeten gebeuren.
operationeel criterium			maatgevende belasting, behorende bij de wettelijke veiligheidsnorm.
operationeel management			project waarbij uitvoering in real-time komt kijken.
operationeel team			team van deskundigen/coördinatoren die de crisis/calamiteit vanuit het coördinatiecentrum vooral met betrekking tot het effectgebied laat bestrijden
operationeel team lid (calamiteit)			de functionaris die deel uitmaakt van het operationeel team dat is samengesteld voor een bepaald calamiteitscenario.
operationele monitoring	OM
operationele relatie			relatie tussen plant en standplaatsfactor, die verloopt zonder tussenschakeling van andere factoren, zoals onder meer vochtbeschikbaar- heid, stikstof- en fosforconcentratie.
opgaand tij			wanneer stroom en wind tegengestelde richtingen uitgaan.
opgaande flank			deel van een hydrograaf waarin de afvoer toeneemt naar de piek.
opgeloste lucht flotatie			een procedure van uitgelokte flotatie met zeer fijne luchtbellen of 'micro bubbels', van 40 tot 70 micron.
opgeloste zuurstof	DO		de hoeveelheid zuurstof opgelost in water.
opgezet peil			een tijdelijke verhoogde waterstand in een afgesloten peilgebied ter verdeling van het verval dat over de waterkering optreedt
ophaalbrug			brug met één val, draaibaar om een horizontale as, waarbij de ballast en de val een veranderlijke stand hebben t.o.v. elkaar.
ophoogschema			een tijdschema volgens welke men voornemens is het ophogen uit te voeren. Hierin zal in het bijzonder worden aangegeven welke laagdikten in welk tijdsbestek zullen worden aangebracht en welke wachttijden in acht genomen zullen moeten worden.
ophoogtempo			dit geeft aan het aantal meters uit het ophoog- schema dat per tijdseenheid zal worden aangebracht
ophoogzand			natuurlijk zand gebruikt voor ophoging en aanvulling in de weg- en waterbouw, ophoging van bouwterreinen etc.
opleggen			het (tijdelijk) uit de vaart nemen van een schip
opleveringstolerantie			de marge van de afmetingen waarbinnen het werk moet worden opgeleverd.
oplopen			een ander schip inhalen en voorbijvaren
oplosbaarheidsproduct			het product van de concentraties van de ionen in een verzadigde oplossing.
oplossing			toestand waarin een opgeloste stof homogeen gemengd is met een vloeibaar oplosmiddel.
opmerking			een algemene opmerking omtrent een fenomeen of object
opnamesnelheid			de snelheid waarmee een bepaalde stof uit een medium wordt opgenomen in een ander medium
opnemingsvaartuig			schip van de hydrografische dienst, waarop met behulp van een uitgebreid arsenaal aan navigatiemiddelen waarnemingen worden gedaan, die op zeekaarten worden verwerkt.
oppervlakbehandeling			een dichtingslaag en/of een slijtlaag op een bekleding van asfaltbeton
oppervlakkige afvoer			horizontaal transport van grondwater in een ondiepe verzadigde laag.
oppervlakte	OPPVTE		afmetingen van een tweedimensionaal gebied
oppervlakte afvoer			afstroming van neerslag die optreedt over het grondoppervlak (met inbegrip van verharde oppervlakken).
oppervlakte snelheid			snelheid van water aan het wateroppervlak.
oppervlakte verhang methode			methode voor het schatten van de afvoer door het toepassen van een open-leiding hydraulische formule.
oppervlakte water informatie systeem	OWIS
oppervlaktedelfstoffen			delfstoffen die voorkomen in de bodem (land- en waterbodems) en die kunnen worden gewonnen zonder dat ondergrondse mijnbouw nodig is.
oppervlaktestromen			stromen die zich aan de oppervlakte van het water bevinden, in tegenstelling tot dieptestro- men.
oppervlaktewater
oppervlaktewaterli- chaam			die eenheid waarop getoetst moet worden of er aan de (KRW) doelstellingen voldaan wordt.
oppervlaktewatertoe- stand			de algemene aanduiding van de toestand van een oppervlaktewaterlichaam, bepaald door de ecologische of de chemische toestand ervan, en wel door de slechtste van beide toestanden -
opschalen			het veranderingsproces tijdens een ramp van het functioneren van het bestuur, de parate diensten en de gemeente, vanuit de dagelijkse situatie naar één regionale organisatievorm waarmee een ramp multidisciplinair wordt bestreden. De opschaling is uitgewerkt
opschaling			mechanisme van vergroten van coördinatie, beheersing en besturing (GRIP)
opschoonslag			het (deels) verwijderen van mors dat achtergebleven is bij het baggeren van de waterbodem met een nauwkeurige en milieuvriendelijke baggertechniek dan wel het zorgvuldig (na)baggeren van de bodem vóór oplevering.
opslag bassin			reservoir dat de piekafvoer van een stroom reduceert door tijdelijke opslag.
opslaginrichting			inrichting voor het tijdelijk doen verblijven van afvalstoffen (verontreinigde grond)
opsporing en redding	SAR		naam van een in 1979 in Hamburg gesloten verdrag dat de reddingsorganisatie op mondiaal niveau regelt.
opstal			betrekking hebbend op het boven de grond gebouwde
opstapkapitein			plaatsvervangende kapitein die onderweg aan boord komt.
opstapper			iemand die de plaats inneemt van een bemanningslid dat niet meer beschikbaar is.
opstapper			schepeling die wel een arbeidsovereenkomst met de reder is aangegaan maar door tijdgebrek nog niet op de monsterrol staat.
opstelruimte			afmeerruimte bij een sluis waarin schepen zich moeten opstellen om met de eerstvolgende schutting meet te kunnen
opstijgsnelheid			de snelheid waarmee de duiker of onderzeeboot naar de oppervlakte komt.
opstroomkolom			in een opstroomkolom worden deeltjes gescheiden op grond van de snelheid waarmee ze in water bezinken.
opstuwen			door een stuw, een waterkering tegenhouden.
optimaal ontwerp			systeem ontwerp gebaseerd op de keuze of combinatie van de juiste variabelen zodat een zekere objectieve functie (zoals de netto opbrengst) gemaximaliseerd kan worden op basis van de ontwerpeisen.
optimale grond- en oppervlaktewaterre- gime	OGOR
optimalisatie afvalwater systeem	OAS
opvarenden			allen die zich aan boord bevinden, met uitzondering van de kapitein.
opwaaiing			mate van de verhoging van het peil onder invloed van de wind.
opwaaiing			verhoging van het peil onder invloed van de wind.
opwarm periode			periode gebruikt voor het initialiseren van het model.
opwas			in buitenwater (zeewater) opgekomen stuk grond of plaat, geheel door water omringd.
opzet			wijze waarop iets georganiseerd wordt.
orbitaalbeweging			de beweging die waterdeeltjes doorlopen tijdens een golfbeweging
orbitaalsnelheid			de baansnelheid die een waterdeeltje heeft ten gevolge van een orbitaalbeweging
orde			naam van de grotere afdelingen van dieren of planten waartoe families verenigd worden.
ordonnans			iemand die belast is met het overbrengen van bevelen, rapporten enz. van en naar zijn superieuren
orgaan			deel van een taxon of van een taxon in een bepaald ontwikkelingsstadium dat door zijn bouw, samenstelling en/of functie te onderscheiden is van de overige delen.
organisatorische eenheid			groep binnen een organisatie die een gezamenlijk doel nastreeft
organisch			stoffen waaruit levende wezens zijn samengesteld
organisch koolstof			koolstof die voorkomt in de organische materie.
organische materialen			verbindingen van koolstof, waterstof en andere elementen met een ketting of ringvormige structuur met uitzondering van koolstofmonoxide, koolstofdioxide, koolstof zuren, metallische car- biden, metallische carbonaten en ammonium carbonaat.
organische stof			materiaal waaruit levende en dode organismen zijn opgebouwd en dat door micro-organismen kan worden afgebroken.
organisme			levend biologisch wezen.
organoleptisch			hieronder verstaat men datgene wat men met de zintuigen (reuk, zicht) kan waarnemen.
organotin (verbindingen)			verzamelnaam voor organische tinverbindingen, waarvan die met butyl- of fenyl-groepen het meest worden toegepast.
o-ring			rubber ringetje in de gleuf van de afsluiter
orkaan			zeer krachtige storm met windkracht 12, die dikwijls plotseling van richting verandert.
ornament			decoratief element
orthometrische hoogte			hoogte van een punt ten opzichte van de geoïde - wordt gemeten met behulp van waterpassen
oscillerende stroming			een stromingsbeeld dat in de tijd gezien sinusvormig is
oslo-parijs verdrag	OSPAR		verdrag inzake bescherming Atlantische oceaan
osmose			het passeren van watermoleculen door een semi-permeabel membraan die twee waterige oplossingen met verschillende concentratie scheidt.
osmotische druk			de druk die moet worden uitgeoefend op de meer geconcentreerde oplossing om de doorvoer van watermoleculen vanuit de minder geconcentreerde oplossing te voorkomen.
ospar			verdrag van Oslo en Parijs ter bescherming van de Atlantische Oceaan en de Noordzee.
otolieten			gehoorbeentjes te vinden t.h.v. het evenwichtsorgaan in de kop van een beenvis
ouderdom (van het water)			resulteert in de ouderdom van het water bij iedere tijdstap voor iedere netwerk node, uitgaande van een initiële ouderdom van nul bij de start van de simulatie.
oudland			de gebieden die als eerste bedijkt werden in Zeeland / Vlaanderen (vanaf ongeveer 1100 na Chr.)
overbelasting			het overschrijden van het vastgestelde overslag- criterium.
overbelasting			het te zwaar belasten, meer belasten dan de normale spanning, breukvastheid, het prestatievermogen enz. toelaat
overbevissing			het vangen van meer vis uit een bepaald visge- bied dan verantwoord is voor het behoud van de visstand, doorgaans als gevolg van een overcapaciteit van de visserijvloot.
overconsolidatie			het verschijnsel dat grond is geconsolideerd bij een hogere spanning dan in situ aanwezig is (grensspanning ligt hoger dan in-situ spanning).
overdiep			meer dan diep genoeg om er te kunnen varen.
overdijking			een dijk een dusdanige hoogte geven dat deze praktisch niet kan overstromen opdat er elders langs dezelfde waterloop lagere dijken zijn die eerder overstromen waardoor het water in de polders geborgen wordt
overdrachtsfunctie			mathematische vergelijkingen en hulpmiddelen die verantwoordelijk zijn voor de overdracht van de effectieve regenval binnen een stroomgebied ten opzichte van de uitlaat.
overeengekomen lage afvoer	OLA		de afvoer bij een peilschaal die tijdens een langjarige periode over een gemiddelde van twintig dagen per jaar zonder ijsgang niet wordt onderschreden.
overeengekomen lage rivierstand	OLR		de standen, die langs de Rijntakken optreden bij een Bovenrijnafvoer van 984 m3/s, bepaald met behulp van de geldende afvoerkromme Lobith en de geldende betrekkingslijnen.
overeengekomen lage waterstand	OLW		het reductievlak der Nederlandse kaarten voor het benedenrivierengebied, waarvan de onder- schrijdingfrequentie een geleidelijke overgang vormt van die van de overeengekomen lage rivierstand der bovenrivieren en het laaglaagwaterspring aan de riviermond.
overeenkomst			obligatoire verbintenisscheppende, meerzijdige rechtshandeling in de vorm van een wilsover- eenkomst tussen twee of meer partijen gericht op het in het leven roepen van verbintenissen.
overerving			iedere subklasse erft alle eigenschappen (kenmerken, associaties en gedrag) van zijn superklasse
overgang			relatief kort en ondiep stuk rivier tussen bochten.
overgang of dynamische ijking			de kalibratie van een model aan de hand van hydrologische omstandigheden die dynamisch in de tijd variëren, inclusief veranderingen in de aquifer berging.
overgangsconstructie			constructie die tot doel heeft om twee verschillende bekledingsconstructies op elkaar aan te sluiten.
overgangsgebied			gebied waar de MHW standen op de rivier beïnvloed worden door twee onafhankelijke hydraulische bedreigingen
overgangswater			een oppervlaktewaterlichaam in de nabijheid van een riviermonding dat gedeeltelijk zout is door de nabijheid van kustwateren, maar dat in belangrijke mate door zoetwaterstromingen wordt beïnvloed -
overgelaten water			overtallig water die de natuurlijke begrenzing van een oppervlakte of grondwater reservoir overstroomt.
overhang			die gedeelten van de romp die in lengterichting buiten het voorste en achterste punt van de waterlijn steken, dus boven water hangen.
overhoogte			het verschil tussen de kerende hoogte en de minimale vereiste kerende hoogte.
overhoogte			de extra aan te brengen hoeveelheid grond, met als doel om na zetting van de ondergrond en de klink van het dijklichaam het gewenste profiel te bereiken.
overhoogte (totale)			extra hoeveelheid grond die wordt gevormd door de overhoogte en de extra overhoogte
overige overeenkomst			overeenkomsten die niet kunnen vallen onder de al onderscheiden soorten
overlaat met brede kruin			stuw met een horizontale of bijna horizontale, aanzienlijke, kruin in de richting van de afvoer.
overlaat ontwerp hoogwater			hoogwater gebruikt voor het ontwerp van een overlaat.
overlaat ontwerp niveau			maximale hoogwaterafvoer die kan worden doorgelaten zonder schade of serieus risico aan de stabiliteit van kunstwerken te veroorzaken.
overleg adviserende partijen	OAP
overligger			schip dat niet met de eerste schutting na aankomst bij de sluis meekan en dus een schutcyclus moet wachten
overligmaatregelen			de maatregelen bij de uitvoering van werken om de veiligheid tegen overstroming in het gesloten seizoen zeker te stellen.
overligtijd			tijdsperiode ingaand op het moment dat de in- vaardeuren van de sluis sluiten en eindigt als de schuttijd voor het desbetreffende schip begint
overlopen			voor een ander schip langs varen.
overlopen			het verschijnsel waarbij water over de kruin van de dijk het achterland in loopt omdat de te keren waterstand hoger is dan de kruin.
overnachtingplaats			ligplaats die de scheepvaart gelegenheid biedt te overnachten
overschenker			wordt gebruikt om de bovenste laag van een vloeistof af te schenken nadat het zwaarste materiaal (een vaste stof of een andere vloeistof) bezonken is.
overschepen			van het ene in het andere schip overladen van lading.
overschrijdingsfre-
overschrijdingskans			de kans, dat binnen een zekere tijdsduur de waarde van een parameter op een locatie een bepaalde drempel (bijvoorbeeld de ontwerpwa- terstand) overschrijdt.
overschrijdingslijn			een grafiek waarin wordt aangegeven met welke frequentie een bepaalde parameter wordt overschreden
overschuiving			actieve maatregel om de zeereep mechanisch landwaarts te verplaatsen.
overslagdebiet			volume water dat per strekkende meter per seconde door de golfbeweging over de buitenkruinlijn slaat.
overstort gebeurtenis			overstortingen welke gelijktijdig plaatsvonden behorende tot hetzelfde gemaal
overstortfrequentie volgens regenreeksbe- rekening			het theoretisch gemiddeld aantal keren dat per jaar een overstorting plaatsvindt bepaald op basis van een hydraulisch modelberekening met een meerjarige regenreeks
overstorthoogte			het verschil in hoogte tussen de bovenwaterstand en de kruin van een kunstwerk
overstorting			beschrijving primaire rekenresultaten d.m.v. tijdsafhankelijk verloop van de debieten van de overstorten, de uitlaten en de gemalen
overstromingsbereke- ning			berekening om de overstroming en verspreiding daarvan te bepalen
overstromingsgevaar			gevaar aangaande het optreden van een overstroming
overstromingsmodel			gemodelleerde weergave van de mogelijk loop der gebeurtenissen ten behoeve van berekenen
overstromingsscenario			variant van een reeks mogelijke gebeurtenissen
overstromingsvlakte			het platte of bijna platte land langs een rivier of beek dat bedekt is met water tijdens een overstroming.
overstromingswater			water afkomstig van de overstroming
overstuiving			proces waarbij door de wind zand landwaarts wordt verplaatst (al dan niet doelbewust).
overtreding			het schenden van een gebod of verbod uit een reglement of wet.
overzichtskaart			documentatie, waarop de ligging van de primaire waterkering staat aangegeven.
oxidatie			proces waarbij elektronen worden onttrokken. (verhoging van positieve lading)
oxidatiebed			tank gevuld met lavastenen of kunststofelemen- ten voor de biologische zuivering van afvalwater
oxidatiereductie potentieel			het elektrische potentieel dat vereist is om elektronen van een oxidant over te dragen naar een reductant.
oxidatiesloot			tank in de vorm van een sloot waarin een bacte- riemassa onder zuurstofrijke omstandigheden omzettingen in afvalwater bewerkstelligt
oxideren			zich met zuurstof verbinden, een zuurstof verbinding doen ontstaan
oxisch			met vrij opneembare zuurstof
ozon			een onstabiel oxiderend agens, dat uit drie zuurstofatomen bestaat en gevonden kan worden in de ozonlaag van de atmosfeer.
ozongenerator			een apparaat dat ozon opwekt door een voltage door een ruimte die gevuld is met zuurstof te sturen.
ozonlaag			laag in de stratosfeer, tussen de 20 en 40 km hoog, die een betrekkelijke kleine hoeveelheid ozon bevat. Deze laag beschermt ons tegen de schadelijke ultraviolette (UV) zonnestraling.
paaien			paren en kuit schieten bij vissen.
paal			droogvallend haventje.
paaltjes pikken			als de voorsteven van het schip tijdens het stampen in een neergaande beweging niet in een golfdal terecht komt, maar op een tegemoetkomende golf slaat, veroorzaakt dit een schok door het hele schip.
paard van marken			bekendste vuurtoren van het IJsselmeer.
pakijs			op en over elkaar geschoven drijfijs.
pakket inhoud			inhoud van een onderhoudspakket of waarne- mingspakket ten behoeve van planning en uitvoering.
pakket inhoud meting			combinatie van een waarnemingssoort en een waarnemingspakket tot een uit te voeren pakket inhoud
pakket inhoud onderhoud			combinatie van een onderhoudsmaatregel en een onderhoudmaatregelpakket tot een te plannen en uit te voeren pakket inhoud
pakketboot			in geregelde dienst varend schip voor het vervoer van personen, post en stukgoederen.
pakkingdichtheid			dichtheid (van zand)
pampus			zandbank voor Amsterdam.
pan pan			spoedsein, onder andere voor op de binnenwateren, waar MAYDAY niet mag worden gebruikt.
pan verdamping	Epan		de verdampingssnelheid uit een verdampingspan.
panamawiel			door een rondsel in beweging gebracht tandwiel in het bewegingsmechanisme van sluisdeuren.
pand			het deel van een kanaal met hetzelfde waterpeil tussen twee sluizen.
panelen			een segment van een dichtwand dat in één keer wordt gemaakt. Een paneel kan uit meerdere (graaf)snedes bestaan.
pannenkoekijs			ijsschotsen (schotsjes) die door, onder invloed van wind, tegen elkaar te botsen een ronde vorm en iets opstaande randen hebben gekregen.
papijs			brijachtige ijsmassa ontstaan uit opdrijvend grondijs vermengd met sneeuw.
paraboolduin			een paraboolvormig duin, waarvan de punten naar de richting van de wind wijzen.
parachutefakkel			optisch noodsignaal
parallelliteit eis (hellingsensor)			vraagt om de as waarin of waarvan de helling wordt gemeten fysiek parallel te zetten aan de assen van een ander stelsel.
parameter			een coëfficiënt die de grootte van een systeem- kenmerk aangeeft. Hierbij kunnen twee soorten parameters worden onderscheiden: een harde parameter en een zachte parameter.
parameter			een eigenschap van een systeem, medium, organisme of object die kan worden gemeten of bepaald.
parameter			coëfficiënt in een model, formule of andere relatie die gevarieerd mag worden om deze toe te passen op specifieke gevallen.
parameter coëfficiënt			parameter afhankelijke coëfficiënt die wordt gebruikt voor de berekening van een parameter.
parametergroep			door een gebruiker samengestelde groep parameters, die voor presentatie-doeleinden gebruikt kan worden.
parametertype			het type parameter dat wordt gekenmerkt door de grootheid, de periode, de additionele indicatie en de bewerkingsmethode (formule van berekenen).
parametertype coëfficiënt			parametertype afhankelijke coëfficiënt die wordt gebruikt voor berekening van een parameter.
parametrisatie			activiteiten die karakteristieke systeemeigen- schappen omzetten naar model parameters.
parasiet			een organisme die zijn voeding haalt uit de weefsels van een ander organisme en hiervan profiteert ten koste van de gastheer.
parceltanker			tanker met een gecompliceerd leidingensysteem en tanks van roestvrij staal, die soms wel vijftig verschillende soorten aardolieproducten of chemicaliën kan vervoeren.
parkeerdichtheid			het aantal voertuigen dat per oppervlakte daar geparkeerd kan zijn (indicatie vervoerstroom)
parkeerterrein			terrein bestemd voor het parkeren van voertuigen
parshall meetgoot			verbeterde Venturi goot voor het bepalen van het debiet in open leidingen.
parsimonie			het zo veel mogelijk simplificeren van een conceptueel model terwijl het nog wel voldoende complexiteit behoudt om het fysische systeem en zijn gedrag adequaat weer te geven.
participatie			het meepraten en meedenken van betrokken actoren over de uitvoering van bodemonderzoek of bodemsanering
particuliere haven			een niet-overheid haven.
partiële differentiaalvergelijking			differentiaalvergelijking met meer dan één onafhankelijke variabele.
partiële druk			die druk van een gas in een vloeistof die in evenwicht is met de oplossing.
partiele economische optimalisatie			behandelt het optimale gedrag van individuen of een enkele economische sector.
partiële factor			een factor waarmee een representatieve waarde vermenigvuldigd (of gedeeld) wordt ter verkrijging van de rekenwaarde. De partiële factoren dienen om onzekerheden in belastingen, materiaaleigenschappen, rekenmethoden, gevolgen van falen en de overschrijdingskans van grens- toestanden in rekening te brengen.
parts per billion	ppb		een eenheid van een concentratie-equivalent tot Jg/L
parts per million	ppm		concentratie van een stof, in delen per miljoen.
passage			overtocht met een schip.
passagieren			ter ontspanning de wal opgaan.
passagiersschip			elk schip dat door de eigenaar bestemd is om meer dan twaalf passagiers te vervoeren, dan wel een schip dat meer dan twaalf passagiers vervoert.
passantenhaven			verzameling ligplaatsen die recreatievoertuigen de mogelijkheid bieden hun reis tijdelijk te onderbreken en/of te overnachten
passeertijd			de vertraging die een schip oploopt bij het passeren van een sluis, samengesteld uit wachttijd, schuttijd en overligtijd
passende beoordeling			een beoordeling die moet worden opgesteld indien negatieve significante effecten niet uitgesloten kunnen worden.
passevolant			iemand die bij de monstering het vereiste aantal bemanningsleden moet volmaken, maar in werkelijkheid niet meevaart.
passief beheer			het hanteren van juridische instrumenten als wetgeving, verlenen van vergunningen en ontheffingen, het uitvoeren van een schouw.
passieve gronddruk			de maximaal optredende horizontale druk, die de grond uitoefent, wanneer een verticale wand in zijn geheel verticaal in de richting van het grond- lichaam wordt verplaatst
passieve gronddrukco- efficiënt			hoogst mogelijke verhouding tussen horizontale en verticale spanning (b.v. direct achter een wand die naar het grondmassief toe beweegt).
pasteurisatie			de eliminatie van micro-organismen door hitte voor een bepaalde tijd toe te passen.
patchtest			meting ter controle op roll, pitch, yaw en delay / tijdverschil voor een multibeam echolood
patentluiken			stalen luikdelen in de vorm van pontons, die met scharnieren aan elkaar zijn bevestigd, op rollen lopen en mechanisch geopend en gesloten kunnen worden.
pathogenen			ziekteverwekkende organismen
patroon tijdstap			specificeert de tijdsduur tussen iedere patroon- verandering.
patroonpenetratie			penetratie met asfalt of beton van een breuksteenbekleding over een deel van het oppervlak.
pavoiseren			het met rijen vlaggen versieren van schepen.
peil (tussen de oevers)			waterstand waarbij van een waterloop juist de natuurlijke oevers overstromen.
peil laagste overstortdrempel			peil laagste overstort drempel t.o.v. N.A.P.
peilafwijking			een ontheffing die van toepassing is voor een afgebakend gedeelte van een oppervlaktewater waarvoor een van het vigerende peilbesluit afwijkende waterstand wordt nagestreefd
peilbeheer			vaststellen en handhaven van waterstanden in rivieren, beken en sloten.
peilbesluit			bestuurlijk besluit met betrekking tot de te handhaven waterhoogte in waterlopen
peildatum			datum, vastgesteld door de Minister van Verkeer en Waterstaat, waarop de toetsing van de primaire waterkering betrekking heeft. De (verwachte) toestand op de peildatum wordt getoetst.
peildatum			elk van twee of meer tijdstippen waarop een vergelijkende bepaling plaats heeft
peilgebied			een cluster van afwateringsgebieden waarin één en hetzelfde peil wordt nagestreefd.
peiling			de hoek ten opzichte van het kompasnoorden, waarin een voorwerp wordt waargenomen.
peilput			algemene term voor een constructie met een grote diameter, waarin de grondwaterstand of stijghoogte kan worden gemeten.
peilschaal			gegradueerde schaal die gebruikt wordt voor het aangeven van de waterstand in een waterli- chaam.
peilschaal referentie- vlak			hoogte van het nulpunt van de peilschaal ten opzichte van een bepaald datumniveau.
peilstation			radiostation dat seinen voor radiopeiling uitzendt.
peilverlaging			het verlagen van de waterstand in een bekken.
pelagisch			letterlijk: de diepzee betreffend, wordt gezegd van een organisme dat in de bovenste of middelste waterlagen leeft, maar niet op de bodem
pelagische vissen			vissen die in de hele waterkolom zwemmen, dikwijls tot dicht bij het oppervlak
pendulaire zone			dat gedeelte van de grond waar door capillaire opstijging alleen ter plaatse van de aanrakingspunten van de korrels nog water aanwezig is.
pendulummeter			instrument waarop de hoek kan worden afgelezen, die een draad waaraan een in het water ondergedompeld lichaam hangt, maakt met de verticaal.
penetratie (van bitumen)			de getalwaarde van de indringing, uitgedrukt in eenheden van 0,1 mm, van een standaard naald die verticaal op het oppervlak van een bitumineus materiaal is geplaatst onder gespecificeerde condities van temperatuur, belasting en tijd
penetratie-index			een maat voor de temperatuurafhankelijkheid van de viscositeit van bitumen
penetratiemortel			een bindmiddel dat in de holle ruimten tussen de verschillende elementen van een bekleding kan worden aangebracht om de samenhang tussen de elementen te vergroten
pentachloorfenol	PCP		chemicalie die gebruikt wordt in desinfectanten, herbiciden, ontbladeringsmiddelen, termieten- verdelgingsmiddelen, houtveredelingmiddelen etc.
perceelaansluitleiding			leiding die een aansluitpunt van een perceel verbindt met een inlaat waardoor afvalwater uit het perceel kan worden afgevoerd.
percentiel rekenwaarde			de waarde waarvoor geldt dat x% van de meetwaarden een waarde heeft die kleiner dan of gelijk is aan deze waarde. Als deze waarde tussen twee meetwaarden in valt, wordt lineair geïnterpoleerd.
perfecte voorspelling scenarion			test scenario waarin toekomstbepalende variabelen perfect bekend worden verondersteld.
perfluor-1- butaansulfonaat			Afzonderlijke stof behorende tot de perfluoralkyl- sulfonaat verbindingen
perfluor-1- hexaansulfonaat			Afzonderlijke stof behorende tot de perfluoralkyl- sulfonaat verbindingen
perfluor-1- octaansulfonaat			Afzonderlijke stof behorende tot de perfluoralkyl- sulfonaat verbindingen
perifere weerstand	P		de weerstand die het grondwater in een gebied ondervindt bij de stroming van of naar de omgeving.
perigeum			de positie waarin de maan het dichtst bij de aarde staat.
periode			bepaalde tijdsduur.
periodiek onderhoud	gebruiks- duurafhan kelijk onderhoud		de gevolgschade is groot, maar er is een redelijke mate van zekerheid over het faaltijdstip | vervanging vindt preventief plaats na een bepaalde periode van functioneren
periodiek systeem			rangschikking van elementen in volgorde van oplopend aantal atoomnummers, gemaakt door de wetenschapper Mendelejef.
permanent kwadraat	pq
permanente activiteiten			activiteiten die betrekking hebben op jaarlijks te realiseren producten, alsmede periodiek terugkomende producten.
permanente commissie van toezicht op de scheldevaart			belgië en Nederland zijn de verplichting aangegaan de Westerschelde bevaarbaar te houden, elk voor zijn gedeelte van de Schelde en daar de nodige tonnen en boeien te plaatsen.
permeaat			benaming voor het product dat door een membraan stroomt en wordt afgevoerd: Het effluent van een membraaninstallatie.
permeabiliteit			de permeabiliteit is de membraanflux gedeeld door de transmembraandruk (TMP) over het membraan. De permeabiliteit van een membraan is een maat van de weerstand, die het membraan biedt aan het water dat door het membraanoppervlak stroomt onder invloed van de drijvende kracht (transmembraandruk TMP), die op het water wordt uitgeoefend.
permeabiliteit (van een ruimte)			het aantal percenten van de inhoud van die ruimte dat door water kan worden ingenomen.
persafsluiter			afsluiter voor het afsluiten van lenspomp van het riool
persafsluiter			de afsluiter aan de perszijde van een pomp
persistente chemicali- en			stoffen die weerstand bieden aan biodegradatie en/of chemische oxidatie wanneer ze vrij komen in het milieu.
persistente organische verontreinigingen	POP		complexe mengsels die zeer persistent en moeilijk biologisch afbreekbaar.
persistentie			verwijst naar de tijd dat een stof in het milieu blijft, nadat deze daar is ingevoerd.
persistentie criterium			relatief werkingscriterium wat gebruikt wordt voor het vergelijken van de nauwkeurigheid van een voorspelling ten opzichte van die gegeven door een ongekunsteld model.
perskade			een dijkje dat wordt aangelegd ter begrenzing van de stortplaats van baggerspecie, of van een op te spuiten terrein
persleiding			leiding waar onder druk afvalwater doorheen gepompt wordt.
perslucht			atmosferische lucht (1 bar) die door een compressor wordt samengeperst tot circa 200 bar
persluchtinjectie			basistechniek waarbij lucht wordt geïnjecteerd in de verzadigde zone. Met deze basistechniek worden vluchtige verontreinigende stoffen uit het grondwater verwijderd (in situ strippen).
personeel beheer			functionering- en beoordelingsgesprekken en de daarbij behorende ondersteunende formulieren en rapportage. Werving en selectieactiviteiten. Alle bij deze functies behorende administratieve en registratie activiteiten
personenauto- eenheden	PAE
persoon			zelfstandig optredend menselijk wezen
persoon in nood			persoon in een voor hem levensbedreigende situatie is beland.
persoonlijke beschermingsmiddelen			middelen ter bescherming van de persoonlijke veiligheid
petit graniet			blokvormig toplaagtype van graniet, destijds afkomstig van leverancier Petit.
pf	pF		de Briggse logaritme (grondtal 10) van het getal dat, in cm of hPa genomen, overeenkomt met de matrixcomponent van de absolute waarde (wiskundig gezien) van de drukhoogte of de zuigspanning.
p-getal (indicator fenoftaline)			het quotiënt van de hoeveelheid hydroniumionen en het volume water dat deze hoeveelheid opneemt indien de pH daarvan op 8.3 (het omslagpunt van de indicator phenolphtaleïne) wordt gebracht.
pharos			vuurtoren van Ouddorp, Goeree.
piekberging			een waterberging die is gericht op het beperken van wateroverlast en eens per 5-25 jaar nodig is voor het vasthouden of inlaten van water.
piekvracht czv			berekende geloosde piekvracht per overstortge- beurtenis CZV, uitgedrukt als een verhouding tot de grootte van het afvoerend oppervlak (kg/ha) bij een herhalingstijd van 1 jaar in een riole- ringsgebied
pier			in zee stekend wandelhoofd of lange steiger.
pieterman			langgerekt bodemvisje met de ogen hoog op de kop geplaatst en giftige stekels op de zijkant van de kop en in de rugvin
piloottesten			het testen van een schoonmaaktechnologie in een laboratorium onder bestaande condities om potentiële problemen op te sporen voordat de technologie geïmplementeerd kan worden.
pingo			ven dat aan het einde van de ijstijd is ontstaan door smelting van geïsoleerde, in de grond verzonken ijsklomp
pingoruine			overblijfsel van pingo
pioniersvegetatie			spontaan opkomende plantengroei op kale bodems.
piscivoor			viseter.
pitot buis			buis waarvan één uiteinde open is en die loodrecht op een vloeistofstroom wordt gehouden.
pit-polygoonzuil			type betonzuilen.
plaat			hoog gelegen bank die bij laagwater droogvalt.
plaatbekleding			monoliete en waterdichte bekleding.
plaatsbepaling			nadering aanduiding van de gebruikte methode en/of apparaat voor de plaatsbepaling van de meting.
plaatselijke aanduiding			een nadere aanduiding van een object gebaseerd op lokale namen of naamgeving van het kunstwerk zoals ontleend aan het waterschap
plaatselijke gemiddelde tijd	LMT
plaatselijke topstand			plaatselijke hoogste rivierstand bij de passage van een afvoergolf.
plaatselijke wrijving			op een gestandaardiseerde wijze gemeten wrijving tussen grond en kleefmantel tijdens het sonderen
plaatshoogte	z		de verticale afstand van een deeltje t.o.v. een referentieniveau.
plan			besluit tot het uitvoeren van activiteiten die volgens een vastgestelde activiteitenstructuur (volgtijdig, parallel) worden uitgevoerd en die moeten leiden tot vooraf gedefinieerde resultaten (doelen)
plané			toestand waarin het vaartuig planeert
plankijs			op palen gebouwde plankenvloer boven het water.
planktische algen			vrij in het water zwevende algen.
planktivoor			planktoneter.
plankton			verzamelnaam voor alle levende planten of dieren die in het water zweven of drijven en zich niet of nauwelijks zelfstandig kunnen voortbewegen
Plan-MER			milieueffectrapport voor plannen die kunnen leiden tot concrete projecten of activiteiten met mogelijke nadelige gevolgen voor het milieu.
planning			project waarvan een modelstudie als onderdeel van het planproces deel uitmaakt.
planologische kernbeslissing	PKB		Procedurele vaststelling van nationale beleidsplannen en nota's.
planschade			vergoeding van de schade die is ontstaan als gevolge van een wijziging of vrijstelling van een bestemmingsplan die redelijkerwijs niet geheel ten laste van een derde belanghebbende behoort te blijven.
plantengemeenschap			het plantaardige deel van een levensgemeenschap en/of een abstracte vegetatiekundige eenheid (associatie).
plantensoort			een plantensoort is een benaming van de verschillende planten aan de hand van specifieke kenmerken beschreven en benoemd in de Nederlandse flora.
plasberm			beschermde bodembekleding met riet, rijshout, puin enz. tegen de werking van water
plas-draszone			vorm van een ecologische verbindingszone, veelal toegepast in stedelijke gebieden.
plasticiteitindex			verschil in vochtgehalte van cohesieve grond tussen de vloeigrens (overgang van vloeibare in plastische toestand) en de uitrolgrens (overgang van plastische in halfvaste toestand)
plastisch			aanduiding van een toestand van de grond waarin deze gemakkelijk is te kneden en te vervormen. Of een grond plastisch is hangt af van het vochtgehalte en de aanwezigheid van kleimineralen en organisch materiaal
plastische vervorming			vervormingen waarbij het materiaalelement na het verwijderen van de aangebrachte belasting een blijvende vervorming toont en dus niet geheel tot zijn oorspronkelijke vorm terugkeert.
platform			een vast of bewegend object waar meetapparatuur aan of op is bevestigd
platte daken			de totale oppervlakte van de platte daken die op de vrijvervalleiding loost
plecht			voor- of achterdek van een klein vaartuig.
pleuston			organismen die leven op het scheidingsvlak tussen water en lucht
pleziervaartuig			schip bestemd of gebruikt voor sport of vrijetijdsbesteding
plioceen			het vijfde en laatste tijdvak van het Tertiair.
plot			scherm waarop de positie en koers van het eigen schip en andere schepen te zien is.
pluim			verontreinigd gebied in grond of grondwater, waarin echter geen puur product of restverzadi- ging wordt aangetroffen (d.i. brongebied).
plunderage			verduistering van goederen die deel uitmaken van de uitrusting of lading van een schip.
plunging			een golf, die bij breking op een helling een wa- tergordijn vormt, dat bij de golfkam ontstaat, en een nevelachtig patroon voor een golfrug vormt
point-of-entry behandeling	POE- behandeling		totale waterbehandeling bij de aanvoer van water aan een geheel gebouw of faciliteit.
point-of-use behandeling	POU- behandeling		waterbehandeling op een beperkt aantal afvoeren in een gebouwgebouw, voor een gedeelte van het gebouw.
polder			een gebied, dat door een waterkering beschermd is tegen water van buiten en waarbinnen het peil beheerst kan worden.
polderevacuatie			evacuatie van een polder
poldergebied			gebied omzoomd met dijken, veelal lager gelegen dan de hoogst bekende waterstand in de aangrenzende watergang/wateroppervlak
poldergemaal			gemaal ten behoeve van de bemaling van poldersystemen
polderlandschap			vlak, kaal landschap
polderoverstroming			overstroming van een polder
polderpeil	P.P.		het reglementair vastgestelde peil in een polder dat door de beherende instantie wordt nagestreefd.
polinia			open water, aan alle kanten omringd door zeeijs.
polychloorbifenyl	PCB		polychloorbifenyl of PCB, groep van aromatische koolwaterstoffen met twee benzeenringen, waaraan tevens een chlooratoom gebonden is.
polycyclische aromatische koolwaterstof	PAK		groep van chemische verbindingen waarvan de moleculaire structuur is opgebouwd uit een reeks aan elkaar gekoppelde benzeenringen.
polymeeraanmaakin- stallatie			installatie, waarmee het geleverde poly- electroliet gebruiksklaar wordt gemaakt
polymeeraanvoeraf- sluiter			het afsluiten van aangemaakte PE naar spuislib- pomp
pomp			werktuig dat door middel van een verschil in druk vloeistoffen of gassen verplaatst
pompovercapaciteit			het deel van de capaciteit van een rioolgemaal dat beschikbaar is voor de afvoer van ingezamelde neerslag
pompproef			een proef om de geohydrologische parameters van de bodem te kunnen bepalen, waarbij water wordt onttrokken aan een watervoerend pakket en in de omgeving van de onttrekking stijghoog- ten in de tijd worden gemeten.
pompput			een ondergrondse ruimte voor de opstelling van onderwaterpompen
pontfuik			enigszins op een fuik gelijkend systeem van aanlegsteigers voor ponten of veerboten.
ponton			drijvende, dichte bak, waarover soms een dek is gelegd.
pontonbrug			brug bestaande uit op het water drijvende pontons.
pontondraaibrug			brug bestaande uit op het water drijvende pontons, welke bij opening om een verticale as worden verplaatst.
poolshoogte			de hoogte van de hemelpool boven de horizon.
poortjes systeem			betonning voor vaarwegen waarbij de markering paarsgewijs wordt gepositioneerd
pootvis			pootvis is jonge vis die wordt opgekweekt alvorens ergens te worden uitgezet.
populatie			verzameling van individuen van dezelfde soort, die in een bepaalde omschreven ruimte woont.
populatiedynamica			de studie naar de redenen voor veranderingen in de populatiegrootte.
porie			een opening in een membraan of medium dat water toestaat om te passeren.
poriëninjectie			het in de bestaande bodemporiën spuiten van een mengsel zonder de poriestructuur aan te tasten.
porodur-bkk			een concept van duurzaam waterbeheer om hemelwater in waterdoorlatende straatvlakken te bergen, te zuiveren, te infiltreren, vertraagd af te voeren of te hergebruiken.
portaal			toegangspunt tot verzamelde informatie
portofoon			draagbare marifoon voorzien, bestemd voor het intraship-verkeer.
positiebepaling			met plaatsbepaling een positie van een sensor berekenen met toepassing van geometrie en standbepaling
positienauwkeurigheid			de nauwkeurigheid waarmee een baggerwerktuig met het graafelement in positie kan worden gebracht.
positionele relatie			indirecte relatie tussen plant en een gemeten standplaatsfactor, die afhankelijk is van de plaats in een (ecologisch, hydrologisch) veld, zoals bijvoorbeeld potentiaalverschillen.
post audit			vergelijking van de model voorspelling met de werkelijkheid.
pot test			een laboratorium test procedure met verschillende chemische doses, mengsnelheden en bezinksnelheden, om de minimale of ideale stremseldosis te schatten die vereist is om aan waterkwaliteitsdoeleinden te voldoen.
potentiaal vlak			een vlak wat het niveau aangeeft tot waar het water zal stijgen in een goed afgesloten bron.
potentieel aangetaste fractie	PAF		de fractie van de soorten waarvoor bij de heersende concentraties van toxische stoffen in het milieu een No Observed Effect Concentratie (NOEC) wordt overschreden.
potentieel neerslagoverschot			het verschil tussen de netto neerslag en de potentiële verdamping
potentieel neerslagte- kort			het verschil tussen de potentiële verdamping en de netto neerslag
potentiering			de bekwaamheid van een chemicalie om het effect van een andere chemicalie te vergroten.
potklei			naam voor een in Noord-Nederland voorkomend uiterst fijne, donkere, taaie en kalkrijke klei
practical salinity unit	PSU
precario-object			voorwerpen onder, op of boven het waterschap toebehorende grond of water, voor de openbare dienst bestemd
precipitatie			een niet-oplosbaar reactieproduct in een aquatische chemische reactie.
precipitatie proces			de verandering van opgeloste mengsels in niet- oplosbare of slecht oplosbare mengsels, om deze mengsels vervolgens door middel van filtratie te kunnen verwijderen.
precisie			de spreiding van een stochastische grootheid ten opzichte van haar gemiddelde.
precursor			een vervuilende stof die deelneemt aan een chemische reactie die resulteert in de vorming van een of meer nieuwe vervuilende stoffen.
predatie			het opgegeten worden door een ander organisme
predatoren			dieren die zich voeden met andere dieren.
preferente stroming			stroming langs preferente stroombanen in de bodem, veroorzaakt door waterafstotendheid van de bodem of doordat macroporiën (bijv. scheuren) in de bodem aanwezig zijn.
prehistorie			de geschiedenis van de mens vóór het bestaan van geschreven documenten.
preparatie			de voorbereiding op de acute bestrijding van ongevallen en rampen.
pre-sea certificaat			diploma van de cursussen 'overleven op zee' en ' brandbestrijding', zonder welke niet kan worden aangemonsterd.
presenning			groot dekkleed dat over de luiken van een vrachtschip wordt gelegd.
presenning			smalle zeildoekband op een deknaad, om die naad tegen inwateren te beschermen.
presentatie			visualisatie van geografische informatie voor mensen.
prestatie			karakteristiek van een basistechniek waarmee het vermogen wordt aangeven om binnen een bepaalde tijd een bepaalde reductie van bodemverontreiniging te bewerkstelligen.
prestatie eisen			niveau waarop de overeenkomst tussen model en werkelijkheid acceptabel is.
preventief onderhoud			gebruiks- en toestandsafhankelijk onderhoud (GAO en TAO)
priel			kleine geul in waddengebied.
prik			negenoog
primaire afvalwaterbehandeling			de verwijdering van gesuspendeerde, drijvende en neergeslagen vaste stoffen van onbehandeld afvalwater.
primaire duinvallei			een duinvallei die ontstaat door jonge duinvorming op het strand en afsluiting van een deel van het strand van de invloeden van het zeewater.
primaire grondstof			materialen, die uit de natuur worden gewonnen om toegepast te worden als grondstof of bouwstof waarbij het dezelfde functie behoudt.
primaire porositeit			de porositeit die de oorspronkelijke poriën weergeeft toen de rots of het sediment werd gevormd.
primaire productie			het aanleggen van de basis van het voedselweb
primaire wateren			wateren waaraan het hoogheemraadschap een belangrijke functie toekent in de wateraan- en - afvoer en waterberging. De ligging van primaire wateren is aangegeven op de bij de Keur behorende Keurkaarten.
primaire waterkering			een waterkering, die beveiliging biedt tegen overstroming door buitenwater in de zin van de Wet op de Waterkering (IJssel- of Markermeer, Noordzee en de grote rivieren en kanalen) doordat deze ofwel behoort tot het stelsel dat een dijkringgebied -al dan niet met hoge gronden - omsluit, ofwel voor een dijkringgebied is gelegen.
primaire zetting			de verticale vervorming van grondlagen tijdens de hydrodynamische periode, hoofdzakelijk ten gevolge van een bovenbelasting.
prioritaire natuurgebieden			natuurgebieden met hoge actuele natuurwaarden die specifiek genoemd worden in Natura 2000 en/of de VHR richtlijn.
prioriteitenmodel			verzameling regels waarmee zaken op volgorde van prioriteit gezet worden.
prioriteithoofdcluster			groep prioriteitsclusters met dezelfde kenmerken (soort product, status en functie).
prioriteitscluster			groep producten met dezelfde kenmerken (soort product, status, functie en objectcategorie).
probleem definitie			een heldere, precieze (niet noodzakelijkerwijs kwantitatieve) specificatie van wat bekend is van het probleem en wat berekend moet worden.
procedure			de beschrijving van de achtereenvolgens te nemen stappen voor het behandelen en verstrekken van beschikkingen, overeenkomsten, aangiften, bezwaren en beroepen enz.
procedure per rechtsverhouding			beschrijving van de bij de aanvraag van een rechtsverhouding te volgen procedure
procedurestap aanvraag vergunning			de nadere vaststelling van de procedure zoals beschreven in de Wet Milieubeheer en Algemene Wet Bestuursrecht ten behoeve van de behandeling van een aanvraag van een vergunning waarop de Wet Milieubeheer en Algemene Wet Bestuursrecht van toepassing is, alsmede de vaststelling van de te volgen procedure ten behoeve van een vergunning waarop een regelgeving anders dan de Wet Milieubeheer en Algemene Wet Bestuursrecht van toepassing is.
procedurestap handhaving			gegevens die van de uitvoering van een hand- haafprocedure worden vastgelegd.
procentdoordrenking			de hoeveelheid van een stof die is opgelost in een oplossing in vergelijking met de totale hoeveelheid die opgelost kan worden.
proces			een activiteit, dan wel een geheel van samenhangende of elkaar beïnvloedende activiteiten, uitgevoerd door een of meer onderdelen van de zuiveringsinfrastructuur/het kunstwerk.
procesbewaker			functionaris die toeziet op correcte kwalitatief adequate uitvoering van een proces
procesketen			een reeks van elkaar opvolgende (hydrologische) processen.
proceskwaliteit			de kwaliteit voor de opdrachtgever tijdens het projectproces - dus vanaf de projectstart tot en met de oplevering van het werk.
procesmodel			beschrijft processen zoals de populatie dynamica van een bepaalde soort onder bepaalde omstandigheden.
procesmodel			systeemmodellen die relaties en verbanden gebruiken die onderliggende betekenisvolle grootheden en/of veranderingen in die grootheden weergeven.
procesonderdeel installatie			hier worden per installatie de werkelijke onderdelen gedefinieerd
procesverantwoordelijke			functionaris belast met correcte kwalitatief adequate uitvoering van een proces
proces-verbaal			vastlegging of schriftelijke verklaring omtrent de constatering en de toedracht van een vermeend strafbaar feit.
proceswater			water dat gebruikt wordt bij iedere vorm van fabrieksproces waarbij producten gemaakt worden.
proceswaterbreek-unit			het onderbreken van drinkwater en voorraad voor pomp
proceswaterdoor- stroomindicatie			het aflezen van debiet t.b.v. sperwater
proceswaterreduceer- ventiel			het inregelen van de bedrijfsdruk van het proceswater
proctorproef			een voorgeschreven procedure voor het bepalen van het verband tussen het vochtgehalte en de droge dichtheid van het materiaal
producenten overschot			het bedrag wat een producent zou willen betalen voor een grondstof min het werkelijk betaalde bedrag.
product			clustering van maatregelen / activiteiten binnen een bepaalde structuur. Een product valt altijd onder één artikel en is of vast of variabel.
productie functie			relatie tussen de oogst opbrengsten en het gebruik van water en andere middelen.
productiemethode			een beschrijving van technisch handelen die leidt tot producten en afvalstoffen.
productiviteit (van het water)			de productie van de goederen en diensten van een sector (gemeten in termen van toegevoegde waarde) gedeeld door de hoeveelheid gebruikt water.
productstructuur			clustering van producten om een eenduidige toedeling onder artikelen, boxenstructuur en onderscheid vast / variabel mogelijk te maken.
productwater			water dat door een waterzuiveringsinstallatie is gegaan en klaar is om aan de klanten geleverd te worden.
proefbelasting			een belasting of een serie belastingen op de fun- deringsgrondslag, die wordt verricht om het draagvermogen en deformatiegedrag hiervan te leren kennen
proevenverzameling			verzameling/steekproef van in het terrein gemeten of in het laboratorium bepaalde waarden van grondeigenschappen, ingedeeld naar geologi- sche/geotechnische formatie.
proevenverzameling
proevenverzameling (regionale)			verzameling van alle gemeten parameters van grondmonsters, ingedeeld naar geologische formatie. De verzameling bevat monsters die op meerdere onderzoekslocaties zijn genomen, met onderlinge afstanden die veel groter zijn dan 100 m.
profiel			doorsnede van een object in lengterichting, in dwarsrichting of langs een verticaal, waarbij kenmerken van het object langs de doorsnede worden vastgelegd
profiel van vrije ruimte			vrij te houden ruimte voor het blijvend kunnen realiseren van de waterkerende functie van een kering, ook in de toekomst
profieltype			een karakteristieke opvolging van grondlagen
profielverdediging			een kunstmatige verdediging van talud en/of bodem van een water
profielverdediging asfalt			profielverdediging met behulp van asfalt
profielweergave			weergave van een dwars-/lengte-/geotechnisch profiel
profundaal (zoet)			diep water
prognose			voorspelling met betrekking tot toekomstige ontwikkelingen
prognose woningbezet- ting			verwachte gemiddeld aantal bewoners per woning binnen het gebied van de prognose
prognosewaarde			waardes welke betrekking hebben op het heden of de toekomst en die volgens een bepaalde beleidsoptie tot stand zijn gekomen.
pro-gradatie			periode met, ondanks een zeespiegelstijging, toch een zeewaartse verplaatsing van de kustlijn.
programma			een programma is een pakket gelijksoortige en / of samenhangende maatregelen binnen een werksoort met een voortschrijdend meerjarig karakter.
programma Nadere Uitwerking Rivierengebied	NURG
programma rivieren en kanalen			onderdeel van het BPRW waarin per watersysteem de opgave vanuit Waterbeheer 21, Kaderrichtlijn Water en Natura 2000 voor de functies water en natuur staat beschreven voor de periode 2010-2015 met een doorkijk naar 2027.
programma X			onderdeel van het BPRW waarin per watersysteem de opgave vanuit Waterbeheer 21, KRW en N2000 voor de functies water en natuur staat beschreven voor de periode 2010-2015 met een doorkijk naar 2027.
programmable logic controller	PLC
programmamanager			de programmamanager is verantwoordelijk voor de procesbewaking van de projecten en maatregelen.
programmeur			een persoon die model of programma code ontwikkeld of aanpast.
project			ad-hoc groepering van voorkomens van entiteiten ten behoeve van een speciaal doel (project)
project			een bundeling van bij elkaar behorende onderzoeksactiviteiten en middelen (personeel, financieel, materieel) in de tijd uitgezet voor de uitvoering van een onderzoek.
project			set samenhangende werkzaamheden met een specifiek einddoel.
project landelijke inventarisatie steenzettingen			project van Rijkswaterstaat met als doel een landelijke gedetailleerde toetsing van de steenzettingen op primaire waterkeringen.
project met meerdere doeleinden			project wat ontworpen, gebouwd en uitgevoerd wordt met als doel het dienen van meer dan een doeleinde.
Project onderzoek duurzame schelpdier- cultuur	PRODUS		project waarin kennis van de schelpdiersector en wetenschappelijke instellingen over de interactie tussen natuur en visserij wordt aangewend om duurzame visserijtechnieken verder te ontwikkelen.
project zeeweringen			project van Rijkswaterstaat, Provincie Zeeland en de Zeeuwse waterschappen waarin de steenzettingen in Zeeland worden versterkt.
projectdirectie ontwik- kelingsschets schelde- estuarium	ProSes
projectinhoud			samenstelling van een project
projectleider			de projectleider draagt onderzoek op, zorgt voor begeleiding van dit onderzoek, begeleidt de procedures en de inbreng van belanghebbenden en verzorgt de communicatie over hun project.
project-m.e.r			de procedure voor de milieueffectrapportage voor activiteiten met mogelijk grote milieugevolgen.
prokaryoot			bacterie, waaronder actinemycetenen en cyano- bacteriën (blauwgroene algen) die geen kernmembraan bezitten.
protectieclub			verbond van kapiteineigenaren, opgericht ter bestrijding van risico's aangaande ladingspro- blemen in de wijdste zin des woord.
protocol			een voorschrift waarin beschreven staat hoe een onderzoek dient plaats te vinden.
protonen			positief geladen bouwstenen van een atoom die zich in de kern bevinden.
protozoa			eencellige dieren
provinciaal coordinatie centrum	PCC		de plaats waar de Commissaris van de Koningin en zijn provinciale rampenstaf zijn gezeteld.
provinciaal overlegorgaan voor de kust	POK		samenwerkingsverband tussen de provincie, het waterschap en het Rijk met als doel behoud en inrichting van de zandige kust.
provinciaal verkeers- en vervoersplan	PVVP
provinciale commissie voor milieu en water	PCMW
provinciale milieuver- gunningcommissie	PMVC
provinciale milieuverordening	PMV		document dat regels bevat voor de bescherming van het milieu
provinciale rampenstaf			de plaats waar de Commissaris van de Koningin samengesteld orgaan dat hem bijstaat bijzijn coördinerende en bijstand regelende taak in de rampenbestrijding.
provinciale staten	PS
pseudomonas aeruginosa			deze ziektekiem komt algemeen voor in het water en de bodem en veroorzaakt Pseudomonas dermatitis
pseudomonas dermatitis			infectie van de huid
pseudo-stationaire stroming			stroming die als een opeenvolging van stationaire stromingssituaties wordt berekend.
psychrometer constante			deze grootheid volgt uit de psychrometerverge- lijking
ptco-schaal	PtCo		schaal waarmee de kleur en daarmee de algemene kwaliteit van een chemicaliënmonster kan worden uitgedrukt.
publiek			samengesteld uit de partners die niet direct betrokken zijn maar wel een legitieme interesse hebben in de resultaten.
publiek watersysteem			een systeem dat leidingwater voor menselijke consumptie verzorgt.
Publiek-Private Samenwerking	PPS
puimsteen			lichte poreuze gestolde lavasteen
puls			elektronisch afgegeven signaal wanneer aan ingestelde voorwaarde is voldaan om een verder proces te activeren en of continueren.
puls-/akkerman- steektoestel			steektoestel voor grondmechanisch onderzoek.
pulsinstallatie machinaal			buis die aan de bovenzijde open is en aan de onderzijde voorzien is van een klepmechanisme dat er voor zorgt dat het opgehaalde materiaal niet terugvalt.
pulskor			vorm van visserij waarbij de platvis d.m.v. elektrische pulsen uit de bodem wordt gejaagd
pulsvolume			het ingesteld theoretisch bemonsteringsvolume per puls bij een automatische volumeproportio- nele bemonstering
punt precisie			precisie van een enkel punt
puntdata			observaties op een geografische puntlocatie
puntdraagvermogen			het draagvermogen van een paal dat ontstaat door de weerstand van de grond aan de punt van de paal.
puntlocatie			een kernachtige eenduidige aanduiding van een plaats.
puntvormige beplanting			beschrijving van puntvormige beplantingsvoor- komen
put			verticale waterdichte constructie, toegepast om leidingen aan te sluiten, van richting of niveau te veranderen, om toegang te verschaffen aan personeel en/of apparatuur voor inspectie en onderhoud, en om beluchting en ventilatie mogelijk te maken
put			plaats waar de baggermolen de bagger naar boven haalt.
put (vloeistofdynamica)			punt of lijn waar de stroomlijn convergeert
put/meetvoorziening			soort (overig) vastgoed element dat een specifieke meetfunctie heeft ten behoeve van de uitvoer van waterschapstaken
putverstopping			het verstopt raken van het filtergedeelte van een onttrekkingput, resulterend in een verlaging van het onttrekkingdebiet en vergroting van de put- weerstand.
puzzolanen			stoffen die een cementeringsreactie vertonen, meestal in combinatie met / geactiveerd door kalkhoudende stoffen, zoals cement.
pycnocline			laag water waarin een grote verandering in de dichtheid met de diepte aanwezig is.
pyrogeen			een stof die door bacteriën wordt geproduceerd en tamelijk stabiel is.
pyrolyse			ontleding door blootstelling aan hoge temperatuur buiten aanwezigheid van zuurstof.
pz90 geodetisch systeem	PZ90		een consistente set van, in GLONASS, gebruikte parameters die de vorm van de aarde beschrijft
quarantaine			korter of langer gedwongen verblijf op een afgezonderde plaats van schepen die uit besmette gebieden komen of mensen met een besmettelijke ziekte aan boord hebben.
raad voor de scheepvaart			soort tuchtcommissie voor de koopvaardij en de zeevisserij, die met name belast is met het onderzoek naar de oorzaak van scheepsrampen.
raai			een denkbeeldige lijn over water en/of land, uitgezet t.b.v. het verrichten van lodingen, metingen, monsternemingen e.d.
raaihoek			de hoek tussen het noorden en de richting van een rechte raai.
raaipunt			eenduidige geografische plaatsbepaling van een punt waarbij gebruik wordt gemaakt van een lokaal coördinatenstelsel, zijnde de raai.
raamnet			visfuik met een groot raam aan de ingang, dat voor de opening van een sluis wordt geplaatst.
raamwerk			coherente set van berekeningstechnieken, databases en operationele procedures voor de kwantitatieve analyse van maatregelen en strategieën.
raamwerk planning methode			type model die specifieke doelen heeft die ofwel stroomgebied breed toegepast kunnen worden ofwel voor een klein gedeelte van een groot stroomgebied.
radar and television aid to navigation	RATAN		een combinatie van radar en televisie, speciaal voor het navigeren in drukke vaarwaters.
radarblinde zone			het gebied waarin als gevolg van de aanwezigheid van een brug over de vaarweg schepen en andere objecten in het vaarwater met scheepsradar onvoldoende kunnen worden gedetecteerd
radarhorizon			de maximale afstand waarop objecten door de radar kunnen worden waargenomen.
radarpost			een radarscanner, bemand of onbemand, behorend bij een radarketen
radarreflector			ruitvormig apparaat van metaal dat aan alle vier zijden een piramidevormige reflector heeft.
radarwaarnemer			iemand die op een radarpost scheepsbewegingen waarneemt en deze gegevens eventueel doorgeeft aan belanghebbende instanties, zoals het loodswezen.
raderboot			vaartuig dat wordt voortbewogen door schepraderen.
radiatiemist			mist die ontstaat boven laagliggend land bij heldere nachten.
radio detection and ranging	radar		elektronisch instrument gebruikt voor het detecteren en bepalen van de afstand tot ver weg gelegen objecten die een dusdanige compositie hebben dat ze radio energie reflecteren of verspreiden.
radio navigatie			het gebruik van radio signalen om de navigatie te ondersteunen dan wel voor obstakels te waarschuwen
radio plaatsbepaling			het gebruik van radio waarnemingen voor andere doeleinden dan radionavigatie
radio tele type			scheepstelex die via een radioverbinding in het kortegolfgebied tot stand komt en tamelijk sto- ringsgevoelig is.
radio waarneming			het bepalen van een positie of het verkrijgen van informatie in relatie tot die positie door middel van de eigenschappen van voortplanting van radiogolven
radioactieve stof			iedere stof, die een of meer radionucliden bevat waarvan de activiteit of de concentratie om redenen van stralingsbescherming niet mag worden verwaarloosd.
radioactiviteit			het spontane verval in de kern van een atoom met als resultaat de emissie van stralingsenergie in de vorm van deeltjesgolven.
radiobaken			hierbij wordt door een walstation of lichtschip een elektromagnetisch veld uitgezonden, waarop men de radio kan afstemmen en met een radio- richtingzoeker de richting van het baken kan peilen.
radiohut			werkruimte van de radio-officier
radiopeilkaart			kaart waarop alle peilstations zijn aangegeven.
radiowacht			wachthouden bij de scheepsradio om noodsignalen en andere berichten te kunnen opvangen.
rafeling			verwarde beweging in het water op plaatsen waar een zeestroming weerstand ondervindt
ramark			radiobaken op een markeerboei, die in werking wordt gesteld door de radiosignalen van een naderend vaartuig.
ramguts			solide geconstrueerde guts die met behulp van een sloophamer in de grond wordt gedreven.
ramp			gebeurtenis waardoor ernstige verstoring van de algemene veiligheid is ontstaan, waarbij het leven en gezondheid van vele personen, dan wel grote materiële belangen in ernstige mate worden bedreigd en als zodanig tot ramp is verklaard.
rampenbestrijdingsorganisatie			de plaats waar de Commissaris van de Koningin en het samengesteld orgaan dat hem bijstaat bij zijn coördinerende en bijstand regelende taak in de rampenbestrijding.
rampenwet			zie www.overheid.nl Rampenwet & WRZO
rampgebied			het inzetgebied van de hulpdiensten die de directe bestrijding van de ramp uitvoeren. Tevens het gebied waar de inzetcoördinatie/bevelvoering in principe is voorbehouden aan de bevelvoerders ter plekke (binnen regels en procedures)
ramsar conventie			de 'Overeenkomst inzake watergebieden die van internationale betekenis zijn, in het bijzonder als woongebied voor watervogels' is beter bekend als de 'Ramsar-Conventie', genoemd naar het Iraanse stadje waar de overeenkomst in 1971 werd opgesteld.
randmeren			zo noemt men de watergebieden die bij de inpoldering van Oostelijk en Zuidelijk Flevoland bewaard zijn gebleven.
randvoorwaarde			bijkomstige voorwaarden die echter wel noodzakelijk zijn voor het te bereiken doel
randvoorwaarde			beschrijving van de normen die gehanteerd worden bij de berekening van af- of aanvoer
randvoorwaarde- locatie			locatie waarvoor de hydraulische randvoorwaarden worden gegeven.
randvoorwaarden			beschrijving van de wijze waarop uitwisseling (massa, energie) van het gemodelleerde systeem met de omgeving plaatsvindt.
randvoorziening			vloeistofdichte voorziening als onderdeel van het rioolstelsel, die als doel heeft de lozing van vuil uit het rioolstelsel op het oppervlaktewater te verminderen
randzee			grote inham in het vasteland die in geheel open verbinding met de oceaan staat.
rank			zegt men van een schip dat niet erg stabiel is.
rapid response team			team deskundigen dat expertise en planningsca- paciteit bij grote waterrampen kan leveren onmiddellijk na de directe noodhulp
rapportage tijdstap			specificeert het tijdsinterval waartussen omstandigheden worden gerapporteerd.
rapportage-eenheid			ruimtelijke schaal waarop voor KRW gerapporteerd wordt, omvang hangt af van type rapportage - niveau A: Rijn, B: regio + hy- drol.eenheden, C: watersysteem of onderliggende waterlichamen
rapportagegrens			de laagste concentratie van de component in het monster die gerapporteerd wordt aan de opdrachtgever.
rationalisatie en automatisering in de grond-, water- en wegenbouw.	RAW
rattenschild			cirkelvormige plaat met een diameter van ongeveer een halve meter, die in de haven op enkele meters van het schip op alle meertrossen worden geplaatst, om te voorkomen dat er langs die weg ratten aan boord komen, of ratten het schip verlaten.
reactie coëfficiënt			de algemene bulk reactie coëfficiënt voor chemische reacties in een tank.
reactie klep			kleppen die geactiveerd worden in reactie op een hydraulische opslingering.
reactie pomp			wordt gecontroleerd door een relatie tussen pompsnelheid tijdens het uitschakelen van de pomp en het gedrag van de reactieklep.
reactie snelheid model			waterkwaliteitsmodel wat een mechanisme beschrijft voor het rekening houden met het verlies (of groei) van een stof door reactie als het zich door een distributie systeem verplaatst.
reactiviteit (chemisch)			het vermogen om een (scheikundige) reactie aan te gaan.
reaeratie			ieder proces waarin lucht (of zuurstof) wordt geïntroduceerd.
real-time voorspelling			voorspelling afgegeven door een model, in een beperkte tijd, in daadwerkelijke operationele omstandigheden (daarbij voorbijgaand aan toekomstige gegevensinvoer).
recarbonisatie			een proces waarbij koolstofdioxide in behande- lingswater wordt geblazen om de pH te verlagen.
recessie			periode van afnemende afvoer zoals aangegeven door het dalende deel van een hydrograaf beginnende bij de piek.
rechteroever			de oever die zich aan de rechterkant van de waterloop bevindt, wanneer men stroomafwaarts kijkt.
rechtsbeschermings- middel			de mogelijkheid tot het indienen van een verzoek om een voorlopige voorziening tegen een besluit bij de president van de rechtbank.
rechtsbeschermings- middel			de mogelijkheid tot het instellen van hoger beroep tegen een uitspraak van de rechtbank bij de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State.
rechtsbeschermings- middel			de mogelijkheid tot het indienen van een bezwaarschrift tegen een besluit bij het bestuursorgaan dat het besluit heeft genomen.
rechtsbeschermings- middel			de mogelijkheid tot het indienen van een zienswijze of bedenkingen tegen een ontwerpbesluit c.q. aanvraag voor een besluit.
rechtsbeschermings- middel			de mogelijkheid tot het instellen van beroep tegen een besluit bij de rechtbank.
rechtsbeschermings- middel			de mogelijkheid tot indienen van bedenkingen tijdens de vergunningsprocedure of met betrekking tot bij een bij de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State ingediend beroep tegen een besluit tot het verlenen of (ambtshalve) wijzigen of intrekken van een vergunning
rechtsbeschermings- middel			de mogelijkheid tot indienen van een zienswijze of bezwaar inzake de uit te oefenen of uitgeoefende handhavingactiviteiten of met betrekking tot een bij de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State ingediend beroep tegen een handhavingsbesluit.
rechtsbeschermings- middel			de mogelijkheid tot het indienen van een verzoek om een voorlopige voorziening tegen een uitspraak van de rechtbank bij de voorzitter van de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State.
rechtspersoon			groep van personen of een organisatievorm die volgens de wet bevoegd is om zelf rechtshandelingen te verrichten, zoals bijvoorbeeld het sluiten van een contract.
rechtsverhoudingvak			een aanduiding van een traject in de lengterichting van een waterloop waarop een zekere rechtsverhouding van toepassing is
recirculatie			het terugvoeren van een stroom (slib, water, een bepaalde stof) naar een punt eerder in het proces
recirculatiefactor			de verhouding tussen het recirculatiedebiet en het influentdebiet bij een zuiveringsinstallatie.
recirculatiekelder			kelder of put voor de verzameling van terug te voeren processtromen
recirculatieleiding			buis of stelsel van buizen voor het terugvoeren van processtromen
recirculatiepomp			pomp voor het terugvoeren van processtromen
reconstructieplan			een plan als bedoeld in artikel 11 van de Reconstructiewet concentratiegebieden.
recreatietoervaart			een vaartuig geschikt voor het maken van een tocht van één of meer dagen, waarbij het vaar- gebied in de omgeving van de thuishaven wordt verlaten
recreatievaart			waterrecreatie of watersport met gebruikmaking van een pleziervaartuig
recreatievaartklasse			classificatie van vaartuigen aan de hand van de klassenindeling van het recreatietoervaartnet volgens BRTN (Beleidsvisie Recreatie Toervaart Net)
recreatievaartuig			een niet voor permanente bewoning dienend vaartuig voor recreatief gebruik waarin tijdens zomermaanden (soms) geslapen wordt.
recreatiewoning			een gebouw dat dient als recreatiewoonverblijf en waarvan de gebruikers hun hoofdverblijf elders hebben.
recrutering			het aantal individuen dat jaarlijks een populatie dieren/planten aanvult
reddingsboei			rond of hoefijzervormig voorwerp uit kurk of ander drijvend materiaal, dat aan drenkelingen wordt toegeworpen.
reddingsboot			boot van een reddingsbrigade, bestemd om schipbreukelingen te redden.
reddingsboot			reddingssloep aan boord, dienend om het schip in noodgevallen te kunnen verlaten.
reddingsvest			persoonlijk reddingsmiddel, zodanig geconstrueerd dat het de drenkeling met het aangezicht boven water doet drijven.
reden			een schip uitrusten en in de vaart brengen.
reder			degene die één of meer schepen exploiteert.
rederij			bedrijf dat schepen uitrust en met commercieel oogpunt in de vaart brengt.
rederijbrief			eigendomsbewijs van een schip.
redersclub			vereniging van scheepvaartondernemingen voor onderlinge verzekering tot dekking van het vierde deel van de aanvaringsschade aan derden, dat onder de cascopolis niet gedekt is.
redoxpotentiaal			potentiaalverschil dat bij een redoxreactie ontstaat tussen het reductiemiddel, de elektronendonor en het oxydatiemiddel.
reduceerklep	TCV		wordt gebruikt om een gedeeltelijk gesloten kleppen te simuleren door het aanpassen van de minste drukverlies van de klep.
reducenten			organismen, voornamelijk bacteriën, die niet- levend organisch materiaal afbreken, sommige afbraakproducten onttrekken voor eigen gebruik, en de stoffen die nodig zijn voor plantaardige productie beschikbaar maken.
reduceren			technieken om (complexe) data in grootte te reduceren, interferenties bij metingen mathematisch te corrigeren en om een verband te leggen tussen de gemeten waarden en hetgeen je wil weten.
reductie			een chemische reactie waarbij ionen elektronen opnemen om hun positieve valentie te verlagen.
reductie klep	PRV		limiteert de druk van een benedenstroomse node zodat deze een vooraf ingestelde waarde niet overschrijdt als de bovenstroomse node boven de druk reduceer instelling komt. Indien de bo- venstroomse druk beneden deze instelling is dan gaat de stroming ongehinderd door.
reeks zeer korte stoten			volgens de wet: een reeks van tenminste zes stoten, elk durende ongeveer een kwart seconde - de tijdruimte tussen opeenvolgende stoten moet ongeveer een kwart seconde bedragen.
reestokken			stokken waar de kamers aan vast komen.
reewacht			wachtindeling van een schip dat niet vaart, maar op de ree (voor anker) ligt.
referentie			de bovengrens van de zeer goede ecologische toestand (ZGET) voor natuurlijke wateren.
referentiebeeld			een (re)constructie van een toestand van een systeem ontleend aan een vroegere, ongestoorde situatie of aan vergelijkbare systemen elders.
referentiepeil 1985.0			voor de kust: ontwerppeil. Voor meren en rivieren: de maatgevende hoogwaterstand MHW.
referentieperiode			de periode waarin een constructie of onderdeel van een constructie moet voldoen aan de eisen.
referentiepunt			punt dat gebruikt wordt als referentie aanduiding
referentiesituatie			de ontwikkeling van de watersystemen op basis van bestaand beleid en reeds genomen besluiten.
referentiestelsel			realisatie van een referentiesysteem
referentiestelsel indeling			combinatie van keringen met een of meerdere referentiestelsels.
referentievlak			tweedimensionale ruimte die gebruikt wordt bij het bepalen van de loodrechte afstand van dat vlak tot punten in de (driedimensionale) ruimte.
referentiewaarde			niveau in een (ongestoorde) situatie waarmee de huidige situatie vergeleken wordt.
refugium			wijkplaats of toevluchtsgebied voor planten of dieren.
regaal			stukgoederen die niet tot de lading behoren, maar als geschenk voor anderen worden meegenomen, bijvoorbeeld spiegeltjes en kraaltjes.
regatta			watersport wedstrijd.
regen			neerslag in de vorm van vloeibare water druppels met diameter groter dan 0.5 mm.
regen rivier			rivier die in overheersende mate door regenwater wordt gevoed.
regenboog			een regenboog is een boog van regen(druppels).
regenduurlijn			grafische weergave van de specifieke neerslag die valt in een periode van een bepaalde duur en die met een bepaalde frequentie wordt overschreden
regeneratie			het terugplaatsen van het contra-ion op de ionenuitwisselaar, door een ion met een hogere affiniteit te verplaatsen door een ion met een lagere affiniteit
regenereren			voortplanten of het weer aangroeien van delen van een organisme of een organisme in zijn geheel
regenmeter			meetinstrument om de hoeveelheid neerslag in een bepaalde tijdspanne te bepalen
regenpijp			een regenpijp is een buis met een doorsnede van 70 - 80 mm die aan een dakgoot is bevestigd en dient om het hemelwater dat op het dak valt, af te voeren.
regensimulator			apparaat om water toe te voeren aan het bodem oppervlak op een manier en met een intensiteit die vergelijkbaar is met natuurlijke regenval.
regenwaterafvoer	RWA		het totale debiet bij regen, dat wil zeggen de hemelwaterafvoer en het afvalwaterdebiet gesommeerd
regenwaterafvoer stelsel	Rwa stelsel		rioolstelsel waarmee uitsluitend hemelwater wordt afgevoerd.
regio (duitsland)			duitse Regio's waarin meerdere gemeenten (Gemeinde) verbonden zijn
regiobestuur (duitsland)			vertegenwoordiging/Bestuur van een Kreis (bijv Kreis Kleve of Kreis Wesel)
regionaal ambtelijk overleg	RAO		overleg tussen ambtenaren van waterschappen, regionale directie Rijkswaterstaat, LNV en VROM, provincies en gemeenten in een bepaald (deel)stroomgebied.
regionaal bestuurlijk overleg	RBO		overleg tussen bestuurders van waterschappen, regionale directie Rijkswaterstaat, provincies, regionale directies LNV, gemeenten en soms drinkwaterwinbedrijven in een bepaald (deel)stroomgebied.
Regionaal College Waddengebied	RCW
regionaal coördinatie centrum	RCC		(een organisatie uit) het geheel van overheidsmaatregelen inzake de voorbereiding op de bestrijding van rampen en zware ongevallen, de daadwerkelijke bestrijding en de zorg na rampen
regionaal coördinatie centrum	RCC		de plaats waar de coördinerend burgemeester en zijn intergemeentelijke rampenstaf, inclusief de operationeel leider, zijn ondergebracht
regionaal geohydrologisch informatiesysteem	REGIS
regionaal grondwater systeem			uitgebreide aquifer die langer dan lokale systemen nodig heeft om te reageren op een toegenomen grondwater aanvulling doordat hun aan- en afvoergebieden op grote afstand van elkaar verwijderd liggen en/of ze een diepe grondwaterspiegel hebben.
regionaal waterber- gingsgebied			gebied waar, in tijden van overvloedige neerslag, water dat niet afkomstig is uit de grote rivieren, tijdelijk vastgehouden kan worden.
regionale dienst rws	RD		rijkswaterstaat RWS is ingedeeld in een aantal regionale diensten en daaronder dienstkringen
regionale natuur- en landschapseenheid	RNLE		een gebied dat bestaat uit een of meer begeleid natuurlijke eenheden en kleinere bos- en natuurgebieden, met tussengelegen of omringende landbouwgronden.
regionale wateren			watersystemen of onderdelen daarvan die niet in beheer zijn bij het Rijk
regionale watersysteem rapportages	RWSR
regionalisatie			aanpak die bestaat uit het vinden van regionale regels voor de toepassing van hydrologische modellen en/of het vaststellen van de relatie tussen de stroomgebied parameters en model parameter waarden op basis van een groot aantal stroomgebieden.
regisseur			een van de onderscheiden rollen binnen net- werkmanagement. De regisseur verricht alle regieactiviteiten om ervoor te zorgen dat voorwaarden geschapen zijn zodat de weggebruiker van het hoofdwegennet betrouwbaar op weg kan van A naar B, rekening houdend met de belangen van de bij dit weggebruik betrokken stakeholders (andere wegbeheerders, KLPD, etc.). De Regisseur vertegenwoordigt het maatschappelijk belang.
register beschermde gebieden			lijst van gebieden die zijn aangewezen als bijzondere bescherming behoevend in het kader van specifieke Europese wetgeving om hun oppervlakte- of grondwater te beschermen of voor het behoud van habitats en rechtstreeks van water afhankelijke soorten.
register holland	RH		klassebureau dat op verzoek diverse soorten keuringen van schepen verricht.
registratiezuil slib- transport			zuil waarmee slibtransporten worden geregistreerd
reglement kanaal van gent naar terneuzen
reglement verkeersregels en verkeerstekens	RVV
regressie			de richting van een functie tussen verschillende verschijnselen
regressie-analyse			vaststellen van de relatie tussen een verklarende variabele (veelal de tijd) en waarnemingen.
regressielijn			relatie (functie) tussen verklarende variabele (veelal de tijd) en de waarnemingen (bijvoorbeeld lineair).
reguleren			het leiden van de rivier d.m.v. het construeren van kunstwerken ter voorkoming van ongewenste natuurlijke ontwikkelingen.
reinigbaarheid			houdt in dat het zandpercentage in baggerspecie hoger ligt dan zestig procent.
reinigingsinrichting			constructie voor het reinigen van technische installaties
reinigingsmiddel			reinigingsmiddelen is de verzamelnaam voor zepen en synthetische wasmiddelen.
reis			globaal van tevoren vastgestelde vaart naar één of meer havens, meestal met inbegrip van de terugtocht naar de thuishaven.
rekenpeil			de waterstand, die wordt gevonden door bij het Toetspeil 2/3 van de decimeringhoogte op te tellen.
rekenpeil 2000.0			rekenpeil waarbij het Toetspeil 2000.0 als uitgangspunt wordt genomen.
rekenprofiel			geselecteerd dwarsprofiel waarvoor een stabili- teitsberekening moet worden uitgevoerd.
rekenwaarde voor belasting			de karakteristieke of representatieve belasting vermenigvuldigd met een belastingfactor.
rekenwaarde voor de sterkte			de karakteristieke sterkte gedeeld door een materiaalfactor.
relatieve dichtheid			de dichtheid van een element onder water
relatieve dichtheid			het verhoudingsgetal, dat wordt verkregen door het verschil tussen de maximale en het aanwezige poriëngehalte te delen door het verschil tussen het maximale en minimale poriëngehalte
relatieve lig- ging/positie of hoogte			positie of hoogte van een aantal punten ten opzichte van elkaar
relatieve luchtvochtigheid			percentage van de maximale hoeveelheid waterdamp die de lucht bij de gegeven temperatuur en luchtdruk bevat.
relatieve nauwkeurigheid			de nauwkeurigheid waarmee een gebruiker zijn positie kan bepalen in relatie tot de positie van een andere gebruiker van hetzelfde systeem op dezelfde tijd
relatieve precisie			precisie van een verschil van twee puntwaarden
relatieve verdamping			de verhouding van de werkelijke tot de potentiële verdamping
relatieve vochtigheid	Rh		de verhouding van de heersende dampdruk e tot de verzadigingdampdruk es bij dezelfde temperatuur:
remediëren			verhelpen, genezen, beter maken.
remmingwerk			constructie langs de opstelruimte en wachtruimte bedoeld voor het afmeren van schepen
remote sensing			dit begrip omvat alle methoden waarbij op afstand waarnemingen gedaan worden
renodunale district			de duinen ten zuiden van de Verbrande Pan (Bergen, NH waar het kalkgehalte van het duinzand hoger is dan 0,3% (‘kalkrijk').
renourishment factor			de verhouding tussen de herhalingstijd van een kustsuppletie met dezelfde zandsoort en die met een andere zandsoort
rentepercentage			de hoeveelheid rente op een schuld uitgedrukt als percentage van die schuld.
reologie			die tak van de mechanica die zich bezig houdt met krachten, deformatie en stromingsrelaties van de materie.
reotroof			gevoed door stromend water.
representatie			inhoudelijk vastleggen van de werkelijkheid.
representatief			in zijn kenmerken een groep of geheel vertegenwoordigend - karakteristiek
representatief waterli- chaam			waterlichaam dat maatgevend is voor een cluster van waterlichamen van hetzelfde type binnen eenzelfde regio
representatieve belasting			overeengekomen waarde voor de karakteristieke belasting indien het niet goed mogelijk is een overschrijdingskans te bepalen.
representatieve waarde			de waarde die de werkelijke waarde van een parameter met voldoende zekerheid representeert.
reservaatsgebied			het als zodanig door Gedeputeerde Staten op grond van de ‘Regeling beheersovereenkomsten en natuurontwikkeling' (Rbon), dan wel de daarop volgende subsidieregelingen van het Ministerie van Landbouw en Visserij begrensde gebied, waarin de verwerving van landbouwgronden ten behoeve van de Staat of door een terreinbeherende natuurbeschermingsorganisatie wordt nagestreefd, met het oog op doelstellingen van natuur- en landschapsbehoud.
reservecapaciteit			extra behandelingscapaciteit die ingebouwd wordt in afvalwaterbehandelingfabrieken en riolen om in te kunnen spelen op een toekomstige stijging in de toestroom van afvalwater veroorzaakt door de populatiegroei.
reservoir			een natuurlijk of kunstmatig gebied dat gebruikt wordt om water op te slaan.
residu			niet of slecht afbreekbare stof die in een organisme of systeem aanwezig blijft.
residutolerantie			maximum toegestane concentratie van een residu.
resistentie			het weerstandsvermogen van een organisme tegen bepaalde stoffen bijvoorbeeld bestrijdingsmiddelen.
resolutie			het verbreken van een emulsie in individuele componenten.
respiratie			ademhaling (van een organisme).
responstijd			tijdsverloop tussen melding van een storing aan de leverancier en het ter plaatse zijn van een monteur
rest beta activiteit			mate van straling van elektronen uit een mengsel als gevolg van radioactief verval in het mengsel (beta-activiteit) verminderd met de straling door Kalium-40 in het mengsel.
rest bèta activiteit	restbta		mate van bèta activiteit verminderd met de straling door Kalium-40 in het mengsel
restfouten analyse			onderzoek waarbij de restfouten (statistisch) geanalyseerd worden.
restproducten			bijproducten van productieprocessen die als con- structiemateriaal worden gebruikt.
reststerkte			tijdsduur tussen initiële schade en het bloot komen van de dijkkern (weerstand tegen hydraulische belasting na het begin van schade).
reststroom			resulterend watertransport in het bijzonder over één of meer getijperioden op zee.
restveen			restant van een veenpakket dat bij de winning van turf niet is ontgraven
resultaat analyse			foutenanalyse + kwaliteitsbeschrijving
retardatie			vertraging van een concentratie of een concen- tratiefront van een reactieve stof ten opzichte van een conservatieve stof, ten gevolge van adsorptie, neerslag en/of omzetting van de reactieve stof.
retentie			het vasthouden van (druppels) puur product (meestal organische stoffen, zoals olie) binnen een (bodem)matrix, waardoor transport of uitwisseling uitsluitend mogelijk is door diffusie.
retentiegebied			een gebied, dat structureel onderdeel is van het watersysteem, bedoeld om voldoende bergings- capaciteit te creëren en daarmee te voldoen aan de gestelde normen, water wordt hier geborgen in tijden van hoge afvoer om waterstanden te verlagen.
retireren			achterwaarts verschuiven van het duin met als doel dit zand aan de natte erosieprocessen te onttrekken.
retireren			zich terugtrekken
reversibel			omkeerbaar
revisie tekening			na uitvoering van het bestek herziene (bestektekening.
revisievergunning			vergunning die wordt verleend krachtens artikel 6.18, eerste lid, of 6.19, eerste lid van de waterwet.
rhizoom			stengel die meestal horizontaal onder de grond groeit.
ribbels			zandgolven op de zeebodem.
Richtlijn Overstro- mingsrisico's	ROR		EU-ropese richtlijn 2007/60/EG beoordeling en beheer van overstromingsrisico's.
richtlijn prioritaire stoffen	RPS
richtlijnen			randvoorwaarden waaronder de onderzoeken moeten plaatsvinden.
richtlijnen vaarwegen	RVW
richtwaarde			een parameterniveau dat op een bepaald tijdstip bereikt moet worden.
rieten dak			dak met rietbedekking
rietoever			waterkant waarlangs overwegend riet groeit.
rietschoot			moerassig land, begroeid met riet.
rif			een smalle ondiepte in de zee die bestaat uit vast aan de bodem gehecht materiaal
rijks driehoeksstelsel	RD-stelsel		projectie methode (coördinatenstelsel) gebaseerd op de Bessel 1841 ellipsoïde met als datumpunt Amersfoort
rijksinstituut voor integraal zoetwaterbeheer en afvalwaterbehandeling.	RIZA		voormalige specialistische dienst van Rijkswaterstaat
rijksinstituut voor kust en zee.	RIKZ		voormalige specialistische dienst van Rijkswaterstaat
rijksinstituut voor vis- serijonderzoek	RIVO
rijksinstituut voor volkgezondheid en milieuhygiëne	RIVM
rijkswateren			watersystemen of onderdelen daarvan die in beheer zijn bij het Rijk
rijkswaterstaat	RWS		agentschap ressorterend onder het ministerie van Verkeer en Waterstaat, belast met de zorg voor (water)wegen, dijken, bruggen, Deltaplan enzovoort.
rijkswaterstaat voorschrift	RWSV
rijkswerf			werf van het rijk voor het uitvoeren van verschillende werkzaamheden voor de marine.
rijkszeeweringenreglement			verordening met verbod- en gebodsbepalingen van het Rijk als beheerder van een zeewering. Vergelijkbaar met de Keur.
rijnaak			een sleep- of duwschip met een laadvermogen van 2000 BRT en meer, voor het transitovervoer van goederen van de zeehavens naar het achterland.
rijnatlas			atlas van overstromingsgebieden
rijnschip			groot vrachtschip voor de Rijnvaart, met een laadvermogen van 500 a 4000 BRT.
rijnvaartpolitieregle- ment	RPR		stelsel van verkeersregels, geldend voor de wateren voorzover die onder de Rijnvaartakte (Akte van Mannheim) vallen
rijping			natuurlijk, onomkeerbaar proces, waarbij de baggerspecie door fysisch-chemische processen geleidelijk verandert van een natte slurry in een steekvaste grond.
rijpingsfactor			maat voor de fysische rijping.
rijswaard			jonge opslibbende uiterwaard die met wilgen beplant is
rijzing			het stijgen van het waterpeil boven het reductie- vlak.
rijzinghoogte			maximale stijging van het water boven het vlak van waaruit op de zeekaart alle waterdiepten en hoogten zijn aangegeven
ringvaart			vaart rondom een drooggelegd stuk land, daarvan gescheiden door een ringdijk.
ringzegenvisserij			methode waarbij met een groot, cirkelvormig buidelnet wordt gevist.
rioleringsgebied			totaal van de op een bepaald rioleringselement aanvoerende rioolbemalinggebieden.
rioleringsplan			strategisch operationeel of maatregelen plan waarin beschreven staat hoe binnen een bepaald gebied met de riolering dient om te gaan
rioolslib			slib dat in een publiek riool geproduceerd wordt.
rioolwaterzuiveringsinstallatie - complex	Rwzi- complex		de civieltechnische beschrijving van een rioolwaterzuiveringsinstallatie
risico			de kans op functieverlies vermenigvuldigd met de economische en maatschappelijke gevolgschade.
risicocijfer			het aantal slachtoffers op (een gedeelte van) een wegverbinding gerelateerd aan de vervoerspres- tatie daarop, uitgedrukt in slachtoffers per miljoen motorvoertuigkilometers.
risicocontour			bij het individueel risico geldt in Nederland als norm de risicocontour 10-6.
river information services	RIS		project waarbij informatie over de vaarweg digitaal aan de vaarweggebruikers wordt aangeboden
riverside			handboorgereedschap met gesloten buis en aan de onderzijde twee boorpunten.
rivier			het water, dat ten atmosferische neerslag op hellende terreinen valt, vloeit, voor zover het niet verdampt of door planten wordt opgenomen, tezamen tot een waterloop en stroomt naar laaggelegen streken. Zulk een natuurlijke afvloeiing heet een rivier.
rivier			een brede natuurlijke waterloop die de afwatering van een stroomgebied verzorgt.
rivier			een binnenwater dat grotendeels bovengronds stroomt, maar waarvan een deel ondergronds kan stromen -
rivier gekanaliseerd			het dmv stuwen de waterstand op te zetten. Dergelijke stuwen verdelen de rivier in panden. De waterspiegel krijgt dus een trap vorm. Naast de stuw bevindt zich vaak een schutsluis bv de scheepvaart.
rivierbekken			land dat door een rivier en haar bijrivieren gedraineerd wordt.
riviercommissie			internationale riviercommissie voor de afstemming van het waterbeheer van de rivieren.
rivierdal			dal waardoor een rivier stroomt.
rivierduin			duin op de rivieroever
rivierdynamiek			veranderlijkheid van de hydrologische en morfologische kenmerken van een rivier
rivierkunde			die tak van de hydrologie die zich bezig houdt met oppervlaktestromen.
riviermonding			plaats waar een rivier uitmondt in zee of in een meer.
riviervak			deel van een rivier
robber			de geschatte vangst, die alvast wordt afgeslagen voordat het vaartuig binnenvaart.
robuustheid			in hoeverre is een systeem of een applicatie gevoelig voor storingen van buitenaf.
robuustheidtest			test waarmee wordt bepaald of een model bestand is tegen extreme invoergegevens.
rode contouren			de grenzen waarbinnen het stedelijk gebied de komende tien jaar mag worden uitgebreid. Samenwerkende gemeenten moeten binnen door het Rijk en provincie aangegeven zoekgebieden voorstellen doen voor de exacte ligging van deze contouren.
roeiboot			een vrijvarende boot voortbewogen door middel van roeiriemen.
roeiers			personeel van de loodswacht - vroeger de roeiers van de sloepen.
roepsein			vierletterige telegramcode van een schip volgens het internationaal seinboek.
roer			stuurorgaan.
roerganger			man of vrouw aan het roer, meestal een matroos of een kwartiermeester.
roerwerk			toestel om gasafscheiding teweeg te brengen door roeren
rol adres			de rol die aangeeft wat de functie van het gekoppelde adres is
rol subject			een specificatie van een relatie die een subject met een object/rechtsverhouding heeft
rolbascule brug			brug, met één val, draaibaar om een horizontaal verplaatsbare draaiingsas, waarbij de ballast en de val een onveranderlijke stand hebben t.o.v. elkaar.
rolbrug			brug verschuifbaar in horizontale richting.
roller			golf waarvan de voorkant van een golf niet zo steil wordt dat de golftop voorover stort (breker), en er zich op de top een massa schuim vormt, die met de golftop meerolt.
ronaton			type betonzuil.
rondgang			een inspectieronde/surveillance
rondom schijnend licht			volgens het BPR: een licht dat schijnt over een boog van de horizon van 360 graden.
rondspant			spantvorm zonder scherpe hoeken in elke halve spantdoorsnede tussen dek en kiel.
rondvaartboot			boot waarmee men langs een zekere bezienswaardige route vaart en vervolgens naar het startpunt terugkeert.
rood getij			de kleurverandering van zeewater als gevolg van de abnormale groei van planktonische organismen.
rood voor afsluitingsfase	RVA
roodwier			wieren die onder andere gesulfateerde polysacchariden bevatten.
rookgas			afvalgas dat vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstoffen
rookgaskoeler			koelinstallatie voor het koelen van uitlaatgassen van een verbrandingsmotor
rooster			raamwerk van evenwijdig of kruiselings lopende staven voor het verwijderen van vuil uit de waterstroom
rooster-gecentreerd netwerk			een eindigdifferentie rekennetwerk waarbij het model de modeluitvoer op de knooppunten van het rekennetwerk berekent.
roostergoedpers			apparaat waarmee het verzamelde vuil van het rooster wordt uitgeperst om het te ontdoen van water
roostergoedstortkoker			koker voor de afvoer van roostergoed
roostergoedwasser			apparaat voor het wassen van roostergoed
roosterhark			apparaat waarmee het roostergoed van het har- krooster wordt verwijderd
rotavirussen			belangrijke oorzaak van ernstige diarree en uitdroging bij kinderen en virale gastro–enteritis
route			een logisch samenstel van aaneensluitende trajecten en / of (delen van) wegverbindingen met meerdere wegnummers, met een éénduidige benadering van bereikbaarheid- en veiligheidsaspecten voor de vervoerstromen.
routeberekening			berekening van mogelijke routes tussen A en B
routeren			het geven van opdrachten en adviezen aan kapiteins over de door hen te volgen route, onder andere naar aanleiding van de informatie over weersystemen.
routering			opdrachten en adviezen voor het routeren
routering			techniek die gebruikt wordt voor het bepalen van het effect van kanaalberging en de verandering van de vorm en voortplanting van een hoogwatergolf door een riviertak.
routeringsbekken			modelopslag verantwoordelijk voor de verspreiding van water over een stroomgebied.
ruim			inwendige ruimte van een schip die is bedoeld voor het transport van vracht. Er zijn schepen met één aaneengesloten ruim, maar er zijn ook schepen met meerdere ruimen.
ruime-jas-zoekgebied			een ruim begrensd beheersgebied, waarin slechts voor een beperkt gedeelte van de daarin gelegen agrarische gronden vergoedingen ter beschikking worden gesteld voor agrarisch natuurbeheer, volgens de regel ‘die het eerst komt, het eerst maalt'.
ruimen (van de wind)			de wind ruimt wanneer hij met de klok mee draait.
ruimer			apparaat voor het ruimen van bezonken slib of drijflaag
ruimpomp			pomp waarmee water uit het ruim wordt gepompt
ruimte voor de rivier			uitvoeringsprogramma van het ministerie van V&W met als opdracht de grote rivieren de ruimte te geven zodat ook bij hoge rivierafvoeren de afvoer gewaarborgd blijft.
ruimte voor rijntakken.	RVR
ruimtelijk referentie systeem			model (systeem) voor identificatie van een positie (locatie) gerelateerd aan het aardoppervlak.
ruimtelijk structuurplan vlaanderen	RSV
ruimtelijke discretisatie			ruimtelijke verdeling van een modelgebied in modelspecifieke rekeneenheden.
ruimtelijke hoofdstructuur			de nationale ruimtelijke hoofdstructuur omvat gebieden en netwerken, die voor de ruimtelijke structuur en het functioneren van Nederland van grote betekenis zijn.
ruimtelijke kwaliteit			de mate waarin tegemoet wordt gekomen aan de gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde van verschillende belangen bij ruimtelijke ontwikkelingen.
run			reis van een baggerschip van de ene haven naar een andere.
runner			iemand die wordt gestationeerd aan boord van een gesleept onbemand vaartuig, om voortdurend de sleepverbindingen en de zeewaardigheid te controleren.
runner			werknemer van het havenbedrijf die de ligplaatsen van de schepen reserveert.
runner			zeeman die een vaartuig slechts van de ene plaats naar de andere brengt, in plaats van er een hele reis aan boord te blijven.
running survey			beproefde Britse methode voor het door middel van driehoeksmetingen in kaart brengen van kustlijnen.
run-off			afstroming van neerslag over het grondoppervlak, waarbij ook eventuele verontreinigingen worden meegevoerd.
runtocht			proefvaart waarbij alles wordt uitgeprobeerd.
rust toestand ijking			de kalibratie van een model aan de hand van een set hydrologische voorwaarden die (ongeveer) een evenwichtssituatie weergeven en die geen rekening houdt met veranderingen in de berging.
ruw water			water voordat het gebruikt of behandeld wordt.
ruwe data			onbewerkte data van sensor
ruwheidelement			uitsteeksel op toplaagelementen met als functie het beperken van de golfoploop.
ruwheidlengte	z0		de hoogte die gevonden wordt door extrapolatie van het logaritmisch windprofiel naar een windsnelheid van 0 m s -1.
SafeSeaNet			europees platform voor gegevensuitwisseling tussen de EU-lidstaten over maritieme zaken voor de bevordering van de veiligheid van de zeevaart en de bescherming van het milieu.
safety net			navigatiewaarschuwingssysteem voor gebieden waarvoor geen Navtex-informatie beschikbaar is.
safety of lives at sea	SOLAS		internationaal verdrag voor de veiligheid op zee.
saliniteit	SALNTT		het totale gewicht aan vaste stof per gewichtseenheid zeewater, als alle carbonaten zijn omgezet in oxiden, alle organische stof is geoxideerd en alle broom- en jodiumionen zijn vervangen door equivalente hoeveelheden chloorionen.
salmonella bacterie			bacterie die Salmonellose veroorzaakt
salmonellose			infectie met de Salmonella bacterie
salonboot			deftig ingerichte passagiersboot met een van ramen voorziene opbouw midscheeps.
salueren			groeten van een ander vaartuig
samendrukkingproef			een proef om de vervorming van een zijdelings gesteund grondmonster te bepalen als functie van de tijd en van de verticale belasting
samengesteld monster			een aantal watermonsters die over een bepaalde periode zijn genomen en gewogen worden aan de hand van de stroomsnelheid.
samengestelde dwarsdoorsnede			dwarsprofiel waarin de breedte plotseling toeneemt boven een zeker niveau.
samengestelde klasse			nadere omschrijving van een waarnemingssoort
samengestelde klasse klasse			regel ter nader beschrijving van de waarne- mingssoort als onderdeel van een samengestelde klasse
samengestelde voorspelling			set voorspellingswaarden zoals berekend door verschillende modelruns die alleen van elkaar verschillen door verstoorde aanvangscondities of klimatologische afwijkingen met een gegeven frequentie om rekening te houden met onzekerheden in de voorspelling.
samengetrokken straal			minimale dwarsdoorsnede van een vloeistof straal die uit een opening of over een stuw stroomt.
samenhang vergunningen			de onderlinge verwijzingen naar aanvragen van vergunningen waarmee samenhang bestaat
samenhangende grond			gronden (meestal fijnkorrelig) die in natuurlijke toestand cohesie en plasticiteit bezitten
samenstel			volgens de wet: een sleep, een duwstel of een gekoppeld samenstel.
samentrekking coëfficiënt			verhouding tussen de afgenomen lengte, oppervlakte van een sectie of volume en de oorspronkelijke lengte, volume of oppervlakte.
samenvloeiing			punt waar twee of meer waterlopen bij elkaar komen.
sand bypass			systeem waarbij op kunstmatige wijze zand wordt getransporteerd om de gevolgen van de onderbreking van het natuurlijk zandtransport te compenseren.
sandwichconstructie			twee dunne huiden met daartussen sandwich- materiaal
sanering			het verwijderen van de vervuilingsbron om ecologische redenen en/of volksgezondheid.
saneringsplan			een plan als bedoeld in artikel 39 eerste lid van de Wet Bodembescherming
saneringsprogramma			een tenminste RWS-breed, themagericht pakket van maatregelen tot sanering van de vervuiling van watersystemen.
saneringsrendement			verhouding tussen de verontreinigingsvracht die vóór de sanering aanwezig is en de aanwezige verontreinigingsvracht na uitvoering van de sanering.
saneringsuitkering			uitkering aan een bedrijf of openbaar lichaam, ten behoeve van beperken van de emissies van schadelijke stoffen op rijkswatersystemen.
saprobie			overmatige toevoer van afbreekbare organische stoffen.
saprobiëren			het vervuilen door organisch materiaal
saproob water			water dat rottende stoffen bevat.
sargassozee			deel van de Atlantische Oceaan ten zuiden van de Bermuda-Eilanden.
sar-kanaal			search And Rescue-kanaal van de marifoon.
satcom-m			duplex satelliet communicatiesysteem voor, waarmee men vanaf het schip wereldwijd kan communiceren met de wal (onder andere telefoneren en faxen).
satelliet gebaseerd augmentatie systeem	SBAS		een systeem wat vanuit een satelliet aanvullende signalen verzend om de werking van een navigatiesysteem te verbeteren.
scaldis			oudste naam voor de Schelde genoemd door de Romeinen. Kan afkomstig zijn van het Germaanse ‘Scald', dat ‘ondiep water' betekent.
scanner			apparaat waarmee men onder andere alle kanalen van de marifoon kan ontvangen..
scanner			de voortdurend ronddraaiende antenne van de radar.
scatterplot			presentatie van een positieplot gedurende een aantal minuten
scenario			veronderstelde of geplande loop van gebeurtenissen
scenario			mogelijke realisatie van maatregelen op basis van een bepaald budget.
scenario			hoogste niveau draaiboek voor operationeel waterbeheer.
schaalvoordeel			lagere gemiddelde totale kosten door hogere productie niveaus.
schaar			diepe stroomgeul in een getijdengebied die uitloopt in een ondiepte.
schaardijk			dijk onmiddellijk gelegen aan een stroomgeul.
schade deskundige			functionaris die de schade vastlegt dan wel kennis en ervaring over de schade en herstel bezit
schade door ingebruikneming			schade door het daadwerkelijk onderlopen van een bergingsgebied.
schadeafhandeling			proces van opname, beoordeling, en mogelijk vergoeden
schadeberekening			berekening van aard en omvang van de schade
schadefactor			de partiële factor waarin de gevolgen van bezwijken zijn betrokken.
schadegetal			dimensieloze parameter die de schade aan een breuksteenverdediging beschrijft.
schaderapport			beschrijving van de schade, oorzaak, gevolgen enzovoort
schaderegistratie			vastlegging van de schade
schadevaring			het veroorzaken van schade door een varend schip.
schadevoorspelling			prognose/raming van de mogelijke schade
schaduwprijs			waarde gebruikt in een economische analyse als de marktprijs op de een of andere manier geen goede maatstaf voor de economische waarde is.
schakelruimte			ruimte waarin zich een of meerdere schakelkasten bevinden
scheepsagent			regelt als agent van een rederij de ontvangst, de aflevering en de betaling van de goederen bij de stuwadoor en de opdrachtgever.
scheepsbouw			de bedrijfstak die zich met het bouwen van schepen bezighoudt.
scheepsbouwkunde			de leer omtrent het bouwen van schepen.
scheepscertificaat			kopie van de inschrijving van het schip in het scheepsregister.
scheepsraad			de bijeenkomst van de scheepsraad.
scheepsraad			raad van scheepsofficieren met wie de gezagvoerder, in voorgeschreven of moeilijke gevallen, overleg pleegt en besluiten neemt.
scheepsregister			verzamelterm voor de drie registers waarin de zeeschepen, vissersvaartuigen en binnenvaartuigen te boek zijn gesteld.
scheepssysteem fout			het verschil tussen de aangegeven positie van het vaartuig en gewenste positie
scheepstijdingen			berichten in dagbladen omtrent de actuele positie van zeeschepen.
scheepsverband			een bij overeenkomst bedongen voorrecht op de opbrengst bij rechtsvordering op een schip.
scheepsverband			verbinding van een schip ten behoeve van een schuld.
scheepsverklaring			het bij het einde van een reis door de gezagvoerder van een schip afgelegde verklaring.
scheepvaart			verzamelnaam voor het verkeer te water
scheepvaartinspectie			onderdeel van het ministerie van Verkeer en Waterstaat wat voortdurend toezicht houdt op alle Nederlandse schepen, vooronderzoek naar scheepsrampen verricht en een tuchtrechtbe- voegdheid heeft wanneer blijkt dat een scheepsramp te wijten is aan de schuld van de kapitein of een officier van een in Nederland geregistreerd schip.
scheepvaartmuseum			elk van de musea gespecialiseerd in de scheepvaart.
scheepvaartreglement eemsmonding			dit reglement is tot stand gekomen in overleg met de Duitse autoriteiten en moet worden beschouwd als een aanvulling/wijziging door plaatselijke omstandigheden op het Zeeaanva- ringreglement (ZAR).
scheepvaartreglement westerschelde	SRW		dit reglement is van kracht op de Westerschelde en tot stand gekomen in overleg met de Belgische autoriteiten.
Scheepvaartverkeers- centrum	SVC
scheepvaartverkeers- wet			deze wet bevat onder andere bepalingen die bij de ordening wenselijk zijn op alle binnenwateren en op zee, in de Nederlandse territoriale wateren.
scheiding			de isolatie van verschillende mengsels of stoffen in een mix.
scheidingsefficiëntie			maat voor de nauwkeurigheid van de scheiding.
scheidingstonnen			tonnen die liggen op de plaats waar de rode stompe en de groene spitse tonnenrijen elkaar snijden.
schelde m.e.r.- commissie			gemeenschappelijke commissie die het bevoegd gezag in Nederland en Vlaanderen advies geeft voor het opstellen en vaststellen van richtlijnen.
schelde-estuarium			deel van de Schelde onder invloed van het getij, bestaande uit de Boven- en Beneden- Zeeschelde, de Westerschelde en het mondings- gebied.
schelde- landschapspark			het Schelde-Landschapspark is een forum van samenwerkende Vlaamse gemeenten, provincies en het Vlaams Gewest.
schelpdierenwater- richtlijn			EU-ropese richtlijn 79/923/EEG inzake de vereiste kwaliteit van schelpdierwater.
schelvis			vissoort
schematisch ondergrond model			de stratigrafie waarop het model is gebaseerd
schematisering			vereenvoudigde voorstelling van de ruimtelijke en temporele verdeling van systeemvariabelen en parameters.
schepenbesluit			Koninklijk Besluit waarin de bepalingen van de schepenwet in details zijn uitgewerkt.
schepenlift			inrichting voor het transport van schepen tussen waterwegen van ongelijke hoogte.
schepenwet			wet betreffende de scheepvaart, ter voorkoming van scheepsrampen, waarin opgenomen de bepalingen van en ten aanzien van de Raad voor de Scheepvaart.
scherenkust			steile kust met veel scherpe inhammen en talrijke rotseilandjes en klippen.
scherm			in de waterkering aanwezig scherm ter begrenzing van het afslagprofiel en/of ter voorkoming van onder- en achterloopsheid
scherp jacht			jacht met een vinkiel of midzwaard
scherpe overlaat			stuw met een kruin die niet over de hele leiding- breedte reikt.
scherpgebouwd			smal, met spits toelopende stevens
scheve hoogwaterop- zet			verschil in waterhoogte tussen de opgetreden en de astronomische hoogwaterstand.
scheve laagwateropzet			verschil in waterhoogte tussen de opgetreden en de astronomische laagwaterstand.
schiemanswerk			het verbinden en bewerken van touw en staaldraad
schiereiland			grotendeels door water omgeven land dat aan één zijde een natuurlijke verbinding heeft met een groter stuk land.
schietendwater			stromingstoestand waarbij de watersnelheid groter is dan de voortplantingssnelheid van lange golven - hierdoor kunnen storingen zich niet in bovenstroomse richting voortplanten.
schietfuik			kleine fuik waarmee in het IJsselmeer wordt gevist.
schietlijn			uitgezette vislijn.
schietloodafwijking			hoek die de schietloodrichting maakt met de normaalrichting
schietloodrichting			lijn in een punt, loodrecht op lokale richting van de zwaartekracht (het equipotentiaalvlak) door dat punt
schiften			het van richting veranderen van de wind.
schiften			het verplaatsen van iets van het ene boord naar het andere.
schijnbare cohesie			deze cohesie ontstaat door capillaire krachten bij het niet geheel met water verzadigde gronden. Zij verdwijnt geheel bij verzadiging met water
schijnbare concentratie			verhouding tussen het gebaggerde of geproduceerde volume per tijdseenheid en het mengseldebiet in de persleiding.
schijnduiker			verdrinkingsval geplaatst in een oever.
schip			elk vaartuig met inbegrip van vaartuigen zonder waterverplaatsing en watervliegtuigen, gebruikt of geschikt om te worden gebruikt als middel van vervoer over water.
schipbreuk			het vergaan van een schip.
schipbreukeling			iemand die schipbreuk lijdt.
schipper			aanspreektitel voor de gezagvoerder van een binnenvaartschip.
schipper			volgens het BPR: degene die het schip voert.
schipsluis			sluis waarmee onder andere droogdokken worden afgesloten.
schitterlicht	Fl		het licht toont regelmatig schitteringen van al dan niet gelijkblijvende sterkte en van een duur korter dan die van de verduisteringen.
schokland			voormalig eiland in de Zuiderzee, tegenwoordig gelegen in en behorend tot de gemeente Noord- oostpolder, provincie Flevoland.
school			aaneengesloten menigte van gelijksoortige vissen.
schoonwaterriool			De gezamelijke term voor een openbaar hemel- waterstelsel en een openbaar ontwateringsstelsel als geheel.
schootwater			zoet rivierwater dat in zee stroomt.
schorre grond			grond met een laagje schelpen erop.
schot			permanente afscheiding, verticaal in de romp geplaatst, dwarsscheeps of evenwijdig aan het langsscheepse symmetrievlak, om de verschillende ruimten van het vaartuig van elkaar te onderscheiden en om de constructie te versterken.
schouw			periodieke inspectie van waterkeringen, wateren en werken, om te controleren of het onderhoud op de voorgeschreven wijze en binnen de voorgeschreven termijn is uitgevoerd.
schouwsloot			sloot die niet door het waterschap wordt onderhouden maar wel van belang is voor de afwatering in een klein gebied.
schouwvakkensysteem			systeem waarbij voor polders of delen daarvan wordt vastgesteld wanneer zij geschouwd (gebaggerd) moeten worden.
schrale wind			wind die vrij voorlijk inkomt.
schranken			de vervorming van een rechthoekige naar een scheefhoekige vorm
schreierstoren			amsterdams bouwwerk uit 1481, op de hoek van de Prins Hendrikkade en de Gelderse Kade.
schrikhoogte	Hs		de afstand die uit veiligheidsoverwegingen wordt aangehouden tussen de bovenkant van het maatgevende schip en de onderkant van de brug
schroefstralen			beweging in het water achter de draaiende schroef van het schip
schuifschade			schade die het gevolg is van het schuiven van de lading.
schuifvlak			(Potentiële) bezwijkvorm van de grond
schuifweerstand (ongedraineerde)			de schuifweerstand van geheel verzadigde samenhangende grond onder snelle belasting.
schuifweerstand van de grond			de weerstand van de grond tegen schuifkrachten
schuim			gesuspendeerd materiaal op het oppervlak van een sedimentatie of brandbestrijding reservoir.
schuim			colloïdaal systeem van een fijn verdeeld gas in een vloeistof - ontstaat door het opkloppen van een vloeistof met lage oppervlaktespanning en kan vooral lang stabiel blijven als er oppervlakte actieve stoffen aanwezig zijn.
schuine daken			de totale oppervlakte van de schuine daken die op de vrijvervalleiding loost
schutpeil (maximum)			waterstand waarboven het schutten niet meer wordt toegestaan
schutpeil (minimum)			waterstand waaronder het schutten niet meer wordt toegestaan
schutten			het schip door een schutsluis in water van hoger of lager niveau brengen.
schuttevaer			vereniging ter behartiging van de belangen van binnenschippers en hun kinderen.
schuttijd			de tijd die een schip nodig heeft om een sluis te passeren, gemeten vanaf het moment dat de invaardeuren beginnen te sluiten tot het moment dat de uitvaardeuren open zijn
schutwant			samenstel van schutnetten die met de uiteinden aan elkaar verbonden zijn.
screening			het gebruik van doeken om grove drijvende en gesuspendeerde vaste stoffen uit het riool te verwijderen.
scrubber			apparaat waarin attritie plaatsvindt.
sea area			elk van de vier zeegebieden (A1 t/m A4) waarin het GMDSS de wereld heeft ingedeeld.
search and rescue transponder			apparaat aan boord van schepen, waarmee deze door een radarsignaal en radarcode kunnen worden opgespoord.
secchi schijf			schijf die gebruikt om het verticale doorzicht van het water te bepalen.
sectie			lengte van een open leiding tussen twee gedefinieerde dwarsdoorsneden.
sectoraal natuur- streefbeeld			een streefbeeld voor de natuur vanuit specifiek het natuurbelang, waarbij niet naar andere belangen wordt gekeken.
sectorbeleid			beleid dat betrekking heeft op bepaalde sectoren binnen de samenleving..
sectorlicht			lichten waarmee het optimale vaargebied/veilige wordt aangegeven.
seculair effect			optreden van zetting nadat aanvankelijk geïntroduceerde wateroverspanning geheel is omgezet in korrelspanningverhoging
secundair duin			een duin gevormd door eolitische processen
secundaire afvalwaterbehandeling			de verwijdering of reductie van verontreinigingen en BZV van effluent van primaire afvalwaterbehandeling.
secundaire duinvallei			duinvallei die ontstaat door uitstuiving van het duin tot op het niveau van het grondwater.
secundaire porositeit			de porositeit veroorzaakt door het breken of verweren van een rots of sediment nadat het is gevormd.
secundaire wateren			wateren die een functie hebben in de wateraan- en -afvoer en waterberging van percelen van meerdere gerechtigden - met uitzondering van primaire wateren. De ligging van secundaire wateren is/wordt aangegeven op de bij de Keur behorende Keurkaarten.
sediment			korrelvormig materiaal dat door verwering en erosie van het vaste aardoppervlak is ontstaan.
sediment			aanduiding voor een door afzetting ontstane aardlaag
sedimentair gesteente			een gelaagde rots, gevormd door de consolidatie van sedimenten..
sedimentaire aquifer			aquifer opgebouwd uit geconsolideerde en ongeconsolideerde sedimenten.
sedimentatie			het door bewegend ijs, stromend water of de wind achterlaten van het door deze transporterende media meegenomen los materiaal.
sedimentatie			het proces van bezinking van deeltjes in het water door de zwaartekracht.
sedimentatiebekken			bekken of depot waarin baggerspecie wordt opgespoten.
sedimentatiefront			plaats in het scheidingsbekken waar de bezinkende minerale deeltjes een gemiddelde diameter hebben die gelijk is aan de gewenste scheidingsdiameter
sedimentatiegradiënt			verandering (per lengte-eenheid) van de mate van sedimentatie op een rivier- of zeebodem in één of meer richtingen.
sedimentatiesnelheid			snelheid waarmee sedimenten zich op het bo- demoppervlak afzetten.
sedimenttransport			meevoering van vaste stoffen door stroming als bodemlast of in suspensie.
sedumdak			een sedumdak is een vegetatiedak dat voornamelijk is begroeid met sedum-achtigen.
seiche			zeer langzame, periodiek optredende golfbeweging van het water in een meer.
sein			plaats op de vaarweg of haven waar een speciaal sein gegeven kan worden ten dienste van de scheepvaart
seizoen			een seizoen waarmee rekening moet worden gehouden in het operationeel waterbeheer, met name bij het toetsen van criteria die seizoensaf- hankelijk kunnen zijn.
seizoensbebouwing			bebouwing die alleen in het zomerseizoen aanwezig is (met name op het strand).
selectieve maalstop			bij een (selectieve) maalstop wordt het water uit een of meer polders niet meer naar de boezem gepompt, doordat er een of meer poldergemalen worden stopgezet.
self-contained underwater breathing apparatus	SCUBA		duiktoestel met perslucht
semafoor			seintoestel, geplaatst op een hoge stellage aan de zeekust of rivieroever, waaraan naast of onder elkaar bollen, kegels, vlaggen en dergelijke worden gehangen, als signalen voor de scheepvaart met betrekking tot de diepte, stormverwachtingen enzovoort.
semi online logger	SEMON		type databron
semi terrestrisch			ecosystemen met verlandings- en watervegeta- ties, voorkomend (groeiend) op organische substraten.
semi-duplex			radiotelefoniesysteem waarbij het kuststation tegelijkertijd zendt en ontvangt, terwijl het schip afwisselend zendt en ontvangt
semi-gedistribueerd model			model waarin het stroomgebied wordt opgedeeld in deelstroomgebieden.
semi-permeabel			een medium dat water toestaat om te passeren, maar opgeloste vaste stoffen tegenhoudt, zodat het gebruikt kan worden om vaste stoffen van water te scheiden.
sense of urgency gebied			een N2000-gebied waarin binnen een periode van 10 jaar een mogelijk onherstelbare situatie ontstaat.
sensor			apparaat voor de meting van een fysieke grootheid (bijv. temperatuur, licht, druk, elektriciteit).
sensorstelsel			stelsel van een of meer assen van ten opzichte waarvan het metende instrument zijn waarden weergeeft
septic tank			een ondergrondse opslagtank voor afval(water) van huizen die niet aangesloten zijn op een riool.
service capaciteit			het aantal gebruikers dat gelijktijdig een service kan gebruiken
service centrum grond	SCG		is belast met het beoordelen van de reinigbaar- heid van grond en baggerspecie en het afgeven van een verklaring van niet-reinigbaarheid.
service level agreement	SLA		vastgelegde afspraak over het voorzieningenniveau dat voor de betrokken netwerken door RWS zal worden geleverd.
servicedesk			een logische entiteit, niet noodzakelijkerwijs een fysieke locatie of persoon. Deze functie registreert meldingen van diverse aard, zoals: klachten en vragen van de omgeving, en van 'gebruikers' van de rwzi voor melding van niet- reguliere situaties (uiteenlopend van slecht lopende motoren en lekkages tot defecte verlichting op het rwzi terrein)
serviceniveau			het presteren van de infrastructuur zoals dat door Rijkswaterstaat wordt aangeboden aan de gebruikers (maatschappij).
sextant			instrument voorzien van een gradenboog (die het zesde deel van een cirkel bedraagt) en spiegels, dat wordt gebruikt om de hoogte van de hemellichamen en daarmee de positie van het schip te bepalen.
ship earth station	SES		schip met Inmarsat-apparatuur aan boord.
shippingmaster			persoon, vaak tevens logementhouder of herbergier, die zich niet geheel belangeloos belastte met het doen aanmonsteren van zeelieden.
shoal zone			het overgangsgebied tussen de litorale zone en het zeegebied (offshore zone) - hier treden onder invloed van oppervlaktegolven nog significante fluctuaties op
shoaling			een verandering van de golfhoogte als gevolg van een verandering van de diepte van het water ter plaatse
short range navigation	shoran		radionavigatiesysteem met twee antwoordba- kens.
si-eenheid	SI		de eenheid van het Internationale Stelsel van eenheden, internationaal aangeduid als SI.
sifon			een ademhaling- en voedselzoekorgaan van ingegraven bodemdieren
sigmaplan			het Vlaamse Sigmaplan werd in 1978 opgesteld omdat het veiligheidsniveau tegen overstromingen rond de Zeeschelde onvoldoende was.
sigma-t()			term die gebruikt wordt in plaats van de dichtheid.
signaal beschikbaarheid			de beschikbaarheid van een radio signaal in een specifiek dekkingsgebied
signaalverlichting			verticale rij lichten op een schip die aangeven dat er iets bijzonders aan de hand is
signaleringsmoment			moment waarop een dreigende overschrijding van OKP wordt onderkend, waarna waarschuwingen worden verzonden naar bedienend en beslissend personeel
signaleringspeil			de verwachte of geconstateerde waterstand, waarbij beheerders worden gewaarschuwd en inlichtingen wordt verschaft, opdat tijdig maatregelen kunnen worden genomen.
signaleringswaarde			de waarde waarbij actie ondernomen moet worden.
signalisation des voies de navigation intérieure	SIGNI		reglement wat de verkeerstekens op de binnenwateren omschrijft sluit naadloos aan op het IALA-A stelsel
significant negatieve effecten			gevolgen van bepaalde (ruimtelijke) ontwikkelingen die de instandhoudingsdoelstellingen van Natura 2000-gebieden in gevaar brengen.
significante golfhoogte	Hs		gemiddelde golfhoogte van het hoogste 1/3 deel van de golven gedurende een bepaalde periode
significante schade			schade veroorzaakt door noodzakelijke wijzigingen van hydromorfolgische kenmerken van waterlichamen voor het bereiken van een goede ecologische toestand welke significant negatieve effecten zouden hebben.
silex			restproduct van de cementindustrie, bruikbaar als granulair materiaal.
silicaten			mineralen die SiO2 bevatten
siliciumoxide	SiO2		harde onoplosbare, witte of kleurloze vaste stof.
silt			sediment waarvan de korrelgrootte zich tussen die van klei en zand bevindt (50 - 2 (m)
silt			laag slib op de vaste bodem van een waterloop, die meestal door natuurlijke depositie is ontstaan.
siltfractie			in de NEN5104 is dit de term voor de korrelfrac- tie met 0.002 en 0.063 mm als grenzen
simplex			radiotelefoniesysteem waarbij de ontvanger wordt uitgeschakeld zodra de zendknop wordt ingedrukt, en omgekeerd.
simulatie			reproductie of voorstelling van een gebeurtenis of serie van gerelateerde gebeurtenissen in een model.
simulatie verkeersafwikkeling bij kunstwerken	SIVAK		het nabootsen van een Verkeersafwikkeling bij Kunstwerken
simulatieperiode			tijdsperiode waarbinnen de hydrologische processen en gesteldheid van een door de gebruiker gedefinieerd gebied door een model berekend worden.
singel			een singelgracht of singel is een overblijfsel van de verdedigingsgracht van een vestingstad
single side band	SSB		enkelzijbandmodulatie
sirene			toestel om scherpe en doordringende geluidssignalen te geven
situatierapport			overzicht van de laatst opgenomen situatie van een gebeurtenis en haar context
situatietekening	Sit.Tekeni ng		een weergave van het afgebakende gebied waarin een bepaald gedeelte van de waterkering wordt weergegeven - voor primaire waterkeringen kan daarbij worden gerefereerd aan het Uniemodel-Legger ten behoeve van primaire waterkeringen
skn code	SKN		code waaronder het plantmateriaal bekend is bij de StichtingKwaliteitsgroen Nederland
slachtoffers			personen die ofwel fysieke, mentale of financiële schade/nadeel ondervinden (gewond, overleden, benadeeld)
slakken			steenachtig afval van uitgesmolten metaalertsen of gesmolten metalen
slanghaspel			toestel voor het ophangen van slangen
slecht doorlatende laag			onderdeel van een bovenafdichting(sconstructie) dat door de lage doorlatendheid de infiltratie van het neerslagoverschot in de bodem beperkt.
sleep			volgens de wet: een samenstel van één of meer motorschepen en één of meer op tros daaraan verbonden andersoortige schepen, waarbij de motorschepen dienen voor het voortbewegen.
sleephelling			een schuine helling om een boot uit het water te halen of te water te laten.
sleephopperzuiger			baggervaartuig (zandzuiger) met een sleepkop die al varend over de bodem sleept en zo slib of zand opzuigt, deze in een eigen bun bergt en via bodemkleppen en/of een pijpleiding kan lossen.
sleepkracht			wrijvingskracht die door stromend water op een lichaam wordt uitgeoefend.
sleeplijn			vistuig dat voornamelijk bestaat uit een lijn die door het water wordt gesleept.
sleepschip			vrachtschip zonder eigen voortstuwing
sleepvaart			tak van de scheepvaart die zich bezighoudt met het slepen van vaartuigen en andere drijvende objecten, door middel van speciaal daartoe gebouwde sleepboten.
sleepvlag			kleine rode attentievlag met een groot wit blok, op de boeg van een sleepboot of sleepschip.
slenk			gezonken deel van de aardkorst tussen twee min of meer verticale breukvlakken
slepen			vissen met sleepnetten
slib			niet genormaliseerde praktijknaam voor door stromend water in zwevende toestand meegevoerd fijn materiaal, dat na afzetting nog veel water bevat en een slappe consistentie heeft
slib behandelen			het behandelen van slib om de slibhoeveelheid te reduceren, met als doel de eindverwerking- kosten te minimaliseren
slib retourneren			het retourneren van slib naar de beluchtingstank om de populatie micro-organismen op peil te houden
slib stabiliseren			het aëroob dan anaëroob afbreken van organische stoffen in slib
slibbelasting			de dagelijkse hoeveelheid verontreiniging die per massa actief slib wordt toegevoerd aan een zuiveringsinstallatie.
slibbelasting mbr- installaties			de hoeveelheid verontreiniging, uitgedrukt in CZV (of BZV) die aan het actief slib per eenheid van massa en tijd wordt toegevoerd. Voor de berekening wordt de hoeveelheid slib [kg d.s.] bepaald door het drogestofgehalte van het ac- tiefslib te vermenigvuldigen met het totale reactorvolume exclusief de anaërobe tank, maar inclusief de membraantanks.
slibdikte			dikte van zachte laag organisch materiaal die boven op de minerale ondergrond aanwezig is.
slibgemaal			civiel werk waarin de slibpompen, van verschillende slibstromen zijn opgesteld
slibindikgebouw			gebouw waarin de apparatuur ten behoeve van het mechanisch indikken van slib is opgesteld
slibindikruimte			ruimte waarin de apparatuur ten behoeve van het mechanisch indikken van slib is opgesteld
slibkist			voorziening aan de effluentzijde van het schei- dingsbekken, van waaruit het effluent van het scheidingsbekken wordt afgevoerd.
slibontwateringgebouw			gebouw waarin de apparatuur ten behoeve van de ontwatering van slib staat opgesteld
slibspiegel			de bovenkant van de sliblaag in een zuiveringsinstallatie
slibvang			inrichting in een waterloop die dient om het door het water meegevoerde slib te laten bezinken.
slibverwarmingruimte			ruimte waar de verwarmingsinstallatie voor het slib is geplaatst
slibverwerkinginstalla- ties	SVI		een installatie die zorg draagt voor het ontwateren van zuiveringsslib.
slibvolume-index			verhouding tussen de hoeveelheid slib en de hoeveelheid droge stof
slijtlaag			deklaag op drukke plaatsen, bv. van mortel op vloeren of van asfalt op wegen
slingeren			de schommelende, dwarsscheepse slingerbeweging van een vaartuig in zeegang.
sloep			een type zeilboot zonder dek, langsscheeps getuigd met een enkele mast met fok en grootzeil, zoals de meeste jollen en jachten.
sloepenrol			oefening aan boord waarbij ieder bemanningslid bij zijn eigen sloep moet aantreden en zijn specifieke taken in noodsituaties moet opnoemen.
sloop			een maatregel die uitgevoerd wordt om een overbodig object te verwijderen
sloot			algemene benaming voor een waterloop van beperkte breedte die stilstaand of slechts langzaam stromend water bevat.
slop			gebroken geul in vast ijsdek.
slot			de constructie waarmee de onderlinge aansluiting van individuele elementen in een verticale afdichting (foliewand, damwand) wordt verzekerd.
slotgemiddelde			“waarde van een grootheid op een aangegeven tijdstip volgens een veeljarige trendlijn, waarin de invloeden van toevallige korte schommelingen als van langduriger ”“astronomische”” schommelingen zo goed mogelijk zijn uitgeschakeld. Het genoemde tijdstip is doorgaans het slot van een decennium.“
sludge			afval van afgewerkte olie en oliehoudende waterresten, bij normaal bedrijf ontstaan in de machinekamer.
slufter			gebied tussen de duinen waartoe de zee geregeld doordringt.
sluis			een kunstmatige, beweegbare waterkering die de verbinding tussen twee wateren kan afsluiten of openstellen en daartoe van deuren of schuiven is voorzien
sluiscomplex			een kunstwerk ten dienste van de scheepvaart voor het overbruggen van waterstandsverschil- len door middel van een of meer sluizen
sluisfuik			fuik zonder vleugels.
sluisgang			een aaneengesloten periode waarin waterdoor- laat door een sluis plaatsvindt.
sluiskil			voorkanaal aan de buitenzijde van een zeesluis.
sluitcriterium			dit is het peil op een vast punt achter een stormvloedkering, waarbij en waarboven, bij verwachte overschrijding van dit peil, de kering gesloten dient te worden.
sluitpeil			de waterstand, waarbij de kering wordt gesloten.
sluittijdstip			moment waarop met de eigenlijke sluiting moet worden begonnen
slurry			mengsel van water met vaste stof, waarin de vaste stof niet is opgelost maar als discrete deeltjes voorkomt.
smeerolieleiding			leiding ten behoeve van het transport van olie voor het smeren van machinedelen
smeltwater rivier			rivier die in belangrijke mate door smeltwater wordt gevoed.
smoothen			vorm van filteren waarbij nieuwe waarden berekend worden in plaats van de gemeten waarden.
sneeuw smelt module			algoritme wat gebruikt wordt voor het modelleren van de opeenhoping en smelten van de sneeuw in neerslag-afstromings modellen.
snelflikkerlicht	VQ		het licht vertoont voortdurend zeer korte flikkeringen van 100 tot 120 flikkeringen per minuut
snelheid van het pori- en water			het werkelijke bewegingstempo van vloeistof- deeltjes in ee doorlaatbaar medium.
snelheid-contour methode			bepalen van de afvoer van een waterloop door het meten van de oppervlakten tussen opeenvolgende isovelen.
snelheid-oppervlakte methode			methode voor het bepalen van de afvoer in een waterloop door het bepalen van de snelheid van het stromende water op een aantal punten in het dwarsprofiel en het meten van de oppervlakte van de dwarsdoorsnede ter hoogte van de meetlocatie.
snelheidscurve			kromme van de verdeling van de gemiddelde snelheid langs een verticaal of horizontaal in de dwarsdoorsnede van een stroom of stroming.
snelheidshoogte			theoretische hoogte tot waar een vloeistofdeeltje kan worden opgetild door zijn kinetische energie.
snelheidslimiet			snelheidslimiet die geldt ten tijde van de meting ter plaatse van het punt waar de snelheid wordt gemeten
snelheidsmeting			meting van de snelheid van het verkeer op een bepaald punt
snelheidspotentiaal			mathematische, scalaire functie zodanig dat de positieve of negatieve gradiënt in een bepaald punt de snelheidsvector in dat punt weergeeft.
snelheidsregiem			snelheidsregiem dat geldt ten tijde van de meting
snelheidsremmer			voorziening in, op of nabij de rijbaan, bedoeld om het gemotoriseerde verkeer met een lage snelheid te laten rijden
snelle afvoer			de totale afvoer minus de basisafvoer.
snelste pad berekening			berekening van de snelste weg (tijd) tussen A en B
sneu			korte dwarslijn
snijproductie			volume aangesneden grond door het graafwerk- tuig in, in situ m3 per eenheid van tijd.
snorkelen			activiteit waarbij de zwemmer aan de oppervlakte blijft.
snug down			stormklaar maken van een schip
soft hybride model			data-georiënteerd model (bv. een neuraal netwerk) waarin (bv. via de kalibratie) fysische concepten worden gebruikt.
solidificatie			de verwijdering van afvalwater van afval of de chemische verandering van afval om het minder doorlatend en minder ontvankelijk te maken voor transport door water.
solitair			persoon of dier is iemand die niet in het gezelschap van anderen van zijn soort leeft
solubiliteit			de hoeveelheid massa van een stof die in een eenheidsvolume van water op zal lossen.
solvent			stof (meestal een vloeistof) die de mogelijkheid heeft om een of meerdere stoffen op te lossen.
solventextractie			extractie van verontreinigende stoffen uit verontreinigde grond met behulp van (een) oplosmiddel(en).
som 10 pak			de somparameter van de tien PAK's, te weten: Naftaleen, Antraceen, Fenantreen, Fluorantheen, Benzo(a)Antraceen, Chryseen, Benzo(a)pyreen, Benzo(k)Fluorantheen, Benzo(ghi)peryleen, In- deno(1,2,3-cd)pyreen.
som 6 pcb's			de somparameter van de zes PCB's, te weten: PCB 28, 52, 101, 138, 153, 180.
som 7 pcb's			de somparameter van de zeven PCB's, te weten: PCB 28, 52, 101, 118, 138, 153, 180.
som chloorfenolen			de somparameter van alle chloorfenolen, te weten mono-, di-, tri-, tetra- en pentachloorfenol.
som pak van borneff			de somparameter van de zes PAK's, te weten: Benzo(a)pyreen, Benzo(b)Fluorantheen, Ben- zo(ghi)peryleen, Benzo(k)Fluorantheen, Fluorantheen, Indeno(1,2,3-cd)pyreen.
som tetrachloorfeno- len			de somparameter van de concentraties van gechloreerde fenolen met 4 chlooratomen in het fenolmolecuul.
som trichloorfenolen			de somparameter van de concentraties van gechloreerde fenolen met 3 chlooratomen in het fenolmolecuul.
sommatie waarden			waarde is berekend uit de som van de waarden van de deelparameters
sommatie waarden deelparameters (factor 0.7 indien onder bepalingsgrens)			waarde is berekend uit de som van de waarden van de deelparameters, waarbij de waarden onder de bepalingsgrens voor een factor 0,7 zijn meegenomen.
sommatie waarden deelparameters boven bepalingsgrens			waarde is berekend uit de som van de waarden van de deelparameters boven de bepalingsgrens
somparameter			een somparameter is gebaseerd op afzonderlijke meting en daarna optelling van gehalten van een aantal gedefinieerde individueel chemische verbindingen die in één analysegang afzonderlijk gekwantificeerd worden.
sondering			een middel om op gestandaardiseerde wijze de indringingweerstand van een conusvormig lichaam (de conus) te bepalen als maat voor de consistentie of vastheid van de grondslag
sonisch boorsysteem			buizen van een betrekkelijk geringe middellijn die in een zodanig snelle trilling (70Hz - 200Hz) worden gebracht dat de bodemmassa in een zeer dunne laag rond de punt en langs de buizen vloeibaar wordt.
soort			geheel van individuen die in alle enigszins belangrijk geachte kenmerken met elkaar en met hun nakomelingen overeenkomen.
soort bemonstering			een indeling van de wijzen waarop op een zeker meetpunt een meting kan worden verricht of een monster kan worden genomen
soort product per stap	SRT
soortelijk oppervlak			de verhouding van het gezamenlijk oppervlak van een bepaalde gewichtshoeveelheid bolvormig gedachte korrels tot het gezamenlijk oppervlak van eenzelfde hoeveelheid bolletjes van dezelfde stof met een diameter van 1 cm.
soortenrijkdom			verscheidenheid aan soorten.
sound navigation and ranging	SONAR		apparatuur waarmee objecten onder water kunnen worden opgespoord.
spaarkom			kom, dienend om het waterverbruik bij een schutsluis te verminderen
spanningpadgrafiek			grafiek waarin alle doorlopen spanningen tijdens de proef worden uitgezet d.m.v. de top van de bijbehorende cirkel van Mohr, zijnde het punt (p,q).
spanningspad			het pad dat het spanningspunt met de coördinaten p,q doorloopt tijdens de proef.
spanvisserij			vorm van visserij waarbij twee schepen een zakvormig net tussen zich in voortslepen.
sparboei			drijfbaken. Lange cilinder met in verhouding tot de lengte een kleine middellijn.
sparger			een apparaat dat samengeperste lucht in een vloeistof brengt.
special committee on oceanoqraphical research	SCOR
specialisatie			het verfijnen van een klasse (de zgn. superklasse) in onder- of subklassen
specialisatie			classificatie van een specifieke bekwaamheden die van belang is voor het effectief afhandelen van een calamiteit.
specialistische diensten			onderdelen van Rijkswaterstaat die de technische en wetenschappelijke kennis en ondersteuning verzorgen voor de uitvoering van de Rijkswaterstaatstaken en de beleidsvoorbereiding van het ministerie van Verkeer en Waterstaat (DWW, Bouwdienst, MD, AVV, RIKZ en RIZA).
specifiek berqinqsver- moqen			het bergingsvermogen per eenheid van horizontaal oppervlak.
specifiek debiet			de hoeveelheid water die bij een bepaalde temperatuur door een bepaalde doorsnede stroomt ten gevolge van een potentiaalverschil, gedeeld door het oppervlak van die doorsnede
specifiek ecoloqische doelstellinq			een omschrijving, zo mogelijk vertaald in een stelsel van normen, gericht op het behoud of de realisering van bij een bepaald oppervlaktewater passende levensgemeenschappen van planten en dieren
specifieke berqinq	Sw		berging boven een nader aan te geven referen- tievlak per eenheid van horizontaal oppervlak.
specifieke berqinqsco- efficiënt	Ss		het quotiënt van de verandering in specifieke berging en de bijbehorende verandering van de stijghoogte c.q. grondwaterstand.
specifieke capaciteit van een put	qw		debiet van een put per meter afpomping.
specifieke enerqie			energie per eenheid van gewicht van de vloeistof op een gegeven plaats en tijd.
specifieke qrondwa- terafvoer	U		grondwaterafvoer per eenheid van oppervlak van een gebied.
specifieke retentie			de verhouding tussen het volume water die rotsen of sediment kunnen vasthouden tegen de zwaartekracht ten opzichte van het totale volume rots of sediment.
specifieke vochtigheid	q		het quotiënt van de massa waterdamp mv en de massa vochtige lucht (ma+mv)
specifieke warmte			de hoeveelheid warmte die nodig is om de temperatuur van 1 g van een zekere stof met 1° C te doen stijgen.
spelregelkader natte infrastructuurprojecten	SNIP
sperwater			breektankwater of bedrijfswater aangesloten op een pakkingbus van een pomp
spiegel			min of meer vlakke, achterste afsluiting van de romp
spitsmuis			steekapparaat bestaand uit een stalen steekbuis afgesloten met een zuiger, die met een standaard sondeerbuis in gesloten toestand wordt weggedrukt tot de gewenste monsterdiepte is bereikt.
spleetbreedte			breedte van de spleten tussen rechthoekige blokken in een profielverdediging door middel van steenzetting
splitsing			reproductie van micro-organismen door middel van celdeling.
splitsing			punt waar een waterloop zich in twee takken splitst.
spoelwater			water waarmee men gaat spoelen
spoelwaterklep			klep in een spoelwaterleiding
sportduiken			onderwatersport
sportvissen			sportvissen is het vangen van vissen zonder professioneel aspect maar alleen voor het genot of om de competitie aan te gaan met andere sportvissers
spreng			een spreng is een door mensen gegraven of verlegde beek. Sprengen komen veel voor op de Veluwe en werden gebruikt voor de aandrijving van watermolens, voor het maken van papier en/of voor water voor de wasserijen.
springtij			het of de meest ontwikkelde der getijden kort na nieuwe of volle maan
sproeipomp			pomp voor de toevoer van water naar de sproeier
sproeiponton			een ponton met positioneringmogelijkheden, meestal dienende om een zand-water-mengsel zo nauwkeurig mogelijk op de juiste plaats (onder water) te lozen.
spronglaag			scherpe afscheiding die 's zomers in grote water- lichamen kan ontstaan tussen bovenste waterlaag die door de zon wordt opgewarmd en de onderliggende laag die koud blijft omdat er geen zonlicht meer in doordringt
spud (paal)			een stalen paal die in de grond wordt gezet ter verankering van een ponton of vaartuig
spui			afsluitbare waterlozing die door een waterkering loopt.
spui			boezem waarlangs wordt gespuid.
spuidok			kom die bij hoog tij vol loopt en bij laag tij met kracht het voor de haven liggende zand meevoert.
spuien			het door een spui lozen van water.
spuikom			kom van een spuisluis waarin het binnenwater opgestuwd wordt om met meer kracht te kunnen spuien.
spuitdrift			beweging van deeltjes in gas- of vloeibare vorm buiten het doelgebied van een bespuiting van een gewas.
spuiwater (substraat- teelt)			water dat vanuit het recirculatiesysteem wordt geloosd, omdat het niet meer geschikt is als voedingswater
squeezing			de plotseling optredende grote horizontale, van de as van de grondconstructie af gerichte, verplaatsingen in de ondergrond onder de grondconstructie.
staalvisserij			palingvisserij met aan stalen (stokken) vastgemaakte fuiken.
staand water			overgangstoestand tussen was en val in een natuurlijke waterloop.
staande golf			golf die zich niet in horizontale richting verplaatst.
staat van instandhouding			de beoordeling van de staat van instandhouding van een habitattype of soort in ons land op basis van aspecten als geografische verspreiding, hoeveelheid (aantallen of oppervlakte), leefgebied van een soort of kwaliteit van een habitattype en perspectieven voor duurzaam behoud van een soort of habitattype.
stabiel kanaal			stroombaan waarin de aanwas gemiddeld de uitspoeling evenaart.
stabiele status			toestand waarbij in ieder punt in het systeem de gemiddelde stromingsomstandigheden niet vari- eren met de tijd.
stabiele waterstand			waterspiegel die constant blijft over de tijd.
stabiliteit			eigenschap van een rekenproces waarbij de fout van opeenvolgende berekeningen niet toeneemt.
stabiliteit			vastheid van evenwicht
stabiliteit binnentalud			beschrijving van de macrostabiliteit van de binnenzijde van de waterkering
stabiliteitfactor			de factor waarin het verschil tussen sterkte en belasting wordt uitgedrukt.
stabiliteitscoëfficiënt			coëfficiënt die de verhouding aangeeft tussen de maximaal toelaatbare schuifspanning en de berekende optredende schuifspanning bij een bepaalde bezwijkvorm.
stabiliteitsgegevens			verzameling tabellen en diagrammen die een beeld geven van de stabiliteit van een vrachtschip.
stagnant water			water wat niet beweegt of stroomt.
stagnatie punt			punt waar de snelheid gelijk is aan nul.
stakellicht			lichtsein met moderne noodsignalen
stamafvoer	Sf		de hoeveelheid neerslag die via de stam van de boom de bodem bereikt.
stand by			blijf tot nader bericht uitluisteren op dit kanaal
standaard aanpas- singsmodule	SAM		type databron
standaard afwijking			maat voor de spreiding van een stochastische grootheid
standaard bodem			waterbodem bestaande uit 10% organische stof en 25% lutum.
standaarddeviatie			wortel uit de variantie
standaardelement			toplaagelement van een standaardtype: niet onderling verbonden, zonder gaten, zonder grote uitsteeksels.
standaardsortering			sortering van granulair materiaal volgens erkende normen.
standaardsteenzetting			steenzetting met een toplaag van standaardelementen.
standopnemer			sensor die versnellingen en hoekversnellingen meet en hieruit de stand van de sensor bepaald
standplaats (ecotopenindeling)			ruimtelijke eenheid die homogeen is voor wat betreft de belangrijkste abiotische standplaatsfactoren die voor de plantengroei van belang zijn.
standplaats (praktisch)			de wortelzone van een bodemkundig, waterhuis- houdkundig en vegetatiekundig homogeen deelgebied op lokale schaal (perceel of klein natuurgebied van enkele hectares).
standplaats (strikt)			de kleinste in een bepaald verband als fysieke eenheid beschouwde omgeving van de plant, waarbinnen de standplaatsfactoren overeenstemmen met de fysiologische behoeften van een plant.
standplaats beschikbaarheid			de habitat die beschikbaar is voor gebruik door een organisme of levensgemeenschap gedurende een specifieke tijd en plaats.
standplaats gebruik			de habitat die gebruikt wordt door een organisme of gemeenschap binnen een bepaalde tijd en gebied
standplaats voorkeur			een manier voor het schatten van de habitat kwaliteit door het rekening houden met zowel het habitat gebruik als de habitat beschikbaarheid.
standplaatsfactor			een variabele eigenschap van de standplaats met betrekking tot de fysiologische behoeften van planten.
stap (in het model proces)			fase in het modelleer proces
stapel			stelling op een werf waarop een schip in aanbouw rust.
stappenbaak			een paal met markeringen (spijkers) waarmee de plaatselijke waterstand kan worden bepaald
startnotitie			eerste formele stap in een MER-procedure waarin de voorgenomen activiteit bekend wordt gemaakt en een globale aanduiding wordt gegeven van alternatieven en milieueffecten die in het MER uitgewerkt zullen worden
stationair			niet-veranderlijk binnen de gestelde perioden.
stationair model			model dat niet dynamisch is - de veranderingen in de tijd worden niet gemodelleerd.
stationair proces			proces waarvan de kansverdeling tijdsonafhan- kelijk is.
statistisch model			model wat gebaseerd is op statistische methoden.
statistische verdeling			kansverdeling van de waarde van een variabele of parameter.
stedelijk afvalwater			huishoudelijk afvalwater of een mengsel daarvan met bedrijfsafvalwater, afvloeiend hemelwater, grondwater of ander afvalwater
stedelijk gebied			dicht bebouwd gebied. Het kan gaan om woongebieden en bedrijventerreinen of een mengvorm daarvan - voor de werking van de Keur zijn de grenzen van het stedelijk gebied zoals die zijn aangegeven op de Keurkaarten bepalend.
steekapparaat			toestel waarmee een steekring in de grond kan worden gedrukt voor het nemen van bodemmonsters
steekbakens			in de grond gestoken takken, die aan de linkerzijde van het vaarwater spits bij elkaar zijn gebonden en aan de rechterzijde van het vaarwater uit elkaar staan.
steekmonster			een afzonderlijk monster dat momentaan genomen wordt.
steektoestel zonder folie			klein steektoestel waar het monster niet in contact komt met kunststoffen of ingesloten lucht.
steen			harde stof met een minerale samenstelling
steenslag			procesmatig gebroken gesteente dat van natuurlijke oorsprong of kunstmatig gevormd is.
steenzetting			bedekking van een talud met berg-, breuk- of riviersteen
steiger			een constructie boven het water, meestal langs een oever, die dient voor het afmeren van schepen of woonschepen.
steltlopers			vogelsoort die voedselgebieden vindt op slikken, platen en schorren.
stenohalien			organismen die maar beperkte verschillen in zoutconcentratie kunnen verdragen
stenotherm			organismen die maar beperkte temperatuursverschillen kunnen verdragen
stepping-stone			letterlijk: Stapsteen. Een op zichzelf geïsoleerd steunpunt waardoor planten en dieren zich sprongsgewijs kunnen verspreiden tussen een of meer gelegen gebieden.
sterin, sterlab			sTERIN en STERLAB zijn door de (Nederlandse) Raad voor de Accreditatie afgegeven erkenningen voor laboratoria en inspectie-instellingen.
sterk veranderd wa- terlichaam			een oppervlaktewaterlichaam dat door fysische wijzigingen ingevolge menselijke activiteiten wezenlijk is veranderd van aard als door de lidstaten aangeduid overeenkomstig de bepalingen van bijlage II (Europese Kaderrichtlijn Water) -
steunvloeistof			het bentonietwatermengsel waarmee de stabiliteit van een dichtwandsleuf tijdens het graven volgens het tweefasen systeem wordt verzekerd.
steurharing			gezouten ongekaakte haring.
steven			gedeelte van het schip waar de huid van beide zijden samenkomt in een betrekkelijk scherpe vorm.
stichting infrastructuur kwaliteitsborging bodembeheer	SIKB
stichting recreatie- toervaart nederland.	SRN
stichting toegepast onderzoek waterbeheer.	STOWA		wetenschappelijk instituut van de waterbeheerders in Nederland (waterschappen, provincies en het ministerie van Verkeer en Waterstaat). De STOWA doet onderzoek naar nieuwe toepassingen voor het waterbeheer. Ook verzamelt en publiceert dit instituut informatie over bijvoorbeeld waterkwaliteit. Voor meer informatie zie: www.stowa.nl
stijf			zegt men van een schip dat stabiel is.
stijgend peil			waterstand van een waterloop die continue stijgt gedurende een bepaalde periode.
stijghoogte	h		in de verzadigde zone kan deze grootheid worden gemeten met een piëzometer waarvan de hoogte t.o.v. een referentievlak bekend is. Het resultaat heeft betrekking op de plaats waar het filter is gesteld.
stijghoogte	h |
stijghoogteoppervlak			het vlak dat de stijghoogte aangeeft voor elk punt van een nader aan te geven vlak binnen een watervoerend pakket.
stijging			deel van het hydrogram waar de afvoer stijgt.
stikstof	N		scheikundig element, atoomnummer 7, afkorting N
stikstof	N2		een reukloos kleurloos en inert gas dat ongeveer 78% van de atmosfeer uitmaakt. Vrijkomend bij de vergaande stikstofverwijdering
stikstofverbinding			elke stikstof bevattende stof, uitgezonderd gasvormige stikstof.
stilliggend schip			volgens de wet: een schip dat hetzij ten anker, hetzij gemeerd ligt.
stilwaterlijn			waterlijn bij stilliggend schip
stilwaterstand			waterstand zonder golfbeweging.
stimuleringsregeling gebiedsgericht milieubeleid	SGB
stochasticiteit			fluctuaties in fysische, chemische, biologische en ecologische processen als gevolg van de natuurlijke variabiliteit en inherente willekeurigheid.
stochastisch model			een model waarvan de uitvoer meerdere waarden uit een kansverdeling aan kan nemen door onzekerheden in de invoer of in het modelconcept
stock pile			een type suppletie, waarbij op een plaats een zandvoorraad wordt aangebracht, vanwaar het verder langs de kust wordt verspreid
stof			zeer kleine droge deeltjes
stofdriehoek (organische)			benaming voor de in de NEN 5104 opgenomen driehoek die is opgesteld voor mengsels met een organische stoffractie, een lutum fractie en gecombineerde zand-siltfractie.
stoïchiometrische lucht- (of zuurstof-) hoeveelheid			die hoeveelheid lucht of zuurstof, waarbij de brandbare stof volledig geoxideerd kan worden en geen zuurstof overblijft.
stoke's wet			een methode om de hoogte van de val van deeltjes door een vloeistof te meten, gebaseerd op de dichtheid, viscositeit en deeltjesgrootte.
stollingsgesteente			een rots gevormd door het afkoelen en kristalliseren van de gesmolten rots massa die magma genoemd wordt.
stoomboot			vaartuig dat door stoom (stoommachine of stoomturbine) wordt voortbewogen.
stoot			attentiesignaal met de scheepshoorn.
stootrand			kleine, uitstekende rand rond de buitenkant van het dek van een jacht.
stootvoeg			spleet tussen blokvormige toplaagelementen aan de korte zijde van de blokken.
stopproef			een proef om de geohydrologische parameters van de bodem te kunnen bepalen, waarbij een stationaire grondwateronttrekking wordt stopgezet en in de omgeving van de onttrekking stijghoogten in de tijd worden gemeten.
stopwerk			voegvulling in de vorm van brokken en scherven van toplaagelementen die in de spleten zijn vastgezet
storingsafhankelijk onderhoud			onderhoudsvorm waarbij het onderhoud na het falen wordt uitgevoerd, omdat storing van het betreffende object(onderdeel) niet (direct) leidt tot functieverlies op infrastructuurniveau, of omdat de gevolgen daarvan zijn beperkt.
storm			iedere verstoorde toestand van de atmosfeer.
stormvloed			een hoogwaterperiode in het getijgebied tijdens storm waarin het hoogwaterpeil een vastgestelde waarde bereikt of overschrijdt.
stormvloed seindienst	SVSD		oude benaming. Tegenwoordig Stormvloed Waarschuwingsdienst
stormvloed waarschuwingsdienst			deze dienst van Rijkswaterstaat bepaalt verwachte hoogwaterstanden aan de hand van gegevens van het KNMI en actuele waterstanden en deelt deze, voor zover daartoe aanleiding bestaat, aan belanghebbenden mede.
stormvloedkering			keersluis die gesloten wordt bij zeer hoge buitenwaterstanden.
stormvloedkering- waarschuwing			(waarschuwing ten behoeve van.) keersluis welke wordt gesloten bij zeer hoge buitenwaterstanden.
stormwaarschuwing			waarschuwing via voor windsnelheden van 6 Beaufort en meer
stortebed			een bodembeschermingobject gebouwd uit steen en/of beton ter voorkoming van het optreden van erosie door de optredende stroomsnelheden bij een kunstwerk.
storten van stoffen			zich in zee of op zee ontdoen van stoffen of van vaartuigen, luchtvaartuigen of op de zeebodem opgerichte werken, op een wijze als bedoeld in artikel 6.3, eerste lid, onderdeel a, in samenhang met artikel 6.12, onderdeel b, dan wel als bedoeld in artikel 6.3, eerste lid, onderdeel b, of derde lid van dewaterwet
stortgoed			lading die gestort wordt, zoals graan
stortinrichting			inrichting voor het blijvend onderbrengen van afvalstoffen (verontreinigde grond)
stortkist			een afvoerpunt van water bij een gesloten stort
stortlocatie			plaats waar zaken neergeworpen (kunnen) worden.
stortstrategie (onder- houdsbaggerwerk)			de manier waarop er omgegaan wordt met de stort van het baggerwerk dat nodig is om een afgesproken vaardiepte te kunnen handhaven.
stortvloed			hoogwater van korte duur die snel stijgt en valt en met een relatief hoge piekafvoer.
straal			watergordijn wat over een stuw of waterval heen stroomt.
straal			lengte van de rechte lijn, uitgedrukt in centimeters, die het nulpunt van de cirkelvormige raai verbindt met het middelpunt van die cirkelvormige raai
stralinq			proces waarbij golfenergie wordt doorgegeven via golfbewegingen in een medium.
strand			gedeelte van de kuststrook tussen de laagwater- lijn en de duinvoet.
strand			vlakke strook kiezel- of zandgrond dicht langs de zee of een binnenwater
stranden			vastlopen op het strand.
strandmuur			op de grens van het strand en het duin opgetrokken muur.
strandslaq			gereguleerde overgang over het duin.
strandvlakte			niet door duinen begrensd strand aan de uiteinden van de waddeneilanden waar geen kustlijnhandhaving plaatsvindt.
strandvonderij			ambtelijke instelling die uit zee aangespoelde voorwerpen moet beheren.
strateqie			tweede niveau draaiboek voor operationeel waterbeheer.
strateqie element			onderdeel van een strategie, dat betrekking heeft op een te ondernemen actie in relatie tot een bepaalde gebruiksfunctie.
strateqisch plannen			het op basis van het managementcontract opstellen van prognoses en formuleren van beleid voor onderhoud, beheer, personeel inkoop en KAM
stratificatie			het voorkomen of de vorming van duidelijke, onderling gescheiden lagen in een waterbekken, gekarakteriseerd door temperatuur- en dicht- heidsverschillen over de waterkolom. In de bovenlaag overheersen opbouwprocessen, en in de onderlaag afbraakprocessen. Laatstbedoelde processen kunnen in de onderlaag gepaard gaan met onder meer zuurstoftekorten.
stratiqrafie			aanduiding voor de systematische beschrijving van de aardkorst. Afhankelijk van de eigenschappen waarop speciaal wordt gelet, zoals gesteente-eigenschappen, fossielinhoud of ouderdom, wordt de benaming nader gespecificeerd en spreekt men respectievelijk van lithostratigrafie, biostratigrafie of chro- nostratigrafie
streefbeeld			concrete (meetbare) doelstelling.
streefbeeld			beschrijving van de gewenste situatie va water- huishoudkundige systemen. Ze kunnen worden geschouwd als doelen voor de lange termijn, met als kern een duurzame een duurzame ecologische ontwikkeling en een duurzaam gebruik van het water door de mens
streefwaarde			waarde die men tracht te bereiken
stremminq			doorstroming van het vaarwegverkeer plaatselijk geblokkeerd als gevolg van een incident.
stress absorbinq membrane interlayer			scheurremmende tussenlaag
strijkhoogte (schip)	H		de verticale afstand tussen de waterlijn en het hoogste punt van het stilliggende ship waarbij alle gemakkelijk strijkbare onderdelen zover mogelijk zijn gestreken
strijklengte	F |
stripping			het indringen van water tussen het mineraal en het bitumen waardoor de hechting wordt verbroken en de samenhang van het asfalt vermindert
stroefheidmeting			meting van de stroefheid van het wegdek
stromen/gemaal op een inrichting			stromingen en transportmiddelen die zich binnen een inrichting bevinden
stromend water			stromingstoestand waarbij de watersnelheid kleiner is dan de voortplantingssnelheid van lange golven. Hierdoor planten storingen zich ook in bovenstroomse richting voort.
stroming			aan- of afvoer van water of gassen die in een specifieke richting plaatsvindt.
stroming met een vrije waterspiegel			stromend water waarvan het oppervlak blootgesteld is aan de atmosfeer.
stromingsdruk			onder stromingsdruk wordt verstaan: de door wrijving op de korrels uitgeoefende kracht, die ontstaat als er water door de grond stroomt.
stromingsprofiel			het deel van het profiel van wateren dat vrij moet blijven van obstructies om voldoende water aan- en af te kunnen voeren.
stromingsregime			type stroming, bijvoorbeeld turbulent of lami- nair.
strook			dunne reep
strook			een gedeelte van de bekleding tussen twee horizontale begrenzingen.
stroom			water wat stroomt in een open of gesloten leiding, een straal water komende uit een opening of een lichaam van stromend grondwater.
stroom orde			getal wat de graad van vertakking in een riviersysteem uitdrukt.
stroomafwaarts			gericht naar de riviermonding.
stroomatlas			een atlas die per getijfase de heersende stromen in een bepaald gebied aangeeft
stroombestendig			onbeweeglijk in stroming.
stroombult			ondiepte die zich soms zo'n vijftig meter achter de sluis bevindt.
stroomdalflora			planten uit de bovenloop van de Rijn die zich over het stroomgebied hebben verspreid.
stroomdalgrasland			natuurlijke hooggelegen soortenrijke, relatief open, grazige begroeiingen op droge of matig droge, voedselarme, zandige of zavelige en veelal kalkhoudende groeiplaatsen langs de rivieren.
stroomdomein			een ruimtelijk begrensd gebied dat gekenmerkt wordt door een functionele coherentie en gebaseerd is op fysiografische grenzen waarin één of meer hydrologische systemen kunnen voorkomen.
stroomfunctie			mathematische functie die voornamelijk in tweedimensionale stromingen wordt gebruikt waarvan de waarde constant is langs een stroomlijn en waarvan de toename (of afname) de afvoer geeft tussen twee naburige stroomlijnen (of stroom bladen).
stroomgebied reactie			manier waarop een stroomgebied reageert op een meteorologische gebeurtenis of serie gebeurtenissen.
stroomgebiedbenade- ring			watersysteembenadering op het niveau van een stroomgebied, waarbij het grond- en oppervlak- tewatersysteem in samenhang wordt beschouwd in relatie tot de verschillende vormen van grondgebruik (functies).
stroomgebieddistrict			het gebied van land en zee, gevormd door een of meer aan elkaar grenzende stroomgebieden met de bijbehorende grond- en kustwateren, dat overeenkomstig artikel 3, lid 1, als de voornaamste eenheid voor stroomgebiedbeheer is omschreven -
stroomgebiedsdistrict			het gebied van land en zee, gevormd door een of meer aan elkaar grenzende stroomgebieden met de bijbehorende grond- en kustwateren.
stroomgebiedsuitwer- kingsplan	SUP		hierin wordt zowel inrichting als peil als onderhoud geregeld.
stroomgeul			uitschuring in de (water-)bodem, als gevolg van stromend water
stroomgradiënt			een verandering van de stroomsnelheid, meestal dwars op de stroomrichting bedoeld
stroomlijn			lijn waarvan de richting in ieder punt de richting van de gemiddelde (-)snelheid aangeeft die op een gegeven tijdstip bestaat.
stroomlijn			project waarin Rijkswaterstaat (als rivierbeheerder) en (natuur)terreinbeheerders afspraken heeft gemaakt over de manier waarop binnen de randvoorwaarden van afvoer en bevaarbaarheid bij terreinbeheer ook rekening kan worden gehouden met natuurdoelen.
stroommeter			instrument voor het meten van de stroomsnelheid van het water op een zeker punt.
stroommeting			het meten van de snelheden, diepten en breedte met als doel van het meten van de afvoer.
stroomnaad			aan het oppervlak zichtbare begrenzing tussen twee langs elkaar bewegende waterstromen
stroomopwaarts			tegenovergesteld gericht aan stroomafwaarts.
stroomprofiel			profiel langs de stroombaan van een waterloop die de bodemhoogte van de waterloop toont.
stroomrichting	STROOMR TG		richting waarin het water stroomt. De richting die een stroom volgt, d.w.z. de richting van de snelheid van een stromend medium.
stroomsnelheid	STROOMS HD		de gemiddelde stroomsnelheid van het water, zijnde het quotiënt van de cumulatieve aanvoer- hoeveelheid en de natte oppervlakte
stroomversnelling			gedeelte van een waterloop waar de stroming snel en schietend is en waar het oppervlak normaliter gebroken wordt door obstructies, maar waar geen feitelijke waterval of cascade is.
stroomversnelling			ondiepe stroomversnellingen in een open waterloop, waarbij het wateroppervlak in golven gebroken wordt door obstructies die geheel of gedeeltelijk ondergedompeld zijn.
stroomversnelling			waterloop met een superkritische helling waarbij het water in de regel met grote snelheid en turbulentie stroomt.
stroomverticaal			stroomsnelheid en -richting als functie van de afstand tot het wateroppervlak voor een bepaald tijdstip en een bepaalde locatie, hoe dan ook verkregen of gepresenteerd.
stroomvoerend profiel			het gemiddelde profiel van het riviervak dat bij een bepaald peil beschikbaar is voor de rivieraf- voer
stroomvoerende breedte	b		de gemiddelde breedte van het riviervak die bij een bepaald peil beschikbaar is voor de rivieraf- voer
structurele erosie			geleidelijk, maar voortdurend verlies van zand uit een kustprofiel of balansgebied.
structuurlaag			eén laag binnen de vegetatie, ingedeeld naar hoogte.
structuurplannen			gebruiksplannen van gronden
structuurschema groene ruimte
structuurschema verkeer en vervoer	SVV
structuurvisie			een in het kader van de Wet ruimtelijke ordening vastgesteld ruimtelijk plan voor een deel of het gehele grondgebied van het Rijk, provincie of gemeente.
stuifdijk			duinregel, gevormd door (al dan niet) kunstmatig vastgelegd stuifzand.
stuifgat			het resultaat van plaatselijke verstuiving van zand.
stuifscherm			verticaal doorlatend scherm, vervaardigd van riet of rijshout, dat wordt toegepast voor het vangen van zand.
stukgoed			goederen die bij het stuk, dat wil zeggen per colli ten vervoer worden aangegeven
sturen			volgens het BPR is dit ' het zelfstandig bepalen van koers en snelheid van het schip'.
stuurautomaat			automatische stuurinrichting.
stuurboord			de rechterkant van een vaartuig wanneer men van achteren naar voren kijkt.
stuurgroep deltatechnologie			stuurgroep boven het netwerk deltatechnologie
stuurgroep management overstromingen	SMO
stuurman			scheepsofficier die met de navigatie is belast.
stuursnelheid			minimum snelheid door het water die men nodig heeft om het roer te kunnen sturen.
stuw			vaste of beweegbare constructie die dient om het peil bovenstrooms van de constructie te verhogen c.q. te regelen.
stuwadoor			deze zorgt in de haven voor de overslag en opslag van goederen.
stuwduiker			een combinatiekunstwerk bestaande uit een dui- ker(opening) en een stuw.
stuwkromme			de waterspiegel in een waterloop waar de diepte groter is dan de evenwichtsdiepte als gevolg van opstuwing benedenstrooms.
subcategorie			de nadere onderverdeling van een bepaalde categorie.
subfractie			naam voor een korrelgrootteklasse met nauwe grenzen
submerse vegetatie			niet boven het wateroppervlak uitkomende vegetatie.
subsidie			aan derden toegekende financiële middelen, bestemd voor het uitvoeren van bepaalde activiteiten
subsidies			werksoort waarbij subsidies worden verstrekt aan derden (andere overheden of particulieren organisaties) voor de uitvoering van projecten op het gebied van met name openbaar vervoer, weginfrastructuur en verkeersveiligheid
subsidies afhaakpro- blematiek			alle activiteiten die samenhangen met het verlenen van financiële bijdragen aan bedrijven ter voorkoming van het afhaken van bedrijven van zuiveringsinstallaties.
substraat			vast materiaal, zoals zand en dood of levend blad, waarin organismen leven.
successie			de in tijd opeenvolgende veranderingen die zich in de vegetatie voltrekken, waarbij een plantengemeenschap of vegetatietype ontstaat of in een ander overgaat.
sulfaatreductie			bacteriële omzetting van sulfaat in zwavelver- bindingen onder anaërobe omstandigheden.
superpositie (analytische- elementenmethode)			het principe dat (combinaties van) elementen kunnen worden toegevoegd aan of verwijderd uit de bestaande schematisering.
superpositie (grond- waterhydraulica)			het principe dat de potentiaalverdeling bij verschillende onttrekkingen en infiltraties kan worden bepaald door de effecten van elke afzonderlijke onttrekking en infiltratie te sommeren.
superstorm			storm die de maatgevende omstandigheden langs de kust tot gevolg heeft.
supervisory control and data aqcuisition	SCADA
suppleren			kunstmatig aanvullen van een kustprofiel met van buiten het balansgebied aangevoerd zand.
surf-beat			verticale slingering van de waterspiegel in de brandingzone als gevolg van groepsgewijs aankomende golven.
suspensie			dispersie van een vaste stof in een vloeistof.
suspensief transport			transport van gesuspendeerde deeltjes door de stroming
sweep			serie dieptemetingen met een multibeam echolood waarbij alle bundels eenmaal bemeten worden
symbiose			langdurig samenleven van organismen van verschillende soorten met beider voordeel.
symbool			een aanduiding voor het voorkeur tekensymbool dat bij een technische naam hoort van een onderdeel binnen de zuiveringsinfrastructuur.
synecologie			studie van groepen van organismen in relatie tot hun omgeving.